Cinquefoil

Kwiat pięciornika krwistego

Pięciornik złoty

Pięciornik rozłogowy

Pięciornik gęsi

Pięciornik krzewiasty

Pięciornik (Potentilla L.) – rodzaj roślin należących do rodziny różowatych. Należy do niego 300-500 gatunków (w zależności od ujęcia taksonomicznego), szeroko rozprzestrzenionych na świecie, głównie w strefie klimatu umiarkowanego na półkuli północnej. W Europie występuje 75 gatunków^[3], z czego w Polsce spotykanych jest 30 w stanie dzikim i dalszych kilka gatunków zawleczonych i dziczejących^[4]. Liczne gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne^[3].

Morfologia

Pokrój

Rośliny jednoroczne, dwuletnie, byliny lub krzewy o sezonowym ulistnieniu^[5]. Nie przekraczają 1 m wysokości^[3]. Pędy bywają płożące, podnoszące się lub prosto wzniesione. Byliny mają łuskowate kłącze^[6].

Liście

Skrętoległe i zazwyczaj owłosione. Złożone pierzasto lub dłoniasto, składają się z trzech, pięciu lub większej liczby ząbkowanych na brzegu listków^[3]. Przylistki przyrośnięte są do ogonka liściowego^[6].

Kwiaty

Pojedyncze lub zebrane w kwiatostany zwykle wierzchotkowate. Kwiaty zwykle są obupłciowe. Od zewnątrz pierwszy okółek tworzy podobny do kielicha kieliszek, nad którym znajduje się kielich. Działek jest 5 zarówno w kielichu jak i w kieliszku. Wolne płatki korony są zazwyczaj żółte, rzadziej białe lub różowe, jest ich także 5. Wszystkie są równej długości, na szczycie zaokrąglone. Pręcików jest od 10 do 30. Zalążnia jest górna, składa się z wielu owocolistków i znamion^[3][6].

Owoce

Liczne, suche, jednonasienne niełupki (owoc zbiorowy) otoczone trwałymi działkami kielicha^[3][6].

Systematyka

Synonimy^[2]

Pentaphylloides Duhamel du Monceau, Pentaphyllum J. Hill, Quinquefolium Séguier

Homonimy taksonomiczne^[2]

Potentilla Adanson = Tormentilla L.

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG III z 2009)

Rodzaj należący do podplemienia Potentillinae, plemienia Potentilleae, podrodziny Rosoideae, rodziny różowatych (Rosaceae Juss.), rzędu różowców, kladu różowych w obrębie okrytonasiennych^[7][1].

Pozycja systematyczna według systemu Reveala (1993-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Rosanae Takht., rząd różowce (Rosales Perleb), podrząd Rosineae Rchb., rodzina różowate (Rosaceae Juss.), podrodzina Potentilloideae (Juss.) Sweet, plemię Potentilleae Sweet, podplemię Potentilloideae J. Presl, rodzaj pięciornik (Potentilla L.)^[8].

Gatunki flory Polski^[4]

• pięciornik alpejski (p. Crantza) (Potentilla crantzii (Crantz) Beck ex Fritsch syn. P. crantzii (Crantz) Beck)
• pięciornik biały (Potentilla alba L.)
• pięciornik drobny (Potentilla micrantha Ramond ex DC.)
• pięciornik gęsi (Potentilla anserina L.)
• pięciornik grzebieniasty (Potentilla conferta Bunge) – efemerofit
• pięciornik jedwabisty (Potentilla leucopolitana P. J. Müll.)
• pięciornik kurze ziele (Potentilla erecta (L.) Raeusch., syn. P. erecta (L.) Hampe)
• pięciornik mały (Potentilla demissa Jord., syn. P. argentea L.)
• pięciornik niski (Potentilla supina L.)
• pięciornik norweski (Potentilla norvegica L.)
• pięciornik omszony (Potentilla pusilla Host, syn. P. puberula Krašan)
• pięciornik pagórkowy (Potentilla collina Wibel s. s.)
• pięciornik piaskowy (Potentilla arenaria Borkh.)
• pięciornik płonny (Potentilla sterilis (L.) Garcke, syn. P. sterilis Garcke)
• pięciornik pośredni (Potentilla intermedia L. non Wahlenb.)
• pięciornik rozłogowy (Potentilla reptans L.)
• pięciornik rozpierzchłokwiatowy (Potentilla thyrsiflora Hülsen in Zimmeter ex A. Kern., syn. P. thyrsiflora (Hülsen)Zimmeter)
• pięciornik rozpostarty (Potentilla decumbens Jord., syn. P. argentea L.)
• pięciornik rozścielony (Potentilla anglica Laichard., syn. P. procumbens Sibth.)
• pięciornik siedmiolistkowy (Potentilla heptaphylla L.)
• pięciornik siwy (Potentilla inclinata Vill., syn. P. canescens Besser)
• pięciornik srebrny (Potentilla argentea L. s. s.)
• pięciornik syberyjski (Potentilla strigosa Pall., syn. P. strigosa Pall. ex Pursh) – efemerofit
• pięciornik śląski (Potentilla silesiaca R. Uechtr.)
• pięciornik wąskolistkowy (Potentilla tenuiloba Jord., syn. P. argentea L.)
• pięciornik wciętolistkowy (Potentilla dissecta (Wallr.) Zimmeter, syn. P. argentea L.)
• pięciornik Wimanna (Potentilla wimanniana Günther & Schummel)
• pięciornik wiosenny (Potentilla neumanniana Rchb., syn. P. verna L. auct. Fl. Pol.)
• pięciornik wygładzony ( Potentilla impolita Wahlenb., syn. P. argentea L., syn. P. incanescens Opiz)
• pięciornik wyprostowany (Potentilla recta L., syn. P. pilosa Willd.)
• pięciornik złoty (Potentilla aurea L.)
• Potentilla indica – antropofit zadomowiony^[9]
• Potentilla bifurca L. – efemerofit
• Potentilla chrysantha Trevir. – efemerofit
• Potentilla pensylvanica L. – efemerofit

Gatunki uprawiane (wybór)^[10]

• Potentilla atrosanguinea Lodd. et al. – pięciornik krwisty
• Potentilla cuneata Wall. – pięciornik klinolistny
• Potentilla fruticosa L. – pięciornik krzewiasty
• Potentilla nepalensis Hook. – pięciornik nepalski
• Potentilla megalantha Takeda – pięciornik poziomkowaty
• Potentilla ×tonguei Hort. ex W.H.Baxter – pięciornik Tonga

Tradycyjnie zaliczany tu pięciornik skalny (jako Potentilla rupestris L.) przeniesiony został w końcu XX wieku wraz z całą sekcją sect. Rupestres z tego rodzaju do rodzaju Drymocallis jako Drymocallis rupestris (L.) Soják^[11][12][13].

W różnych źródłach do rodzaju pięciornik zaliczany bywał także siedmiopalecznik błotny, wówczas pod nazwą Potentilla palustris (L.) Scop. (takie ujęcie znajduje się we Flora Europaea). Współczesne ujęcia systematyczne^[14][15][16] uznają ten gatunek za przedstawiciela odrębnego rodzaju Comarum i podają pod nazwą naukową Comarum palustre L.

Osobny artykuł: Lista gatunków z rodzaju pięciornik.

Przypisy