Το γιγάντιο καλαμάρι (γένος Architeuthis) είναι κεφαλόποδο μεγάλων διαστάσεων που ζει σε μεγάλα βάθη στους ωκεανούς. Το γένος μπορεί να περιλαμβάνει ακόμη και οχτώ είδη. Υπολογίζεται ότι το μήκος των θηλυκών φτάνει μαζί με τα πλοκάμια τα 13 μέτρα και των αρσενικών τα δέκα. Μόνο το κολοσσιαίο καλαμάρι (Mesonychoteuthis hamiltoni), το οποίο μπορεί να φτάσει σε μήκος 14 μέτρων είναι μεγαλύτερο. Ο μανδύας του έχει μήκος περίπου 2 μέτρα. Παρά το μεγάλο μέγεθός του, το γιγάντιο καλαμάρι είναι από τα μεγάλα ζώα που έχουν παρατηρηθεί λιγότερο. Τις 30 Σεπτεμβρίου 2004, ερευνητές από το Εθνικό Μουσείο Επιστημών της Ιαπωνίας και της Ομοσπονδία Παρακολούθησης Φαλαινών της Ογκασαβάρα φωτογράφησαν για πρώτη φορά ένα ζωντανό γιγάντιο καλαμάρι στο φυσικό του περιβάλλον.[1] Η ίδια ομάδα κινηματογράφησε επιτυχημένα ένα γιγάντιο καλαμάρι για πρώτη φορά τις 4 Δεκεμβρίου 2006.[2]
Όπως όλα τα καλαμάρια, ένα γιγάντιο καλαμάρι έχει ένα μανδύα (κορμός), και δέκα πλοκάμια, οκτώ μικρά (βραχίονες), και δύο πλέον πλοκάμια (τα μεγαλύτερα γνωστά πλοκάμια ανάμεσα στα κεφαλόποδα). Οι βραχίονες και τα πλοκάμια του αποτελούν πολύ μεγάλο μήκος του, καθιστώντας το πολύ ελαφρύτερο από ό, τι ο κύριος θηρευτής του, η φάλαινα φυσητήρας. Επιστημονικά τεκμηριωμένα δείγματα έχουν μάζες εκατοντάδες, αντί για χιλιάδων χιλιογράμμων.
Οι εσωτερικές επιφάνειες των βραχιόνων και των πλοκαμιών φέρουν εκατοντάδες υποσφαιρικούς μυζητήρες (βεντούζες), με διάμετρο 2 με 5 εκατοστά, ο καθένας τοποθετημένος σε ένα μίσχο. Η περιφέρεια των μυζητήρων φέρει αιχμηρά, οδοντωτά λεπτά δαχτυλίδια χιτίνης.[3] Αυτά τα μικρά δόντια και η αναρρόφηση που προκαλούν οι βεντούζες χρησιμοποιούνται ώστε το καλαμάρι να γραπώσει το θήραμά του. Κυκλικές ουλές από βεντούζες, πάνω ή κοντά στο κεφάλι των φυσητήρων που έχουν επιτεθεί γιγάντια καλαμάρια είναι κοινές. Κάθε βραχίονας ή πλοκάμι χωρίζεται σε τρεις περιοχές - τον καρπό ("carpus"), το χέρι ("manus") και τον δάκτυλο ("dactylus").[4][5] O καρπός φέρει πυκνές ομάδες βεντουζών, σε έξι ή επτά ακανόνιστες, εγκάρσιες σειρές. Το χέρι είναι ευρύτερο, κοντά στο άκρο του πλοκαμιού και φέρει διευρυμένες βεντούζες σε δύο σειρές. Ο δάκτυλος είναι η άκρη του πλοκαμιού. Οι βάσεις όλων των πλοκαμιών σχηματίζουν έναν κύκλο γύρω από το ράμφος, όπως και σε άλλα κεφαλόποδα.
Τα γιγάντια καλαμάρια έχουν μικρά πτερύγια στο πίσω μέρος των μανδυών που χρησιμοποιούνται για μετακίνηση. Όπως κι άλλα κεφαλόποδα, προωθούνται με την εκτόξευση νερού. Το νερό εισέρχεται μέσα στην κοιλότητα του μανδύα κι εν συνεχεία μετακινείται διαμέσου του σιφονιού, σε απαλούς, ρυθμικούς παλμούς. Μπορούν επίσης να κινηθούν γρήγορα επεκτείνοντας την κοιλότητα γεμίζοντάς την με νερό και στην συνέχεια οι μύες συστέλλονται και εκτοξεύουν το νερό μέσα από το σιφόνι. Τα γιγάντια καλαμάρια αναπνέουν με δύο μεγάλα βράγχια που βρίσκονται μέσα στην κοιλότητα του μανδύα. Το κυκλοφορικό σύστημά τους είναι κλειστό, ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των κεφαλόποδων. Όπως κι άλλα καλαμάρια, περιέχουν σκούρο μελάνι που χρησιμοποιείται για να αποτρέψει τα αρπακτικά ζώα.
Το γιγάντιο καλαμάρι έχει εξελιγμένο νευρικό σύστημα και σύνθετο εγκέφαλο, με τους επιστήμονες να έχουν δείξει μεγάλο ενδιαφέρον. Έχει επίσης τα μεγαλύτερα μάτια από κάθε ζωντανό πλάσμα με εξαίρεση ίσως το κολοσσιαίο καλαμάρι - μέχρι τουλάχιστον 27 εκατοστά σε διάμετρο, με 9 εκατοστά κόρη (μόνο οι εξαφανισμένοι ιχθυόσαυροι είναι γνωστό ότι είχαν μεγαλύτερα μάτια ).[6] Τα μεγάλα μάτια μπορούν να ανιχνεύσουν καλύτερα το φως (συμπεριλαμβανομενής της βιοφωταύγειας), το οποίο είναι σπάνιο σε βαθιά νερά. Τα γιγάντια καλαμάρια πιθανώς δεν μπορούν να δουν το χρώμα, αλλά πιθανότατα μπορούν να διακρίνουν μικρές διαφορές στον τόνο, το οποίο είναι σημαντικό σε συνθήκες χαμηλού φωτισμού, στον βαθύ ωκεανό.[7]
Το γιγάντιο καλαμάρι είναι το δεύτερο μεγαλύτερο μαλάκιο και το δεύτερο μεγαλύτερο όλων των υπαρχόντων ασπόνδυλων. Μόνο το κολοσσιαίο καλαμάρι, Mesonychoteuthis hamiltoni, είναι μεγαλύτερο, το οποίο μπορεί να έχει έναν μανδύα σχεδόν διπλάσιο σε μήκος. Αρκετά εξαφανισμένα κεφαλόποδα, όπως το βαμπιρόμορφο του Κρητιδικού Tusoteuthis[8], το κολεοειδές του Κρητιδικού Yezoteuthis[9], και το ναυτιλοειδές του Ορδοβίκιου Cameroceras[10] μπορεί να ήταν ακόμα μεγαλύτερα.
Το μέγεθος του γιγάντιου καλαμαριού, ιδιαίτερα το συνολικό μήκος, συχνά έχει υπερεκτιμηθεί. Οι αναφορές για δείγματα που ξεπερνούν σε μήκος τα 20 μέτρα είναι ευρέως διαδεδομένες, αλλά δεν έχουν τεκμηριωθεί επιστημονικά.[11] Σύμφωνα με τον ειδικό στα γιγάντια καλαμάρια, Steve O'Shea, αυτά τα μήκη είναι πιθανό να επιτευχθούν αν συμπεριληφθεί και το μήκος των δύο μεγάλων πλοκαμιών.[11]
Με βάση την εξέταση 130 δειγμάτων και των ραμφών τους, που βρέθηκαν μέσα σε φάλαινες φυσητήρες, οι μανδύες των γιγάντιων καλαμαριών είναι γνωστό ότι δεν υπερβαίνουν τα 2,25 μέτρα.[11] Συμπεριλαμβάνοντας το κεφάλι και τους βραχίονες, αλλά όχι τα μακριά πλοκάμια, το μήκος πολύ σπάνια υπερβαίνει τα 5 μέτρα.[11] Το μέγιστο συνολικό μήκος, εκτιμάται σε 13 μέτρα για τα θηλυκά και 10 μέτρα για τα αρσενικά από τα οπίσθια πτερύγια μέχρι την άκρη των δύο μακρών πλοκαμιών.[11]
Τα γιγαντιαία καλαμάρια παρουσιάζουν σεξουαλικό διμορφισμό. Το μέγιστο βάρος υπολογίζεται σε 275 κιλά για τα θηλυκά και 150 κιλά για τα αρσενικά.[11]
Πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι τα γιγάντια καλαμάρια τρέφονται με ψάρια βαθέων υδάτων και άλλα είδη καλαμαριών.[12] Πιάνουν το θήραμά χρησιμοποιώντας τα δύο μακριά πλοκάμια, γραπώνοντάς το με τις οδοντωτές βεντούζες στα άκρα. Στη συνέχεια, θα το φέρει προς το ισχυρό ράμφος, και τεμαχίζει με την μικρή γλώσσα με μικρά δόντια (radula) πριν φτάσει στον οισοφάγο. Πιστεύεται ότι είναι μοναχικοί κυνηγοί, καθώς μόνο μεμονωμένα γιγάντια καλαμάρια έχουν πιαστεί στα δίχτυα των ψαράδων. Παρά το γεγονός ότι η πλειοψηφία των γιγάντιων καλαμαριών που αλιεύονται με τράτες στα ύδατα της Νέας Ζηλανδίας έχουν συνδεθεί με το τοπικό είδος Macruronus novaezelandiae, αυτό το είδος δεν περιλαμβάνεται στη διατροφή του γιγάντιου καλαμαριού. Αυτό σημαίνει ότι τα γιγάντια καλαμάρια και οι Macruronus novaezelandiae τρέφονται με τα ίδια τα ζώα.[12]
Τα μόνα αρπακτικά που τρέφονται με ενήλικα καλαμάρια γίγαντες είναι οι φάλαινες φυσητήρες, αλλά και οι φάλαινες πιλότοι μπορεί να τρέφονται με αυτά επίσης.[13][14] Τα ανήλικα θηρεύονται από καρχαρίες βαθέων υδάτων[15] και άλλα ψάρια. Επειδή οι φυσητήρες είναι ειδικευμένοι στον εντοπισμό γιγάντιων καλαμαριών, οι επιστήμονες έχουν προσπαθήσει να τους παρατηρήσουν για να μελετήσουν το καλαμάρι.
Τα γιγάντια καλαμάρια είναι πολύ διαδεδομένα και παρατηρούνται σε όλους τους ωκεανούς του κόσμου. Βρίσκονται συνήθως κοντά σε ηπειρωτικά και νησιωτικά πρανή σπτο Βόρειο Ατλαντικό Ωκεανό, ειδικά στη Νέα Γη, τη Νορβηγία, τις βόρειες Βρετανικές Νήσους, την Ισπανία, τις Αζόρες και την Μαδέρα και στο Νότιο Ατλαντικό γύρω από Νότια Αφρική, στο Βόρειο Ειρηνικό γύρω από την Ιαπωνία, και στο νοτιοδυτικό Ειρηνικό γύρω από τη Νέα Ζηλανδία και την Αυστραλία.[16] Τα δείγματα είναι σπάνια στα τροπικά και πολικά γεωγραφικά πλάτη.
Η κατακόρυφη κατανομή του γιγάντιου καλαμαριού δεν είναι εντελώς γνωστά, αλλά τα δεδομένα από δείγματα που αλιεύθηκαν με τράτες και η καταδυτική συμπεριφορά των φυσητήρων δείχνουν ότι απαντόνται σε ένα ευρή φάσμα βαθών, ενδεχομένως από 300 μέχρι 1000 μέτρα.[17]
Το γιγάντιο καλαμάρι (γένος Architeuthis) είναι κεφαλόποδο μεγάλων διαστάσεων που ζει σε μεγάλα βάθη στους ωκεανούς. Το γένος μπορεί να περιλαμβάνει ακόμη και οχτώ είδη. Υπολογίζεται ότι το μήκος των θηλυκών φτάνει μαζί με τα πλοκάμια τα 13 μέτρα και των αρσενικών τα δέκα. Μόνο το κολοσσιαίο καλαμάρι (Mesonychoteuthis hamiltoni), το οποίο μπορεί να φτάσει σε μήκος 14 μέτρων είναι μεγαλύτερο. Ο μανδύας του έχει μήκος περίπου 2 μέτρα. Παρά το μεγάλο μέγεθός του, το γιγάντιο καλαμάρι είναι από τα μεγάλα ζώα που έχουν παρατηρηθεί λιγότερο. Τις 30 Σεπτεμβρίου 2004, ερευνητές από το Εθνικό Μουσείο Επιστημών της Ιαπωνίας και της Ομοσπονδία Παρακολούθησης Φαλαινών της Ογκασαβάρα φωτογράφησαν για πρώτη φορά ένα ζωντανό γιγάντιο καλαμάρι στο φυσικό του περιβάλλον. Η ίδια ομάδα κινηματογράφησε επιτυχημένα ένα γιγάντιο καλαμάρι για πρώτη φορά τις 4 Δεκεμβρίου 2006.
