Marchew zwyczajna Daucus carota L. – gatunek rośliny z rodziny selerowatych. Występuje w stanie dzikim pospolicie na terenach Europy, Azji i północnej Afryki. Jest również rośliną uprawną. W Polsce w stanie dzikim jest rośliną bardzo pospolitą.
Morfologia
- Liście
- Liście 2 lub 3-krotnie pierzastosieczne, równowąskie.
- Łodyga
- Wzniesiona, rozgałęziona, pusta wewnątrz. Jest bruzdowana i szorstko owłosiona.
- Kwiaty
- Małe, białe, zebrane u szczytu rośliny w baldach złożony z pierzastymi pod baldachem i trójwrębnymi pod baldaszkami pokrywami. Znajdujące się na jego obrzeżu baldaszki mają dłuższe szypułki, wskutek czego powierzchnia baldachu jest wklęsła. Środkowy kwiat w baldaszku jest ciemnopurpurowy. Drobne kwiaty są w większości promieniste, jedynie kwiaty brzeżne są niesymetryczne – mają 2 płatki mniejsze, a 3 większe. Wewnątrz pojedynczego kwiatu jeden słupek z dwoma szyjkami i dolną zalążnią oraz 5 pręcików. Niektóre baldaszki w środku kwiatostanu zawierają wyłącznie kwiaty męskie.
- Owoc
-
Rozłupnia, rozpadająca się na 2 jednonasienne rozłupki.
- Korzeń
- Spichrzowy – ma rozbudowany miękisz spichrzowy, służący do magazynowania substancji pokarmowych. W zależności od odmiany – od białawego poprzez żółtawy do pomarańczowoczerwonego (najbogatszego w karoten) i purpurowego. Jadalny. U roślin dziko rosnących biały do kremowego.
Biologia i ekologia
Roślina dwuletnia, hemikryptofit. W klimacie umiarkowanym w pierwszym roku wegetacji roślina tworzy różyczkę liści oraz gruby korzeń. W drugim roku z korzenia wybija łodyga z kwiatostanem, roślina wytwarza nasiona zużywając zawarte w korzeniu substancje zapasowe i obumiera. Kwitnie od czerwca do jesieni, jest owadopylna. Roślina miododajna, nektar znajduje się na dnie kwiatowym. Kwiaty są przedprątne, możliwe jest tylko zapylenie krzyżowe. Nasiona rozsiewane są przez zwierzęta (epizoochoria)[2]. Dziko rosnąca forma typowa rośnie na ugorach, łąkach, miedzach i przydrożach. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Arrhenatheretalia[3]. Liczba chromosomów 2n = 18[4].
Zmienność
Gatunek jest bardzo zmienny – wyróżnia się szereg podgatunków spośród których w Polsce spotyka się co najmniej dwa:
-
Daucus carota L. subsp. carota – podgatunek nominatywny występujący w Polsce w stanie dzikim
-
Daucus carota L. subsp. sativus (Hoffm.) Arcang. var. sativus Hoffm. – marchew uprawna
-
Daucus carota L. subsp. sativus (Hoffm.) Arcang. var. atrorubens Alef – marchew czarna (marchew uprawna odmiany czarnej, typ fioletowy[5])
Inne podgatunki[6]:
-
Daucus carota L. subsp. azoricus Franco
-
Daucus carota L. subsp. cantabricus A. Pujadas
-
Daucus carota L. subsp. commutatus (Paol.) Thell.
-
Daucus carota L. subsp. drepanensis (Arcang.) Heywood
-
Daucus carota L. subsp. fontanesii Thell.
-
Daucus carota L. subsp. gadecaei (Rouy & E. G. Camus) Heywood
-
Daucus carota L. subsp. gummifer (Syme) Hook. f.
-
Daucus carota L. subsp. halophilus (Brot.) A. Pujadas
-
Daucus carota L. subsp. hispanicus (Gouan) Thell.
-
Daucus carota L. subsp. major (Vis.) Arcang.
-
Daucus carota L. subsp. majoricus A. Pujadas
-
Daucus carota L. subsp. maritimus (Lam.) Batt.
-
Daucus carota L. subsp. maximus (Desf.) Ball
-
Daucus carota L. subsp. parviflorus (Desf.) Thell.
-
Daucus carota L. subsp. rupestris (Guss.) Heywood
Zastosowanie
Wyhodowane z typowego dzikiego gatunku liczne odmiany podgatunku Daucus carota subsp. sativus (Hoffm.) Schübl. et Mart.są uprawiane jako warzywo lub roślina pastewna. Znajduje się w rejestrze roślin rolniczych Unii Europejskiej. Jadalny korzeń ma wiele zastosowań w kuchni. Można jadać marchew na surowo, jako surówkę, gotowaną w sałatkach i zupach lub z wody, smażoną, duszoną. Z marchwi robi się soki i przeciery, a także przetwory.
W klasyfikacji urzędowej Unii Europejskiej marchew uznawana jest za warzywo[7]. Ponieważ jednak w Portugalii marchew używana jest do wyrobu dżemów, w rozumieniu dyrektywy ustalającej parametry ich produkcji, marchew należy traktować jak owoc[8].
Wartość odżywcza
- Korzeń marchwi zawiera odżywcze węglowodany, białko, liczne karoteny (1,656 witaminy A oraz 9,938 mg β-karotenu)[9], olejek lotny, witaminy B1 i B2 (0,06 mg), B6, C (6-10 mg), E, H, K, PP (0,05 mg) oraz wapń, żelazo, miedź i fosfor, a także pektyny.
Wartość energetyczna 140
kJ (33
kcal)
Białka 1,0 g szczegółowe informacje
RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,2% 2,2% 2,2% 2,2%
M 1,8% 1,8% 1,8% 1,8%
Węglowodany 8,7 g szczegółowe informacje Przyswajalne 5,1 g
RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,9% 3,9% 3,9% 3,9%
M 3,9% 3,9% 3,9% 3,9%
Jednocukry Glukoza 1,6 g
Fruktoza 1,4 g
Dwucukry Sacharoza 2,0 g
Laktoza 0 g
Skrobia 0,3 g
Błonnik 3,6 g
AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 14% 14% 17% 17%
M 9,5% 9,5% 12% 12%
Tłuszcze 0,2 g szczegółowe informacje
Kwasy tł. nasycone 0,04 g
Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone 0,00 g
Wielonienasycone 0,12 g
omega-3 0,02 g
α-Linolenowy (ALA) 0,02 g
AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,8% 1,8% 1,8% 1,8%
M 1,3% 1,3% 1,3% 1,3%
omega-6 0,1 g
Linolowy (LA) 0,1 g
AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,8% 0,8% 0,9% 0,9%
M 0,6% 0,6% 0,7% 0,7%
Woda 89,7 g szczegółowe informacje
AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,3% 3,3% 3,3% 3,3%
M 2,4% 2,4% 2,4% 2,4%
Witaminy Witamina C 3,4 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,5% 4,5% 4,5% 4,5%
M 3,8% 3,8% 3,8% 3,8%
Tiamina (B1) 0,054 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,9% 4,9% 4,9% 4,9%
M 4,5% 4,5% 4,5% 4,5%
Ryboflawina (B2) 0,054 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,9% 4,9% 4,9% 4,9%
M 4,2% 4,2% 4,2% 4,2%
Niacyna (B3) 0,45 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,2% 3,2% 3,2% 3,2%
M 2,8% 2,8% 2,8% 2,8%
Witamina B6 0,15 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 12% 12% 10% 10%
M 12% 12% 8,8% 8,8%
Foliany 0,032 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 8,0% 8,0% 8,0% 8,0%
M 8,0% 8,0% 8,0% 8,0%
Kobalamina (B12) 0 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
Witamina A 1,656 mg
RAE RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 237% 237% 237% 237%
M 184% 184% 184% 184%
Witamina D 0 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
Witamina E 0,51 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,4% 3,4% 3,4% 3,4%
M 3,4% 3,4% 3,4% 3,4%
Makroelementy Fosfor 32 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,6% 4,6% 4,6% 4,6%
M 4,6% 4,6% 4,6% 4,6%
Wapń 36 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,6% 3,6% 3,0% 3,0%
M 3,6% 3,6% 3,6% 3,0%
Magnez 16 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 5,2% 5,0% 5,0% 5,0%
M 4,0% 3,8% 3,8% 3,8%
Potas 282 mg
AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,0% 6,0% 6,0% 6,0%
M 6,0% 6,0% 6,0% 6,0%
Sód 82 mg
AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 5,5% 5,5% 6,3% 6,8%
M 5,5% 5,5% 6,3% 6,8%
Mikroelementy Jod 0,003 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,0% 2,0% 2,0% 2,0%
M 2,0% 2,0% 2,0% 2,0%
Żelazo 0,5 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,8% 2,8% 6,3% 6,3%
M 6,3% 6,3% 6,3% 6,3%
Miedź 0,1 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 11% 11% 11% 11%
M 11% 11% 11% 11%
Cynk 0,34 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,3% 4,3% 4,3% 4,3%
M 3,1% 3,1% 3,1% 3,1%
Mangan 0,19 mg
AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 11% 11% 11% 11%
M 8,3% 8,3% 8,3% 8,3% Dane liczbowe na podstawie:
[9]Wartości
RDA i AI wyznaczone na podstawie danych
Institute of Health[10] Wartość odżywcza Marchew, gotowana na wodzie (100 g)
Wartość energetyczna 127
kJ (30
kcal)
Białka 0,9 g szczegółowe informacje
RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,0% 2,0% 2,0% 2,0%
M 1,6% 1,6% 1,6% 1,6%
Węglowodany 7,8 g szczegółowe informacje Przyswajalne 4,6 g
RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,5% 3,5% 3,5% 3,5%
M 3,5% 3,5% 3,5% 3,5%
Jednocukry Glukoza 1,4 g
Fruktoza 1,3 g
Dwucukry Sacharoza 1,8 g
Laktoza 0 g
Skrobia 0,3 g
Błonnik 3,2 g
AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 13% 13% 15% 15%
M 8,4% 8,4% 11% 11%
Tłuszcze 0,2 g szczegółowe informacje
Kwasy tł. nasycone 0,04 g
Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone 0,00 g
Wielonienasycone 0,11 g
omega-3 0,02 g
α-Linolenowy (ALA) 0,02 g
AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,8% 1,8% 1,8% 1,8%
M 1,3% 1,3% 1,3% 1,3%
omega-6 0,09 g
Linolowy (LA) 0,09 g
AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,8% 0,8% 0,8% 0,8%
M 0,5% 0,5% 0,6% 0,6%
Woda 90,8 g szczegółowe informacje
AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,4% 3,4% 3,4% 3,4%
M 2,5% 2,5% 2,5% 2,5%
Witaminy Witamina C 1,4 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,9% 1,9% 1,9% 1,9%
M 1,6% 1,6% 1,6% 1,6%
Tiamina (B1) 0,038 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,5% 3,5% 3,5% 3,5%
M 3,2% 3,2% 3,2% 3,2%
Ryboflawina (B2) 0,038 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,5% 3,5% 3,5% 3,5%
M 2,9% 2,9% 2,9% 2,9%
Niacyna (B3) 0,31 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,2% 2,2% 2,2% 2,2%
M 1,9% 1,9% 1,9% 1,9%
Witamina B6 0,11 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 8,5% 8,5% 7,3% 7,3%
M 8,5% 8,5% 6,5% 6,5%
Foliany 0,016 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,0% 4,0% 4,0% 4,0%
M 4,0% 4,0% 4,0% 4,0%
Kobalamina (B12) 0 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
Witamina A 1,324 mg
RAE RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 189% 189% 189% 189%
M 147% 147% 147% 147%
Witamina D 0 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
Witamina E 0,41 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,7% 2,7% 2,7% 2,7%
M 2,7% 2,7% 2,7% 2,7%
Makroelementy Fosfor 29 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,1% 4,1% 4,1% 4,1%
M 4,1% 4,1% 4,1% 4,1%
Wapń 34 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,4% 3,4% 2,8% 2,8%
M 3,4% 3,4% 3,4% 2,8%
Magnez 10 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,2% 3,1% 3,1% 3,1%
M 2,5% 2,4% 2,4% 2,4%
Potas 127 mg
AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,7% 2,7% 2,7% 2,7%
M 2,7% 2,7% 2,7% 2,7%
Sód 45 mg
AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,0% 3,0% 3,5% 3,8%
M 3,0% 3,0% 3,5% 3,8%
Mikroelementy Jod b.d. mg
Żelazo 0,4 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,2% 2,2% 5,0% 5,0%
M 5,0% 5,0% 5,0% 5,0%
Miedź 0,09 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 10% 10% 10% 10%
M 10% 10% 10% 10%
Cynk 0,25 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,1% 3,1% 3,1% 3,1%
M 2,3% 2,3% 2,3% 2,3%
Mangan 0,17 mg
AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 9,4% 9,4% 9,4% 9,4%
M 7,4% 7,4% 7,4% 7,4% Dane liczbowe na podstawie:
[9]Wartości
RDA i AI wyznaczone na podstawie danych
Institute of Health[10] Uprawa
- Znaczenie
- 15% ogólnej masy upraw
- 12% powierzchni upraw
- 800 tys. ton – roczny zbiór na 30 tys. ha
- spożycie 21 kg/osobę/rok (2,5 kg – w skali światowej)
- sucha masa do 12%
- Wymagania
- cieplne – nieduże, optymalna temperatura 15-20 °C; przy temperaturze poniżej 10 °C zachodzi jaryzacja.
- wodne – umiarkowane.
- glebowe – niewielkie; gleby piaszczysto-gliniaste; odczyn lekko kwaśny; pH 6-6,5; Wrażliwa na gleby świeże, wapniowane!
- Zmianowanie
- w drugim roku po oborniku
- zalecane przedplony odchwaszczające, takie jak: kapusta, rośliny cebulowe, ziemniaki
- złe przedplony to: rośliny korzeniowe
- niezalecane jest sadzenie 3-4 lata po sobie, ze względu na występowanie szkodnika – połyśnica marchwianka (Psylla rosae)
- Uprawa gleby
Uprawa gleby według zaleceń tradycyjnych: orka przedzimowa (pogłębiona) → włókowanie(na wiosnę) → kultywatorowanie → bronowanie → wał gładki + bronowanie broną lekką(stosuje się czasem, aby umożliwić precyzyjny wysiew nasion)
- Metody uprawy
- uprawa na płasko
- uprawa na redlinach
- 2-8 kg; na odmiany wczesne 150 szt/m²
- siew rzędowy 30-45 cm
- siew pasowy 4x30 cm
- siew wstęgowy – redlice szerokości 10 cm (parowy)
Marchewki o różnych kolorach
Gatunek typowy (dziko rosnący)
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
- Jakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP, 1986. ISBN 83-02-00607-6.
- Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.