El faxioło (Phaseolus Vulgaris L. 1758) xe 'na pianta de ła famegia de łe leguminoxe orixinàl de ła Merica sentral. El xe stà inportà, indrìoman a ła descoverta de ła Merica, in Eoropa indove esisteva sol che faxołi de speçie apartenenti al xenere Vigna, de orìxene subsahariana. I faxiołi del xenere Phaseolus se gà sparpagnà in qualsiassi liogo strabalsando el grupo del mondo antigo, mostrandose pì façiłi da coltivàr e più reditisi (rispeto al Vigna ła réxa par etaro l'è squaxi dopia).
El faxoło vien coltivà pa'łe seménse, rancuràe fresche (faxiołi destegołàr) o séchi, opùr par l'intièro legùmo da magnàre fresco (faxołéti o cornéti). Ła speçie a ciclo vegetativo pì łongo, ne łe region tenparàe xe semenàe in primavera, quełe a ciclo più curto in istà. Nel caxo dei faxiołi che se ranpega xe necesaria ła metùa de sostègni.
Prinçipali speçie da seménse :
Prinçipałi speçie "mangiatutto" (magnatuto) (faxołeto, piatòłe, ecc.):
Łe seménse dei faxiołi crùi e i fruti garbi xe speso cauxa de invełenàe nei putèłi, poichè i faxiołi vien riconosùi da staltri cofà ałimento. Soło co' 'na łonga cotùra vien desfàda ła proteina vełenóxa (fasina).[1] Alcuni popołi indigeni, infati, estrae sto prinçipio ativo, che xe a ła base de alcuni vełeni, infra i quałi el più perigołoxo e mortàl xe co' seguressa el smissiòto co' el loto. El faxioło ben coto, però, gà conposti insolforà e cromo che contribuise a contegnir la glicemia e i livèłi ematici de cołesteroło e trigliceridi e a prevegnir l'ateroscleroxi e łe małatie cardiache. Ła fasina xe prexente anca ne ła soja.[2]
I funghi che smagia el faxioło xe: l'antracnosi (Colletrotrichum lindemuthianum), ła ruxine del faxioło (Uromyces phaseoli), ła peronospora del faxioło (Phytophthora phaseoli) e 'l marsùme carbonioxo (Macrophomina phaseolina). Intra i inseti nocivi ghe xe i miridi Calocoris norvegicus e Lygus campestris, ła pirałide de łe leguminoxe (Etiella zinckenella) e ła mosca grixa de łe siménse (Delia platura).
El faxioło (Phaseolus Vulgaris L. 1758) xe 'na pianta de ła famegia de łe leguminoxe orixinàl de ła Merica sentral. El xe stà inportà, indrìoman a ła descoverta de ła Merica, in Eoropa indove esisteva sol che faxołi de speçie apartenenti al xenere Vigna, de orìxene subsahariana. I faxiołi del xenere Phaseolus se gà sparpagnà in qualsiassi liogo strabalsando el grupo del mondo antigo, mostrandose pì façiłi da coltivàr e più reditisi (rispeto al Vigna ła réxa par etaro l'è squaxi dopia).
El faxoło vien coltivà pa'łe seménse, rancuràe fresche (faxiołi destegołàr) o séchi, opùr par l'intièro legùmo da magnàre fresco (faxołéti o cornéti). Ła speçie a ciclo vegetativo pì łongo, ne łe region tenparàe xe semenàe in primavera, quełe a ciclo più curto in istà. Nel caxo dei faxiołi che se ranpega xe necesaria ła metùa de sostègni.
Prinçipali speçie da seménse :
Bingo Blason de Biella Blu della Valsassina Borlotto Lingua di Fuoco e Borlotto Lingua di Fuoco Nano Borlotto Suprema dwarf Borlotto di Vigevano Nano Cannellin Scaramanzin negrèè Cannellino o Lingot Fejuolo pacificus el drammoso cotenna Cantare Corona di Spagna Giallorino della Garfagnana Lamon (Lucian Fejuol) Meraviglia di Venezia black Romano Pole Fesciela lamon negrucc fagiolos de Biella Castagnaio fejuolo marron's Sossai Extra Large (varietà protetta) Stregonta e Stregonta Nano Superbo Migliorato Elegante fagiolo Fagiolo maggiolino Fagiolo patronePrinçipałi speçie "mangiatutto" (magnatuto) (faxołeto, piatòłe, ecc.):
Anellino Giallo e Verde Beurre de Rocquencourt Bobis Bianco Bobis a Grano Bianco e Bobis a Grano Nero Cornetto Largo Giallo e Cornetto Largo Verde Nano Burro mangiatutto Nerina mangiatutto Paguro fagiolato mangiatutto Prelude dwarf mangiatutto Slenderette mangiatutto Superpresto mangiatutto Trionfo Violetto mangiatutto Wade mangiatutto
