Podgorzałka madagaskarska[3] (Aythya innotata) – gatunek ptaka z rodziny kaczkowatych (Anseridae). Ptak ten występuje endemicznie na Madagaskarze, krytycznie zagrożony wyginięciem. Odkryty w 2006 roku po piętnastu latach od poprzedniej obserwacji.
Podgorzałka madagaskarska występuje endemiczne na Madagaskarze[4][5]. Obecna populacja odkryta w 2006 roku ogranicza się obszaru Banemavka w północno-zachodnim Madagaskarze[6][5]. Ostatnia obserwacja sprzed 2006 roku, miała miejsce w 1991 roku i dotyczyła obszaru wokół jeziora Alaotra (330 km na południe od Banemavka) i prawdopodobnie schwytany osobnik pochodził z populacji zasiedlającej Banemavka[6]. Gatunek ten dawniej mógł być bardziej powszechny na płaskowyżu centralnego Madagaskaru[6].
Gatunek po raz pierwszy opisany przez włoskiego ornitologa Tommaso Salvadoriego w 1894 roku pod nazwą Nyroca innotata[7]. Opis ukazał się w czasopiśmie Bulletin of the British Ornithologists' Club[7]. Jako miejsce typowe autor wskazał Betsileo na Madagaskarze[7]. Generalnie przeważa pogląd że ptak ten najbliżej spokrewniony jest podgorzałką australijską (A. australis), podgorzałką zielonogłową (A. baeri) i podgorzałką zwyczajną (A. nyroca)[6]. Takson monotypowy, nie wyróżniono podgatunków[4][6][8].
Nazwa rodzajowa pochodzi od greckiego słowa αιθυια aithuia, używanego przez Arystotelesa, Hezychiusza i innych autorów na określenie niezidentyfikowanych współcześnie ptaków morskich. W obecnych czasach nazwa przypisywana różnym ptakom, w tym burzykom, kormoranom, kaczkom i alkom[9]. Epitet gatunkowy pochodzi od łacińskiego słowa innotatus – „nadzwyczajny” (innotescere – „zaistnieć”)[10].
Długość ciała 45–56 cm, masa ciała jednego samca 685 g[6][11]. Jedyny gatunek z rodzaju Aythya w regionie Madagaskaru. Brzuch koloru białego rozproszony w kierunku boków ciała. Samiec w szacie godowej jest ciemnobrązowy z białymi spodem, podczas gdy samica jest bardziej monotonnie ubarwiona, u obu płci paski skrzydłowe koloru białego. W szacie spoczynkowej samiec przypomina samicę, ale zachowuje białe tęczówki (u samic tęczówka jest zawsze ciemnobrązowa). Dziób szary z czarną wypustką rogową, nogi i stopy również szare. Przypomina podgorzałkę zwyczajną, ale jest większa i na skrzydłach w locie nie pojawiają się białe plamy. Samica ma okrąglejszą, ciemniejszą głową niż samica podgorzałki zwyczajnej i brakuje jej małej, białe plamy na gardle. Osobniki młodociane podobne do samicy, ale mają bardziej matową, bledszą głowę i ciało. Przypominają osobniki młodociane innych blisko spokrewnionych gatunków, ale mają ciemniejsze szkaplerze i płaszcz. U młodego samca tęczówki szybko nabierają szarej barwy i stają się białe w ciągu pierwszego roku[6].
Porównywany do głosów wydawanych przez głowienkę preriową (A. americana), ale żadne konkretne dane nie zostały opublikowane[6].
Gatunek najprawdopodobniej osiadły, o ograniczonym zakresie, ponieważ nie odnotowano zapisów z innych obszarów niż ich siedliska[5]. Podgorzałka madagaskarska pierwotnie zamieszkiwała słodkowodne jeziora, stawy i bagna z obszarami otwartej wody oraz licznymi wysepkami o gęstej roślinności, zwłaszcza bogatych w lilie wodne[6]. Jezioro Aloatra składa się z rozległych trzcinowisk i terenów podmokłych, ale odkryta w 2006 populacja zamieszkuje wulkaniczne jezioro Matsaborimena, z dosyć ubogą roślinnością[6].
Skład pokarmu podgorzałki madagaskarskiej jest słabo poznany; badanie próbek kału i analizy izotopów trwałych, zawartych w piórach i w potencjalnej zdobyczy, sugerują, że na dietę dorosłych osobników składająca się prawie całkowicie owady, głównie chruściki (Trichoptera)[12]. Przypuszczalnie pokarm zdobywa głównie podczas nurkowania w płytkich wodach, zwykle trwa to około 1-2 minut (u młodych ptaków czas nurkowania jest krótszy)[13]. Zazwyczaj występuje pojedynczo, w parach lub trójkach[13]. Przeważa opinia że nie łączy się w stada z innymi kaczkami, chociaż podczas pewnej obserwacji zauważono samca przebywającego wraz z drzewicą białolicą (Dendrocygna viduata), srebrzanką czerwonodziobą (Anas erythrorhyncha), kaczką madagaskarską (Anas melleri) i perkozkiem białosmugim (Tachybaptus pelzelnii)[13].
Rozród słabo poznany. Sezon rozrodczy od lipca do stycznia, młode obserwowane w grudniu u pojedynczych par[13]. Gniazdo zbudowane jest z materiału roślinnego, pokryte puchem, wbudowane w kępę roślinności z rodziny ciborowatych (Cyperaceae) 10–20 cm nad powierzchnią wody. Samica składa od 6 do 10 płowo-białych jaj, o rozmiarze 55 mm x 40 mm[6]. Okres inkubacji w niewoli trwał 26–28 dni, wysiadywała tylko samica[6]. Upierzenie piskląt jest ciemnobrązowe od spodu w górę, żółtawe na dolnych częściach i twarzy[6]. Sukces wysiedzeń (76% w latach 2007–2008) i wylęgu (89% w latach 2007–2008) nad jeziorem Matsaborimena jet porównywalny do innych gatunków z rodzaju Aythya, natomiast sukces pierzenia młodych (4% w latach 2011–2012) jest bardzo niski[12]. Przyczyną dużej śmiertelności młodych przypadającej od 14 do 21 dnia życia jest najwyraźniej głód[12].
Decyzją Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii CR (ang: Critically Endangered, krytycznie zagrożony wyginięciem)[2]. Jeszcze w 1930 roku liczebność populacji tego ptaka szacowano na stosunkową liczną, gwałtowny spadek nastąpił w latach 1950-1960[5][13]. Aż do 1990 roku jedynym pewnym zapisem była obserwacja z 1960 roku[5]. Przyczyny spadku upatrywano w odłowach, polowaniu, przekształcaniu siedlisk tych ptaków w pola ryżowe oraz wprowadzeniu egzotycznych ryb, początkowo w latach 1955-1960 tilapii mozambijskiej (Oreochromis mossambicus), tilapii nilowej (Oreochromis niloticus), Oreochromis macrochir, Tilapia rendalli i Tilapia melanopleura, a następnie 1961 roku bassa wielkogębowego (Micropterus salmoides) i żmijogłowa paskowanego (Channa striata), które zmniejszyły florę wodną i rywalizowały oraz bezpośrednio atakowały ptactwo wodne[14]. Dopiero w sierpniu 1991 roku schwytano jednego samca, lecz dalsze intensywne poszukiwania nie przyniosły rezultatów[5]. Schwytany samiec został przewieziony do ogrodu zoologicznego, gdzie padł w 1992 roku[6]. Jednak w 2006 roku 330 km na północ od jeziora Alaotra, odnaleziono stado podgorzałek madagaskarskich składające się z 5 samców, 4 samic i 4 młodych[6]. W 2012 roku populacja z jeziora Matsaborimena liczyła 21 osobników, 13 samców i 9 samic[12].
Podgorzałka madagaskarska (Aythya innotata) – gatunek ptaka z rodziny kaczkowatych (Anseridae). Ptak ten występuje endemicznie na Madagaskarze, krytycznie zagrożony wyginięciem. Odkryty w 2006 roku po piętnastu latach od poprzedniej obserwacji.