Ozorka zielona (Dactylorhiza viridis (L.) R.M. Bateman, A.M. Pridgeon & M.W. Chase, dawniej Coeloglossum viride (L.) Hartman) – gatunek rośliny z rodziny storczykowatych (Orchidaceae). W klasyfikacjach systematycznych XX wieku zaliczany do monotypowego rodzaju ozorka (Coeloglossum Hartm.). W wyniku odkrycia ścisłego pokrewieństwa z roślinami rodzaju kukułka (Dactylorhiza) gatunek przeniesiony został przez taksonomów do tego rodzaju jako Dactylorhiza viridis[3]. Tu zachowana została tradycyjna nazwa polska ze względu na stosowanie takiego rozwiązania w polskojęzycznych wykazach taksonomicznych[4].
Rozmieszczenie geograficzne
Występuje w górach i w tundrze Azji, Ameryki Północnej i Europy[5]. W Europie południowa granica zasięgu biegnie przez góry środkowej Hiszpanii, południowych Włoch i północnej Grecji, dalej przez północną Turcję i Kaukaz. Zasięg pionowy w Europie wynosi 0–2970 m n.p.m., w Azji sięga do 4000 m[6]. W Polsce występuje głównie w Sudetach i Karpatach, rzadko na niżu[7].
Morfologia
- Łodyga
- Wzniesiona, o wysokości 5–30 cm, z 3–7 liśćmi równomiernie wyrstającymi na łodydze (ulistnienie skrętoległe)[6].
- Liście
- Bez plamek, siedzące, nmiebieskawozielone. Dolne są jajowate, górne lancetowate[6].
- Kwiaty
- Tworzą luźne grono o długości 2–10 cm na szczycie łodygi. W gronie jest 5-20 małych, zielonkawożółtych, czasami czerwonawonabiegłych kwiatów. Wyrastają w kątach lancetowatych przysadek. Warżka o długości 6–10 mm, podłużna, 3-zębna z bardzo krótką ostrogą (2 mm), przylegającą do warżki i zwróconą do przodu. Środkowa łatka wargi jest mniejsza i węższa od łatek bocznych. Ostroga ma długość 1,5–2 mm, jest gruba, woreczkowata i nieco dwudzielna. Wytwarza nektar. Prętosłup jest mniej więcej poziomy, i ma otwarte komory pylników. Płatki okwiatu są hełmiaste[6][7].
-
Bulwa
- Przeważnie palczasto 2-dzielna[7].
- Owoc
- Siedząca i przylegająca do łodygi beczułkowata torebka o długości 7–8 mm[6].
Systematyka i zmienność
- Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG III z 2009)
Gatunek (niezależnie od ujęcia w odniesieniu do rodzajów) należy do plemienia Orchidinae w obrębie podrodziny storczykowych (Orchideae) z rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Storczykowate są kladem bazalnym w rzędzie szparagowców Asparagales w obrębie jednoliściennych[1][8].
Pod względem filogenetycznym gatunek jest zagnieżdżony w obrębie grupy koronnej obejmującej przedstawicieli rodzaju kukułka (Dactylorhiza). Jest siostrzany dla większości kukułek, podczas gdy niektóre (np. kukułka krwista (Dactylorhiza incarnata) tworzą starsze linie rozwojowe[3]. W aktualizowanych bazach taksonomicznych opisywany jest zatem już pod nazwą Dactylorhiza viridis (L.) R.M. Bateman, A.M. Pridgeon & M.W. Chase, Lindleyana 12: 129 (1997)[2][9].
Biologia i ekologia
- Rozwój
-
Bylina. Kwitnie od maja do lipca[7]. Kwiaty zapylane są głównie przez chrząszcze, odsetek zawiązanych owoców jest wysoki[6].
- Siedlisko
- Występuje na wilgotnych łąkach, halach górskich, w zaroślach. Geofit. W Tatrach występuje od regla dolnego po piętro halne[5]
- Fitosocjologia
-
Gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Nardetalia[10].
- Genetyka
- Liczba chromosomów 2n=40[11].
Zagrożenia i ochrona
Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. W opracowaniu Czerwona lista roślin i grzybów Polski (2006) umieszczona w grupie gatunków zagrożonych wyginięciem (kategoria zagrożenia V)[12], w wydaniu z 2016 roku otrzymała kategorię VU (narażony)[13]; według Światowej Unii Ochrony Przyrody w grupie VU. Głównymi czynnikami zagrożenia są: nadmierne nawożenie i intensywny wypas łąk, zalesianie oraz samorzutne ich zarastanie. Liczne jej stanowiska są dobrze chronione w parkach narodowych: Gorczańskim, Pienińskim i Tatrzańskim[7].
Przypisy
-
↑ a b Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2010-08-03].
-
↑ a b The Plant List. [dostęp 2012-05-28].
-
↑ a b Bateman, Richard M.; Hollingsworth, Peter M.; Preston, Jillian; Yi-Bo, Luo; Prodgeon, Alec M. & Chase, Mark W.. Molecular phylogenetics and evolution of Orchidinae and selected Habenariinae (Orchidaceae). „Bot. J. Linn. Soc.”. 142(1), s. 1–40, 2003. DOI: 10.1046/j.1095-8339.2003.00157.x.
-
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
-
↑ a b Zbigniew Mirek: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Halina Piękoś-Mirkowa. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.
-
↑ a b c d e f g Helmut Baumann: Storczyki Europy i obszarów sąsiednich. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-698-9.
-
↑ a b c d e f Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
-
↑ Florida Museum of Natural History: Orchid Tree: a phylogeny of epiphytes (mostly) on the tree of life (ang.). [dostęp 2010-08-03].
-
↑ Taxon: Coeloglossum viride (ang.). Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-08-05].
-
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
-
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
-
↑ Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki: Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: IB PAN, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
-
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
