I mamìfari o mamìferi (Mammalia, Linnaeus 1758) i xé na clase de vertebrati che ła partegne al phylum dei Cordati, a difuxion cosmopołita.
Ła clase dei mamìfari ła cónta a ocio 5.400 spece (5420)[1] che catémo ai jurni de ancó, che i se difarénsia in forma e dimension dai puchi sentìmetri e du grami de pexo del Suncus etruscus ai pì de 30 metri e sentosinquanta tonełade de pexo de ła bałenòtara azura, el pì grando animałe aparìo fin deso su ła Tera.
I mamìfari i cołonixa in pràtega qualsevoja anbiénte, da łe xone giasae ai caldi dexerti: alguni grupi (Pinipedi, Sirenii, Cetacei) i xé stai boni a cołonixare co suceso anca l'anbiénte aquàtego, mentre altri i ga evołùo ałe e i xé donca boni de vołare (Chiroteri). Anca se ghe xé cusì grande difarénse de dimension ed abitùdene de vita, tuti i mamìfari ga łe caraterìsteghe comun de omeotermia, viviparità (se no considarémo i Monotremi, che i xé ovìpari) e cure dei xenituri che łe prevéde anca el latamento dei fiułi, faturi sti qua che i xé stai determinanti propio par parmétare a sta clase de slargare parécio el só anbiénte 'nte łe nice restae vode daspò ła desconparsa dei dinosauri.
Ła prexénsa de pełisa o peło ła xé na dei particołari pì inportanti dei mamìfari, anca i delfini, al stato de enbrion, i eło sviłupa, par farli desconparir pì vanti durante ła graviansa.[2] El peło el ga ła funsion prima de tuto de mantégnare ła tenperadura corporea, ma'l poe servire anca par mimetixarse, atirar indivìdui del'altro seso e i ga na funsion anca tàtiłe (come łe vibrise dei gati).
Ła disponibiłità tete o sgarbe, come xà dito, ła xé un dei caràtari destintivi, inportante al pónto de dar el nome al intiéra clase. Ła late ła raprexénta un vantajo mia da trascurare, in quanto i fiułi i poe tórse na bona sostansa de nutrigamento sénsa fadiga; naturalmente ła mare ła ga bixogno de nudrigarse de pì 'ntel fraténpo.
I mamìfari daspò i ga tuti un sistema de dinti conpleso. Sti qua i se ga sudivixi in incixivi, canini, premołari e mołari, col vantajo che ogni grupo el ga ła sóa funsion determinada. Alguni, infrà i quałi i leonfanti, i sengiałi e i trichechi, i ga sviłupà dinti da prexa davèro pì grandi dei altri. I mamìfari i xé i ùneghi che i ga na récia de fora e l'insieme de marteło/ancùxene/stafa. Daspò i ga un cor divixo in du atri e du ventrìcołi.
De sta classe ghe fa parte l'omo (Homo sapiens sapiens).
I mamìfari o mamìferi (Mammalia, Linnaeus 1758) i xé na clase de vertebrati che ła partegne al phylum dei Cordati, a difuxion cosmopołita.
Ła clase dei mamìfari ła cónta a ocio 5.400 spece (5420) che catémo ai jurni de ancó, che i se difarénsia in forma e dimension dai puchi sentìmetri e du grami de pexo del Suncus etruscus ai pì de 30 metri e sentosinquanta tonełade de pexo de ła bałenòtara azura, el pì grando animałe aparìo fin deso su ła Tera.
I mamìfari i cołonixa in pràtega qualsevoja anbiénte, da łe xone giasae ai caldi dexerti: alguni grupi (Pinipedi, Sirenii, Cetacei) i xé stai boni a cołonixare co suceso anca l'anbiénte aquàtego, mentre altri i ga evołùo ałe e i xé donca boni de vołare (Chiroteri). Anca se ghe xé cusì grande difarénse de dimension ed abitùdene de vita, tuti i mamìfari ga łe caraterìsteghe comun de omeotermia, viviparità (se no considarémo i Monotremi, che i xé ovìpari) e cure dei xenituri che łe prevéde anca el latamento dei fiułi, faturi sti qua che i xé stai determinanti propio par parmétare a sta clase de slargare parécio el só anbiénte 'nte łe nice restae vode daspò ła desconparsa dei dinosauri.
Ła prexénsa de pełisa o peło ła xé na dei particołari pì inportanti dei mamìfari, anca i delfini, al stato de enbrion, i eło sviłupa, par farli desconparir pì vanti durante ła graviansa. El peło el ga ła funsion prima de tuto de mantégnare ła tenperadura corporea, ma'l poe servire anca par mimetixarse, atirar indivìdui del'altro seso e i ga na funsion anca tàtiłe (come łe vibrise dei gati).
Ła disponibiłità tete o sgarbe, come xà dito, ła xé un dei caràtari destintivi, inportante al pónto de dar el nome al intiéra clase. Ła late ła raprexénta un vantajo mia da trascurare, in quanto i fiułi i poe tórse na bona sostansa de nutrigamento sénsa fadiga; naturalmente ła mare ła ga bixogno de nudrigarse de pì 'ntel fraténpo.
I mamìfari daspò i ga tuti un sistema de dinti conpleso. Sti qua i se ga sudivixi in incixivi, canini, premołari e mołari, col vantajo che ogni grupo el ga ła sóa funsion determinada. Alguni, infrà i quałi i leonfanti, i sengiałi e i trichechi, i ga sviłupà dinti da prexa davèro pì grandi dei altri. I mamìfari i xé i ùneghi che i ga na récia de fora e l'insieme de marteło/ancùxene/stafa. Daspò i ga un cor divixo in du atri e du ventrìcołi.
De sta classe ghe fa parte l'omo (Homo sapiens sapiens).
