Amanita Pers. (muchomor) – rodzaj grzybów z rodziny muchomorowatych (Amanitaceae)[1].
Pozycja w klasyfikacji: Amanitaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi (według Index Fungorum)[1].
Nazwę polską podał Feliks Berdau w 1876 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym należące do tego rodzaju gatunki opisywane też były jako bedłka, muchomorka, mglejarka i muchomór[2]. Synonimów łacińskich jest 25[3].
Owocniki: młode – kuliste, chronione osłoną całkowitą, jej resztki pozostają w części gatunków u dorosłych osobników w postaci łatek na kapeluszu i pochwy u podstawy, występuje również osłona częściowa, której pozostałością jest pierścień (pierścień nie występuje u wszystkich gatunków). Występują w lasach, tworzą mikoryzę z drzewami[4][5].
W rodzaju Amanita do 2018 roku opisano 952 gatunki podzielone na 2 podrodzaje: Amanita podzielony na sekcje Amanita, Caesareae i Vaginatae oraz Lepidella podzielony na sekcje Validae, Phalloidae, Amidella i Lepidella. Sekcja Lepidella czasami oddzielana jest jako osobny rodzaj Saproamanita[6]
Podrodzaj Amanita
Podrodzaj Amanita obejmuje gatunki z zarodnikami nie amyloidalnymi (nie reagującymi na odczynnik Melzera)
Sekcja Amanita
Gatunki z sekcji Amanita cechują się owocnikiem wyrastającym z czubka początkowego jajowatego primordium w postaci bulwy, która wraz ze wzrostem zanika. Pochwa bywa szczątkowa. Gatunki toksyczne dla człowieka, o działaniu podobnym do muchomora czerwonego.[7]
Sekcja Caesareae
W gatunkach z sekcji Caesareae owocnik zaczyna się pojawiać pośrodku primordium. Trzon bez bulwy, z wyraźnym pierścieniem i dużą pochwą. Kapelusz posiada na brzegu wyraźne prążkowanie. Charakterystyczny jest sposób przyłączenia trzonu do dna pochwy. Gatunki w większości należą do smacznych grzybów jadalnych[8].
Sekcja Vaginatae
Owocniki podobne w budowie do sekcji Caesareae, lecz nie posiadają pierścienia ani przyłącza na dnie[9]. Gatunki w tej sekcji zawierają toksyny, które jednak po silnym podgrzaniu rozkładają się. Większość gatunków uważana za jadalne o niskiej wartości[10].
Podrodzaj Lepidella
Podrodzaj Lepidella obejmuje gatunki z zarodnikami amyloidalnymi (reagującymi na odczynnik Melzera)
Sekcja Validae
Gatunki z tej sekcji posiadają wygląd podobny do sekcji Amanita, jednak pochwa praktycznie zawsze jest szczątkowa. Koniec trzonu z bulwą, kapelusz zazwyczaj posiada cętki, a jego brzeg nigdy nie jest prążkowany Gatunki z tej sekcji zawierają toksyny hemolityczne, które w niektórych gatunkach rozkładają się przy gotowaniu[6].
Sekcja Phalloidae
W tej sekcji wszystkie gatunki posiadają pierścień oraz bulwę na końcu trzonu okrytą pochwą o różnym charakterze. Brzeg kapelusza nie jest prążkowany nawet u młodych owocników. Wszystkie gatunki są silnie trujące[6].
Sekcja Lepidella (Saproamanita)
Gatunki należące do sekcji Lepidella mają prążkowany brzeg kapelusza ze zwisającymi pozostałościami primordium. Owocnik podobnie jak w sekcji Amanita rozwija się ze szczytu bulwy, jednak tutaj jest ona zdecydowanie większa i nie zanika. Jest jedyną sekcją zawierającą gatunki saprotroficzne stąd czasami oddziela się ją jako osobny rodzaj. zawiera zarówno gatunki jadalne i trujące[6].
Sekcja Amidella
Ogólny wygląd podobny do sekcji Lepidella, z tą rożnicą, że bulwa zawsze jest pokryta grubą wielowarstwową pochwą o różnym kształcie. Trzon u dorosłych owocników nie posiada pierścienia. Miąższ barwi się na pomarańczowo lub brązowo przy uszkodzeniu. Grzyby trujące[6].
Wykaz gatunków (nazwy naukowe) na podstawie Index Fungorum. Obejmuje on wszystkie gatunki występujące w Polsce i niektóre inne. Uwzględniono tylko gatunki zweryfikowane o potwierdzonym statusie[11]. Nazwy polskie według checklist Władysława Wojewody[2].
Wiele muchomorów zawiera toksyny, nieraz bardzo silne, jak alfa-amanityna występująca w muchomorze zielonawym. Niektóre z alkaloidów muchomorów mają właściwości halucynogenne, jak muscymol w muchomorze czerwonym[4].
Większość gatunków niejadalnych i trujących, niektóre śmiertelnie (niebezpieczny muchomor sromotnikowy Amanita phalloides), są też gatunki jadalne. Dawniej muchomory stosowano do trucia much stąd nazwa mucho-mor. "Skórka" kapelusza muchomora, ze względu na odurzające działanie niewielkich dawek, wykorzystywana jest jako narkotyk. Z muchomorów czerwonych ludy syberyjskie przygotowywały odurzający napój, używany przez szamanów. W lecznictwie ludowym na polskiej wsi muchomory zalane spirytusem lub denaturatem były wykorzystywane do nacierania miejsc bolących z powodu reumatyzmu[12].
Amanita Pers. (muchomor) – rodzaj grzybów z rodziny muchomorowatych (Amanitaceae).