Daedalea quercina (L.) Pers. 1801

Charakterystyczne labiryntowate blaszki

Często występuje gromadnie

Gmatwek dębowy (Daedalea quercina (L.) Pers. ) – gatunek grzybów z rodziny pniarkowatych (Fomitopsidaceae)^[1]

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Daedalea, Fomitopsidaceae, Polyporales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1753 r. Karol Linneusz nadając mu nazwę Agaricus quercinus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1801 r. Persoon, przenosząc go do rodzaju Daedalea^[1].

Synonimów naukowych ma 40. Niektóre z nich^[2]:

Nazwa rodzajowa (Daedalea) pochodzi od Dedala z mitologii greckiej i związana jest z tym, że grzyb ten tworzy labiryntowate blaszki, na kształt mitycznego labiryntu, w którym błądził Dedal. Nazwa gatunkowa (quercina) pochodzi od łacińskiej nazwy dębu (Quercus)^[3].

Nazwę polską podał Feliks Berdau w 1876 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako huba dębowa, siatkowiec dębowy i gmatwak dębowy^[4].

Morfologia

Owocnik

Jest wieloletni, osiąga wiek do 10 lat. Do podłoża przyrasta bokiem i ma różnorodny kształt. Może być półkolisty, półeczkowaty, czasami poduszeczkowaty, rozpostarto-odgięty lub nieregularny. Szerokość 5-25 cm, grubość 2-6 cm, brzeg owocnika ostry. Powierzchnia naga, pofałdowana i zazwyczaj niestrefowana, jedynie przy brzegu występuje nieznaczne strefowanie. Kolor jasnobrązowawy, podobny do koloru drewna^[5][6].

Hymenofor

Blaszkowy, labiryntowaty. Blaszki niewarstwowane, elastyczne i grube, o długości 2-5 cm, w kolorze kremowobrązowym^[6].

Miąższ

W kolorze od kremowego do brązowego, korkowaty i elastyczny. Po wysuszeniu staje się bardzo lekki^[5].

Wysyp zarodników

Biały. Zarodniki cylindryczne, gładkie o rozmiarach 5-6 x 2-3,5 μm^[7]

Występowanie i siedlisko

W Europie jest szeroko rozprzestrzeniony, zasięg występowania pokrywa się z zasięgiem występowania dębów. Ponadto występuje w Afryce Północnej (w Tunezji), w Azji od Kaukazu do Indii, a także w Australii^[8]. Szeroko rozprzestrzeniony jest także w Ameryce Północnej, ale na zachód od Missisipi jest rzadki^[7]. W Polsce jest pospolity^[4].

Rośnie na drewnie dębów i bardzo rzadko na drewnie innych gatunków drzew liściastych (spotykano go na grabach i bukach). Występuje na martwych pniach i pniakach drzew w lasach i parkach, ale także na drewnie budowlanym, np. na drewnianych, wykonanych z dęba konstrukcjach mostów, słupach itp^[5][5].

Znaczenie

• Grzyb niejadalny^[6].
• Saprotrof, w budownictwie grzyb szkodliwy niszczący drewno użytkowe^[5]. Wywołuje brunatną zgniliznę drewna^[7].
• W badaniach naukowych potwierdzono jego własności lecznicze. Zawiera antyoksydacyjny związek chemiczny kwercinol wykazujący szerokie działanie przeciwzapalne^[9].
• K. Moszyński w Kulturze Ludowej Słowian podaje, że na Polesiu palono gmatwka dębowego „w czasie komarowego sezonu” wewnątrz mieszkań w skorupie lub wprost na podłodze jako środek przeciw komarom"^[10].

Gatunki podobne

• gmatwica chropowata (Daedaleopsis confragosa) ma podobny, labiryntowaty hymenofor, ale wytwarza cienki i strefowany owocnik o bardzo ostrym brzegu^[5].

Przypisy