Multimedia w Wikimedia Commons Zaraza wielka[3] (Orobanche elatior Sutton) – gatunek rośliny z rodziny zarazowatych (Orobanchaceae).
Zasięg występowania
Występuje w Azji i Europie[4]. W Polsce jest rzadka. Występuje na rozproszonych stanowiskach, głównie na niżu i w pasie wyżyn. Jej stanowiska podawane były m.in. z Pomorza Gdańskiego, Niecki Nidziańskiej, Bramy Morawskiej, Wyżyny Śląskiej, Wyżyny Kieleckiej, Przedborskiej i Lubelskiej. W Karpatach podano jej występowanie tylko z pojedynczych stanowisk w Beskidzie Wyspowym, na Pogórzu Wielickim i Cieszyńskim[5].
Morfologia
-
Łodyga
- Pojedyncza, zazwyczaj gruba, różowa lub rdzawoczerwona, gruczołowato owłosiona, pokryta gruczołowatymi łuskami[5].
-
Kwiaty
-
Grzbieciste, 15-28 mm długości, zebrane w kłos długości ok. 30 cm. Kielich dwułatkowy. Łatki te są 2-zębne, rzadziej całobrzegie, z przodu zrośnięte lub przylegające. Korona kwiatu na początku różowa, później bladożółta, gruczołowato owłosiona. Poniżej pręcików zwęża się w rurkę, a powyżej stopniowo rozszerza. Warga dolna ma 3, zazwyczaj równe łatki, czasami tylko łatka środkowa jest większa. Warga górna jest delikatnie gruczołowato owłosiona, całobrzega lub wycięta, czasami tylko 2-łatkowa. Nitka pręcika owłosiona i zgrubiała w nasadzie. Szyjka słupka gruczołowato owłosiona. Znamię z dwiema łatkami[5].
-
Owoc
- Walcowata torebka[5].
- Gatunki podobne
- Liczne gatunki zaraz są bardzo podobne morfologiczne. Za pewne można uznać tylko oznaczenie gatunku potwierdzone przez specjalistę[5].
Biologia i ekologia
- Rozwój
-
Bylina, geofit. Jest rośliną bezzieleniową i, jak wszystkie zarazy, pasożytem. W literaturze podaje się, że jej żywicielami są różne gatunki roślin z rodziny astrowatych (Asteraceae), w kilkuletnich badaniach prowadzonych przez polskich specjalistów stwierdzono jednak, że w Polsce jedynym jej żywicielem jest chaber driakiewnik (Centaurea scabiosa). Kwitnie od czerwca do sierpnia. Nasiona rozsiewane są przez wodę i wiatr[5].
- Siedlisko
- Rośnie na kserotermicznych murawach oraz świetlistych zaroślach i lasach dębowych[6].
- Genetyka
- Liczba chromosomów 2n = 38[5].
Zagrożenia i ochrona
Roślina była objęta w Polsce ochroną ścisłą w latach 2004-2014, od 2014 znajduje się pod częściową ochroną gatunkową[7].
Gatunek jest umieszczony na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006)[8] w grupie gatunków rzadkich, potencjalnie zagrożonych (kategoria zagrożenia R). W wydaniu z 2016 roku otrzymał kategorię EN (zagrożony)[9].
Przypisy
-
↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2010-03-24].
-
↑ The Plant List. [dostęp 2017-03-08].
-
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
-
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-01-17].
-
↑ a b c d e f g Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
-
↑ Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
-
↑ Dz.U. z 2014 r. nr 0, poz. 1409 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin.
-
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
-
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
