Garden Lovage

Lubczyk ogrodowy (Levisticum officinale) – gatunek byliny należący do rodziny selerowatych. Nazwy ludowe: lubiśnik lekarski, korzeń, łakotne ziele, mleczeń^[2]. Jest jedynym przedstawicielem rodzaju lubczyk. Pochodzi z Afganistanu i Iranu, rozprzestrzenił się też gdzieniegdzie poza obszarem swojego rodzimego występowania^[3]. Jest uprawiany w wielu rejonach świata (również w Polsce), czasami (rzadko) dziczejący.

Systematyka

Pozycja systematyczna według APweb (2001...)

Rodzaj należący do podrodziny Apioideae Seemann, rodziny selerowatych (Apiaceae Lindl.), rzędu selerowców (Apiales Lindl.), kladu astrowych w obrębie okrytonasiennych^[1].

Pozycja w systemie Reveala (1993-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa dereniowe (Cornidae Frohne & U. Jensen ex Reveal), nadrząd Aralianae Takht., rząd araliowce (Araliales Reveal), rodzina selerowate (Apiaceae Lindl.), syn. Umbelliferae Juss.), rodzaj lubczyk (Levisticum Hill)^[4].

Morfologia i biologia

Łodyga

Wzniesiona, naga, prosta, delikatnie rowkowana, wewnątrz pusta o wysokości 0,5 – 1,5 metra, słabo i tylko w górnej części rozgałęziona. Pod ziemią roślina posiada grube kłącze.

Liście

Połyskujące, duże, ciemnozielone, podwójnie lub pojedynczo pierzaste, o listkach jajowatych lub wydłużonych, często ostro wcinanych.

Kwiaty

Pięciokrotne, bladożółte, drobne, zebrane w wieloszypułkowe baldachy szczytowe. Kwitnie w lipcu i sierpniu.

Owoc

Podwójna rozłupnia, spłaszczona i wyraźnie żeberkowana.

Kłącze^[5]

Kłącze i duże korzenie są często podłużnie rozcięte. Kłącze jest krótkie, o średnicy do 5 cm, jasnoszarawobrunatne lub żółtawobrunatne, gładkie lub z kilkoma wypukłościami. korzenie wykazujące mało rozgałęzień są tak samo zabarwione jak kłącze i zwykle są grubości do 1,5 cm i długości do około 25 cm. Przełam jest zazwyczaj gładki i wykazuje bardzo szeroką żółtawobiałą korę i wąskie brunatnawożółte drewno.

• Liście odziomkowe

• Pojedynczy liść

• Kwiatostan

• Nasiona

Wymagania

Roślina rośnie najlepiej na nasłonecznionych stanowiskach. Gleba - lżejsza, przepuszczalna, dobrze spulchniona i uprawiona. Niezbyt zwięzła i żyzna o dużej zawartości próchnicy i wapnia. Lubczyk nie rośnie na suchych, gliniastych, kwaśnych lub jałowych glebach. Na okres zimowy całkowicie zamiera część nadziemna. Strefa mrozoodporności 6. Roślina rozmnażana generatywnie przez nasiona sadzone bezpośrednio do gruntu tuż po zbiorze w sierpniu^[6].

Zastosowanie

Roślina uprawna

Od dawna był używany jako aromatyczna przyprawa u ludów południowoeuropejskich i uprawiany w ogrodach starożytnej Grecji i Rzymie. Jego uprawę rozpowszechnili w średniowieczu benedyktyni, którzy uprawiali go w swoich ogrodach. Obecnie w Polsce jest często uprawiany w ogrodach lub na większą skalę w celach przemysłowych.

Roślina lecznicza

Surowiec zielarski

Korzeń lubczyka (Levistici radix)^[7] – całe lub rozdrobnione, wysuszone kłącze i korzeń, o zawartości minimum 3,0% olejku eterycznego^[5]. Zawiera przede wszystkim olejek lotny (terpeinol, estry, kwas octowy, kwas walerianowy), skrobię w dużych ilościach, cukry, żywice, kumarynę, kwasy organiczne, związki ftalidowe (pochodne kwasu ftalowego – butyloftalidy), kumaryny i furanokumaryny (m.in. bergapten i psolaren), kwasy polifenolowe (m.in. kwas kawowy i chlorogenowy), fitosterole. Odwar korzenia lubczyku wykorzystywany jest w przypadku nieżytów dróg moczowych i niewydolności nerek. Przetwory z lubczyku łagodzą też bóle menstruacyjne i działają moczopędnie.

Działanie

moczopędne, wiatropędne i wykrztuśne. Polecany w chorobach dróg moczowych oraz schorzeniach przebiegających ze zmniejszeniem wydalania moczu. W medycynie ludowej stosowany w nieżytach górnych dróg oddechowych jako środek wykrztuśny, jako lek pobudzający krwawienie miesiączkowe, a także zwiększający pobudliwość seksualną.

Zbiór i suszenie

surowiec zbiera się jesienią w drugim i trzecim roku wegetacji. Po oczyszczeniu kroi się podłużnie i suszy w temperaturze do 35 stopni.

Roślina kosmetyczna

Olejek lubczykowy stosowany jest w niektórych kompozycjach perfum. Korzeń może być używany jako dodatek do kąpieli^[8].

Sztuka kulinarna

Aktualnie wchodzi w skład wielu mieszanek ziołowych, przyprawy „Maggi”, różnorodnych kostek bulionowych i zup błyskawicznych. W Anglii rozdrobnione nasiona dodawano do wypieku chleba, w niektórych krajach bywa używany do parzenia słodkiej herbaty z miodem. Wytwarzana jest też przy jego użyciu nalewka zwana kordiałem.^[9]

Ciekawostki

• Przypisywano mu wielką moc. Według dawnych wierzeń wykopany wraz z nacią 1 października o szóstej rano wielkie i znamienite skutki czyni w małżeństwie, roztyrki i niezgody w nim równa. Upięty we włosach lub przyczepiony do sukni ślubnej miał przynosić młodej parze szczęście. Dodany do pierwszej po urodzeniu dziecka kąpieli miał przynieść szczęście w miłości (ale tylko dziewczynkom!)^[9].
• Anonimowy autor w 1614 r. tak pisze:

Dziewki umiem porządnie do młodzieńców zwodzić.

Uczynię, co nie będzie nigdy dzieci rodzić.

Zamąż nigdy nie pójdzie, której ja chcę zgoła,

Uczynię to a prędko, bo mam takie zioła.

Przypisy