Chamerion

Скрыпе́нь (Chamaenerion) — род шматгадовых расьлінаў сямейства Скрыпнёвыя (Onagraceae). Налічвае 14 відаў.

Распаўсюджаньне

Сустракаецца паўсюдна ва ўмераным клімаце Паўночнага паўшар’я. Расьцё на сухіх пясчаных месцах, па лясных узьлесках, кустоўях, на вырубках, папялішчах. На парушанай тэрыторыі зьяўляецца адным зь першых.

Скрыпень шырокалісты расьце ў паўночных раёнах, у тым ліку ў арктычных і субарктычных абласьцёх Паўночнага паўшар’я.

Найбольш вядомы від — Скрыпень вузкалісны (Chamérion angustifólium), зь якога гатуюць зёлкавы напой.

Апісаньне

Дасягае ў вышыню 1—2 м. Лісьце нагадвае лісьце вярбы.

Цьвіце з чэрвеня па верасень.

Таксаномія

Род Скрыпень уваходзіць у падсямейства Onagroideae сямейства Скрыпнёвыя (Onagraceae) парадку Міртакветныя (Myrtales).

Віды

Род налічвае 14 відаў:

• Chamerion angustifolium (L.) Holub
• Chamerion caucasicum (Hausskn.) A.I.Galushko
• Chamerion colchicum (Alboff) Holub
• Chamerion conspersum (Hausskn.) Holub
• Chamerion danielsii (D.Löve) S.K.Cherepanov
• Chamerion dodonaei (Vill.) Holub
• Chamerion fleischeri (Hochst.) Holub
• Chamerion iranicum (Raven) Holub
• Chamerion latifolium (L.) Holub
• Chamerion platyphyllum (Daniels) A.Löve & D.Löve
• Chamerion prantlii (DallaTorre et Sarnth.) Holub
• Chamerion speciosum (Decaisne) Holub
• Chamerion stevenii (Boiss) Holub
• Chamerion subdentatum (Rydb.) A.Löve & D.Löve

Ужываньне

Скрыпень ужываюць у якасьці заспакаяльнага сродку, пры гастрыце, язвавай хваробе.

Маладыя каранёвыя парасткі адварваюць. Карэньне ядуць сырым або вараным. Лісьце сушаць і заварваюць.

Літаратура

• Барабанов Е. И. Ботаника: учебник для студ. высш. учеб. заведений.. — М.: Академия, 2006. — 298-448 с. — ISBN 5-7695-2656-4

Вонкавыя спасылкі

— сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

• Скрыпень ^(анг.) на праекце GRIN
• Скрыпень ^(анг.) на праекце EOL

Боланут (рус. Иван-чай, кипрей, лат. Chamerion— кыртан һымаҡтар (Onagraceae)) ғаиләһендәге күп йыллыҡ үлән үҫемлек, бейеклеге 1-1,5 м тирәһе. Июнь-август айҙарында сәскә ата,

Таралыуы

Урман ситендә, юлдар эргәһендә, ҡырҡындыларҙа һәм ташландыҡ ерҙә үҫә. Башҡортостанда боланут киң таралған.

Файҙаһы

Боланут — дарыу үләне. Уны сит илдәрҙә «урыҫ сәйе» тип тә йөрөткәндәр, сөнки батша заманында күпләп етештереп, сит илдәргә ебәргәндәр. Копорье тигән ауылда әҙерләп, ҡаптарға төрөп оҙатылғанлыҡтан, «копорье сәйе» тигән атамаһы ла бар.

Сәй һаулыҡҡа файҙалы, ҡан яңырыуына, тамырҙары нығыныуына, тәндән ағыуҙы, радиацияны сығарыуға булышлыҡ итә, көс бирә. Ул яраларҙың бөтәшеүенә ярҙам итә, эндокрин системаһы ауырыуҙарына ҡаршы тора, хатта яман шештең барлыҡҡа килеүен тотҡарлай. С витамины, каротин күп, тимер, никель, баҡыр, марганец һәм башҡа матдәләр ҡанға ыңғай тәьҫир яһай.

Боланутты «ирҙәр сәйе» тип тә йөрөтәләр, сөнки енси ҡеүәткә ыңғай тәьҫир яһай, простата ауырыуҙарын дауалауҙа ыңғай һөҙөмтә биреүе билдәле.

Әҙәбиәт

• Ғүмәров В. З. Тыуған яҡтың шифалы үҫәмлектәре. — Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1996. −160 б. ISBN 5-295-01499-1

Һылтанмалар

• Боланут. Башҡортостан гәзитендә мәҡәлә. 12 июль 2013 йыл.
• Кәримә Усманова Ҡаҙмаш сәйе һатыуға сыға. «Башҡортостан» гәзите (20.02.2019). 20 февраль 2019 тикшерелгән.