Antañiqiq añaw nisqamanta ñawirinaykipaq chaypi qhaway.

Añaw, Ch'iñi khuru icha Wirus (latin simimanta: virus, "miyu") nisqakunaqa ancha ch'iñilla, mana kikin kawsaykuq imakunam. Ancha ch'iñikaraylla kaptinmi, iliktrun ch'iñi qhawanallawan (iliktrun mikruskupu nisqawan) rikunchik.

Añawkunaqa kawsachkaq kawsaykuqllapim miraykun. Chayraykum lliw añawkuna unquchiqmi, runap, uywap, yurap, k'allampap icha añakip unquyninkunata paqarichispa.

Kaymi huk unquchiq añawkunap paqarichisqan runap unquyninkuna:

• Unquy hark'aypa chaskisqa waqlliynin (AIDS / SIDA)
• Chhulli (Influenza)
• Muru unquy - (Variola)
• Hawaqlla muru unquy (Varicella)
• Tikti (Verruca)
• Kurunawirus unquy (COVID-19)

Kaypipas qhaway

• Añaki icha Baktirya (Bacteria)

Hawa t'inkikuna

• Commons nisqaqa multimidya kapuyninkunayuqmi kay hawa: Añaw.

• Wikispecies nisqaqa qillqasqa p'anqayuqmi kay hawa: Añaw

Bâng-dŭk (病毒) sê siŏh cṳ̄ng mò̤ sá̤-bău hìng-tái gì sĕng-mêng-tā̤. Ĭ iù siŏh ciáh hŏk-sŏng hŭng-cṳ̄ (DNA hĕ̤k-ciā RNA) gâe̤ng lāung-băh-cék cŭ siàng.

In firus bestiet út erflik materiaal yn in omskot dat yn steat is him fuort te plantsjen troch gebrûk te meitsjen fan it reproduksje-apparaat fan libjende organismen. Gauris binne firussen slim spesjalisearre op in (type) gasthear. Mei’t se gjin eigen fuortplantingsapparaat hawwe en gjin eigen stofwiksel, binne se folslein ôfhinklik fan oare organismen en as sadandich foldogge se net oan alle gebrûklike kritearia foar de definysje fan libben. Firussen kinne har fan generaasje op generaasje wol feroarje en ûndergeane evolúsje. In firusynfeksje ferrint neffens in hiel oar meganisme as in baktearje- of skimmelynfeksje en kin net mei antybiotika bestriden wurde. Der binne stoffen dy’t spesifyk de wurking fan guon (typen) firussen fersteure en as genêsmiddel ynset wurde.

De typyske diameter fan in firus is tusken de 20 en 300 nanometer.

Underdielen fan in firus

In firus bestiet út de folgjende ûnderdielen (fan bûten nei binnen):

• In kefert: (allinnich by dierlike firussen foarkommend) dit is in membraan om it nukleokapside hinne.
• It nukleokapside, besteande út
  • In aaiwytmantel: (ek wol in kapside neamd) dit is de bûtenwant fan it firus; dizze beskermet it firus tsjin ferneatiging troch antylichems, ek spilet de aaiwytmantel in rol by it ynkringen fan de gasthearsel. De aaiwytmantel is opboud út kapsomearen.
  • It nukleïnesoer: it erflik materiaal fan it firus, besteande út DNA of RNA.

Fuortplanting

As ultime parasyt hat it firus foar de fuortplanting de help nedich fan in gasthearorganisme. In firus keppelet him oan in sel en ynjektearret dêryn it eigen erflik materiaal of ferraant mei de sel. Dêrby wurde ek inkelde firale ensymen yn de sel brocht. Elk firus hat in spesifike selsoarte dêr’t de ynteraksje mei oangien wurdt; der is in beheinde rige fan gasthearen. De aaitwytmantel fan it firus en antygenen op de sel soargje derfoar dat it firus him oan de spesifike gasthearsel hechtet. Yn de gasthearsel jout it erflik materiaal fan it firus de opdracht om nije firussen te meitsjen. In firus kin him allinnich fermannichfâldigje as it yn in (gasthear)sel sit en dat proses liedt yn in soad gefallen ta de dea fan de gasthearsel. Dêrby komme de nije firussen frij en dy kinne fannijs sellen oanfalle.

As twa firussen deselde gasthearsel op itselde stuit ynfektearje (firus A en firus B), ha jo it oer ‘firale seks’, de firussen plantsje har lykwols noch hieltyd fuort op de wize lykas hjirboppe beskreaun, inkeld wurde de nukleïnesoeren fan beide firussen (A en B) mjukse en ûntsteane der folslein nije firussen (C).

Firussen kinne har lytysk of lysogeen reprodusearje. Lytyske reproduksje hâldt yn dat de gasthearsel nije firussen oanmeitsje sil en lang om let dea gean sil. Lysogene reproduksje hâldt yn dat it firus him nestelje sil yn de gasthearsel en alle kearen as de gasthearsel him fermannichfâldiget (troch mitoaze sille de firale nukleïnesoeren har ek fermannichfâldigje, it firus soarget der lykwols net daliks foar dat de gasthearsel deagiet, it firus kin útbrekke as it ymmúnsysteem ferswakke is.

Antifirale middels

Antyfirale middels wurkje trochdat se it keppeljen fan firussen oan de gasthearsel minder maklik meitsje of trochdat se de wurking fan de firale ensimen yn de gasthearsel ûnderbrekke. Dy ensimen spylje in rol by it yn beslach nimmen fan it fuortplantingsmeganisme fan de gasthear.

Firussen: libjend of net?

Der is mear wittenskiplik ûndersyk nedich nei it mooglike libben fan firussen, hjirûnder wurde inkelde pro- en kontra-arguminten oanhelle oer it libben fan firussen.

(A) Bewizen dat in firus net libbet:

(1a) In libben organisme moat foldwaan oan 7 kritearia om beskôge wurde te kinnen as in libben organisme, nammentlik: homeostaze, organisaasje, metaboalisme, groei, oanpassings, prikkelberens (reaksjes op de omjouwing) en fuortplanting. Firussen foldogge mar oan 6 fan dizze kritearia.^[1]

(2a) Firussen binne bûten in gasthearsel ynaktyf. Yn dy tiid bûten de gasthearsel wurdt der gjin biologyske aktiviteit waarnommen. ^[2]

(3a) Firussen binne ôfhinklik fan de stofwiksel fan de gasthearsel.

(4a) Firussen binne in libbene sel brek om har te fermannichfâldigjen en te oerlibjen.

(5a) Firussen binne net-sellulêr.

(6a) Firussen ha gjin stofwiksel.

(B) Bewizen dat in firus libbet:

(1b) In firus docht oan endosytoaze.

(2b) As firussen de gasthearsel ynkomme, wurdt it firaal nukleïnesoer aktyf. It firus is lykwols ôfhinklik fan de stofwiksel fan de sel.

(3b) Ut in medysk stânpunt wei wurde firussen as libben sjoen om’t se patogeen wêze kinne en ynfeksje en sykte by de minske feroarsaakje.

(4b) In soad organismen hawwe oare organismen nedich om yn libben te bliuwen, wêrûnder baktearjes dy’t yn sellen libje, hâldt ûndersiker Arshan Nasir út. Dat sprekt tsjin dat firussen net-libben binne om’t se in sel brek binne om te oerlibjen.^[3]

(5b) It mimifirus hat dêrfoeroer wol in soarte fan stofwiksel.

(6b) It firus ûnderskiedt him fan oare firussen troch syn grutte genoom. Dêrnjonken kodearret it firus foar beskate produkten dy’t net earder by in oar firus waarnommen binne kodearre te wêzen. Sa hat it mimifirus genen dy’t kodearje foar nukleotide en aminosoersyntese. Dit binne genen dy’t sels beskate yntrasellulêre baktearjes net hawwe, dit is bewiis foar it libben fan mimyfirussen.

(7b) Firussen evoluearje.

(8b) Dit bewiis linet op it bewiis dat firussen evolearje kinne [sjoch 7b], in firus dat bakteariofagen oanfalt is yn steat it ymmúnsysteem fan de bakteariofaach te deäktivearjen en sels it ymmúnsysteem oer te nimmen. Fierdere stúdzjes moatte noch ûndersykje hoe’t dy bakteariofaach dat koe. ^[4]

(9b) Dit bewiis linet op it bewiis dat firussen evolearje kinne [sjoch 7b]. Evoluearje kin twa konteksten hawwe. Kontekst 1 is al bepraat yn (8b). De oare kontekst is dat firussen evoluearje om’t guon (tige fluch) mutearje (nammentlik, de erflike eigenskippen fan it genoom feroarje).^[5]

(C) Oare relevante ynformaasje:

(1c) Brian WJ Mahy fan de Centers for Disease Control and Prevention (CDC) hat sein: “Firussen liede in soarte fan ‘liend libben’.", om’t se ôfhinklik binne fan in eksterne gasthearsel mar dochs biologyske aktiviteit sjen litte yn de gasthearsel.

(2c) “Firussen binne parasiten dy’t net op harsels libje kinne, mar in gasthearsel brek binne om te oerlibjen."

Der is noch gjin slutende definysje fan libben, sadat noch net sein wurde kin oft firussen libje. Dêrfoar is mear wittenskiplik ûndersyk nedich – sawol nei firussen as nei in bettere definysje fan libben.

Klassifikaasje

ICTV klassifikaasje

De International Committee on Taxonomy of Viruses (ICTV)^[6] ûntwikkele it hjoeddeisk klassifikaasjesysteem en skreau rjochtlinen dy’t in grutter belang stelden oan beskate firuseigenskippen mei in dêroan keppele yndieling yn famyljes. In unifoarme taksonomy waard fêstlein. It 7e ICTV rapport formalisearre foar it earst in konsept wêryn’t de firussoart de leechste taksonomyske rang waard yn de hiërargyske yndieling fan de firale taksa.^[7] Op dit stuit is lykwols mar in lyts part fan de folsleine diversiteit oan firussen bestudearre. By analizes fan meunsters fan minsken is sawat 20% fan de firussen noch net earder sjoen en fan de meunsters út it miljeu, lykas út seewetter en sediminten út de oseaan, is de grutte mearderheid fan sekwinsjes folslein nij. ^[8]

Yn 2013 ûnderskate it "International Comittee on Taxonomy of Viruses" 2828 soarten firussen yn 455 skaaien, 103 famyljes en 7 skiften.

Yndieling fan firussen nei harren DNA/RNA

David Baltimore (biolooch en Nobelpriiswinner) joech it klassifikaasjesysteem fan Baltimore stal.^[9] It ICTV klssifikaasjesysteem makket yn de firusklassifikaasje fan hjoededei gebrûk fan it Baltimore klassifikaasjesysteem.^[10][11][12]

De Baltimoreklassifikaasje fan firussen is basearre op it meganisme fan mRNA-produksje. Firussen moatte mRNA’s generearje kinne út har genoom om aaiwiten meitsje te kinnen en harsels te replisearjen, mar dêrfoar besteane ferskillende meganismen. Firale genomen kinne inkeldstrings (ss) of dûbeldstrings (ds) wêze, RNA of DNA en kinne wol of net reverse-transkriptaze (RT) befetsje. Boppedat kinne ssRNA-virussen direkt of yndirekt ynfeksjeus wêze.

De Baltimoreklassifikaasje set firussen yn sân groepen:

As in foarbyld fan firale klassifikaasje it wetterpokkefirus, Varicella-zosterfirus (VZF), heart by it skift Herpesvirales, de famylje Herpesviridae, de ûnderfamylje Alphaherpesvirinae en it skaai Varicellofirus. VZF falt yn groep I fan de Baltimore-yndieling omdat it in dsDNA firus is dat gjin gebrûk makket fan reverse transkriptaze.

Yndieling fan firussen nei gasthearen

• bakteariofagen: meastentiids dûbelstringing DNA, mar deris in hiele soad fariaasje. Der komme twa kontrastearjende libbenssykly foar: de firulinte libbenssyklus en de temperate of lykmoedige libbenssyklus. Dit is ek de grutste groep fan firussen.
• Plantefirussen
• Dierlike firussen: ha meastentiids in kefert fan fosfolipiden en glysoproteïnen. De meast komplekse firussen sitte yn dizze groep, lykas it humaan ymmunoadefisjinsjefirus (hiv)

List fan famyljes

Famyljes

• adenofirussen
• bornaviridae, wêrûnder it bornafirus.
• bunyafirussen
• circoviridae, wêrûnder porcinecircofirus dat weikwynsykte feroarsaket.
• filofirussen, wêrûnder ebola en it marburgfirus.
• flavifirussen, ûnder oare sykhelsykten en guon tumors
• herpesfirussen, ûnder oare ferwekkers fan wetterpokken, reariem en koartslip
• nidofirussen
• orthomyxofirussen, ûnder oare ynfluenza- of gryp firus (fûgelpest by plomfee
• mimifirus: reuzefirussen mei in trochsneed as fan in typyske baktearje
• norofirus ûnder oare feroarsaker fan búkgryp
• paramyxofirussen, ûnder oare ferwekkers fan mûzels, bof, pseudofûgelpest
• parvofirussen
• papovafirussen, ûnder oare papillomafirus (feroarsaker fanûnder oare limoerkanker)
• picornafirussen, ûnder oare rhinofirus (ferkâldens), polio, ECHO-firus, hepatitis A
• polyomafirussen
• poxfirussen,
• reofirussen, ûnder oare rotafirus (liifrinnen)
• retrovirussen, wêrûnder hiv, de feroarzsaker fan aids.
• rhabdofirussen, ûnder oare it firus dat hûnsdûmens feroarsaket.

"Farianten" op firussen

Satellytfirussen binne troch de lytse genoomgrutte foar de fermannichfâldiging folslein ôfhinklik fan oare firussen.

Der binne njonken firussen ek subfirale dieltsjes; firoïden en prionen. Firoïden besteane út allinnich RNA, frij genetysk materiaal sûnder omskot dat ynfektsjeus is. In foarbyld dêrfan is de ierdappelspindelknolfiroïde.

Prionen besteane allinnich út lichemseigen aaiwiten mei in feroare trijediminsjonale struktuer. Under oare BSE, de sykte fan Creutzfeldt-Jakob, kuru en skrapy wurde troch prionen feroarsake. Se binne ynfektsjeus mar net of amper oanhelle mei evolúsje.

Pēⁿ-to̍k (病毒; Latin-gí: virus, to̍k ê ì-sù) sī 1 khoán ēng hián-bî-kiàⁿ chiah khoàⁿ ē tio̍h ê lia̍p-chú, ē tī seng-bu̍t ê sè-pau oè lâi oè khì. Pēⁿ-to̍k ū nn̄g-pe̍h-chit ê goā-khak, hō chò capsid, lāi-té ū ûi-thoân-mi̍h (genetic material); kap prion, viroid bô sio-siâng. Pēⁿ-to̍k ē oè hō͘ chin chē seng-bu̍t, pí-lūn kóng chin-he̍k-seng-bu̍t (tōng-bu̍t, ko͘, si̍t-bu̍t) kap goân-he̍k-seng-bu̍t (sè-khún). Ē oè hō͘ sè-khún ê pēⁿ-to̍k hō chò sè-khún-chia̍h (bacteriophage). Gián-kiù pēⁿ-to̍k ê ha̍k-kho hō chò pēⁿ-to̍k-ha̍k, gián-kiù-chiá hō chò pēⁿ-to̍k-ha̍k-ka.

Viren (Singular: dat Virus, buten de Fackspraak ok de Virus; lat. virus „Sliem“, „Ssapp“, „Gift“)^[1] sünd lüttje Deelken, wo een vun ansteken weern kann. Wenn se buten de Zellen leevt un wietergeven weert, weert se Virionen nömmt. As Viren vermehren könnt se sik avers bloß in de Zellen vun en passlichen Weert. Se bestaht sülms nich ut en Zell. In all Viren is dat Programm to’n Vermehren un Utbreden afspiekert, man alleen for sik könnt se sik nich vermehren un hefft ok keen egen Stoffwessel. Vundeswegen bruukt se nödig den Stoffwessel vun en Weertszell. Vundeswegen sünd de Virologen wiethen dor in overeen kamen, datt Viren nich to de Leevwesen torekent weern könnt. Man kann avers seggen, datt se „nich wiet af vun dat Leven“ staht, vunwegen datt se sik in’n Groten un Ganzen vermehren un ok wieter entwickeln könnt.^[2] Vun de Leevwesen an sik sünd bither to bi 1,8 Mio. Aarden funnen wurrn, de all hüüttodaags leevt. Wohrschienlich gifft dat noch bannig veel mehr Aarden. Nu warrt annahmen, datt dat to jede Aart Leevwesen en ganze Reeg vun Viren gifft, de anpasst sünd an düsse Aart.^[3] Man bither to sünd eerst man bi 3.000 Virenaarden funnen un bestimmt wurrn.^[4] Viren griept Zellen vun Eukaryoten (Planten, Swämme, all Deerter, dormank ok den Minschen) an un gaht ok an Prokaryoten (Bakterien un Archaeen) bi.

De Wetenschop, de sik mit Viren un Virusinfektschonen befaten deit, is de Virologie.

De Egenaard vun Viren

Viren kriegt keen egen Stoffwessel tostanne, vunwegen, datt se keen Zytoplasma hefft, un ok keen Ribosome un keen Mitochondrium. Vundeswegen könnt se alleen keen Protein herstellen, keen Energie umwanneln un sik ok sülms nich vermehren. An un for sik is en Virus also en Nukleinsüer, wo de Informatschoon to'n Stüern vun den Stoffwessel in de Zellen vun en Weert in afspiekert is, sunnerlich to'n Vermehren vun de Virus-Nukleinsüer un um de Viruspartikels (Virionen) alles mit to geven, wat se bruken doot. Vundeswegen kann de Virus sik bloß in de Zell vun en Weert vermehren.

Viren gifft dat in twee Formen:

• Toeerst as Nukleinsüer (DNA oder RNA) in den Weert siene Zellen.
• To'n annern as Virion, datt ut de Zellen vun den Weert utslüüst warrt un denn up annere Weerte overgahn kann.

Kennteken vun Virionen

En Virusdeelken buten vun Zellen warrt Virion (Plural Viria, Virionen) nömmt. Virionen sünd Deelken, de sünd meist tohopensett ut Nukleinsüer un en Hüll ut Protein (Kapsid). U.a. bi't Influenzavirus fehlt avers düsse Hüll, man an ehre Steed hett dat en Ribonucleoprotein.

De Döörmeter vun Virionen liggt bi um 15 Nanometers. Virionen sünd düütlich lüttjer, as Bakterien. Virionen hefft de Upgave, de Viren ut to breden. Se dringt heel un deel oder ok bloß to'n Deel (tominnst ehre Nukleinsüer) in de Zellen vun den Weert in (infizeert de) un de Virus-Nukleinsüer programmeert denn de Zell ehren Stoffwessel um, dormit se de Virus-Nukleinsüer vermehrt un de annern Bestanddeele vun de Virionen herstellt.

• Adenovirus, Modell vun en Virion sien Kapsid

• Schema vun en ikosaedrischen Kapsid

• Symmetrie vun en koonschen Viruskapsid

• Bunyaviridae, Schema vun de Struktur

• Dwars dörsneden dör en Lambda-Phage (Virusfamilie Siphoviridae, Schema)

• Schema vun de Struktur vun Arenaviridae

• Virion vun en Influenzavirus

• HIV-Virion

• Dat SARS-CoV-2-Virion

Literatur

• Hans W. Doerr, Wolfram H. Gerlich (Rutg.): Medizinische Virologie – Grundlagen, Diagnostik und Therapie virologischer Krankheitsbilder. Thieme, Stuttgart / New York 2002, ISBN 3-13-113961-7.
• Walter Doerfler: Viren. Fischer Taschenbuch Verlag, Frankfort a. M. 2002, ISBN 3-596-15369-7.
• Guenther Witzany (Rutg.): Viruses: Essential Agents of Life. Springer, Dordrecht 2012, ISBN 978-94-007-4898-9.
• Dietrich Falke, Jürgen Bohl u. a.: Virologie am Krankenbett: Klinik, Diagnostik, Therapie. Springer, Heidelbarg u. a. 1998, ISBN 3-540-64261-7. (mit annere Literatur)
• Dietrich Falke, Jürgen Podlech: Viren. In: Karsten Brand, Peter Reuter (Rutg.): Springer Lexikon Medizin. Springer, Berlin / Heidelbarg / New York 2004, ISBN 978-3-540-20412-1, S. 2273–2282.
• S. J. Flint, L. W. Enquist, V. R. Racaniello (Rutg.): Principles of Virology. 2. Uplage, ASM Press, Washington DC 2003, ISBN 1-55581-259-7.
• Alfred Grafe: Viren – Parasiten unseres Lebensraumes. Springer, Berlin / Heidelbarg / New York 1977, ISBN 3-540-08482-7.
• David M. Knipe, Peter M. Howley et al. (Rutg.): Fields’ Virology. 2 Bänne, 5. Uplage, Lippincott Williams & Wilkins, Philadelphia 2007, ISBN 978-0-7817-6060-7 (Standardwark vun de Virologie).
• Arnold J. Levine: Viren: Diebe, Mörder und Piraten. Spektrum Akademischer Verlag, Heidelbarg 1992, ISBN 3-86025-073-6.
• Susanne Modrow, Dietrich Falke, Uwe Truyen: Molekulare Virologie. Eine Einführung für Biologen und Mediziner. (= Spektrum-Lehrbuch). 2. Uplage, Spektrum Akademischer Verlag, Heidelbarg 2002, ISBN 3-8274-1086-X.
• Stephen S. Morse: The Evolutionary Biology of Viruses. Raven Press, New York 1994, ISBN 0-7817-0119-8.
• Sven P. Thoms: Ursprung des Lebens: wie und wann entstand Leben auf der Erde? ... (= Fischer-Taschenbücher; Fischer kompakt.). Fischer Taschenbuch Verlag, Frankfort a.M. 2005, ISBN 3-596-16128-2.
• Luis P. Villarreal: Viruses and the Evolution of Life. ASM Press, Washington 2005, ISBN 978-1-55581-309-3.
• Ernst-Ludwig Winnacker: Viren: Die heimlichen Herrscher. Wie Grippe, Aids und Hepatitis unsere Welt bedrohen. Eichborn, Frankfort a.M. 1999, ISBN 3-8218-1598-1.
• Gottfried Schuster: Viren in der Umwelt. Teubner, Stuttgart 1998, ISBN 3-519-00209-4.
• Dorothy H. Crawford: The invisible enemy: a natural history of viruses. Oxford Univ. Press, Oxford 2002, ISBN 0-19-856481-3.
• Brian W. Mahy: The dictionary of virology. Elsevier, Amsterdam 2008, ISBN 0-12-373732-X.
• Susanne Modrow: Viren: Grundlagen, Krankheiten, Therapien., Beck, München 2001. ISBN 3-406-44777-5
• Sunit K. Singh (Rutg.): Viral Infections and Global Change. [Über den Einfluss der Globalisierung und des Klimawandels auf die Verbreitung und Übertragung von Viren, speziell tropischen Viren]. Wiley Blackwell, Hoboken NJ 2014, ISBN 978-1-118-29787-2 (Print); ISBN 978-1-118-29809-1 (eBook)

Belege

1. ↑ Duden online: Virus, das oder der
2. ↑ Karin Mölling: Supermacht des Lebens. Reisen in die erstaunliche Welt der Viren. 1. Uplage, Beck, München 2015, ISBN 978-3-406-66969-9.
3. ↑ Zehntausende unbekannte Viren im Abwasser. Up: scinexx.de vom 6. Oktober 2011, zuletzt afropen an’n 17. September 2014.
4. ↑ Paul G. Cantalupo et al.: Raw Sewage Harbors Diverse Viral Populations. In: mBio Bd. 2, Nr. 5, e00180-11, (Vulltext as PDF-Datei).

Weblenken

Viris se bagay ki kab andomaje oswa touye òganis. Men viris pa klase nan okenn wayòm. Anpil byolojis pa konsidere viris tankou èt vivan. Viris se yon aspè sibstans ereditè ki antoure avèk anwoba yon pwoteyin ki enfekte ak miltipliye nan yon selil ot.^[1]

Viris sanble ak parazit. Yo sèvi selil yo epi yo andomaje yo. Yo bezwen jwenn rezidans nan yon selil pou yo kab repeple.

Gen plizyè maladi viral ki afekte lavi nou. Viris yo kab pwopaje divès fason. Gen nan yo se ensèk ki pwopaje yo. Gen lōt nou jwenn nan manje oswa nan dlo. Gen anpil viris ki kab pwopaje nan lè a tou.

Gen anpil maladi viral ki kab epaye gras ak vaksen. Kounye a gen vaksen pou plizyè maladi. Syantis yo toujou ap travay pou devlope lòt vaksen.^[2]

Youn viris se yon kòz SIDA.

Referans

Lyen deyò

Virus iku parasit kanthi ukuran mikroskopik kang nginfèksi sèl organisme biologis. Virus mung bisa reproduksi ing sajeroning material urip kanthi nginvasi lan ngendhalèkaké sèl makluk urip amarga virus ora duwé kalengkapan selular kanggo reproduksi dhéwé. Istilah virus racaké ngrujuk marang partikel-partikel kang nginfèksi sèl-sèl eukariota (organisme multisel lan akèh jinis organisme sèl tunggal), sauntara istilah bakteriofage utawa fage dipigunakaké kanggo jinis kang nyerang jinis-jinis sèl prokariota (bakteri lan organisme liya kang ora duwé inti sèl). Lumrahé virus ngandhut sethithik asem nukleat (DNA utawa RNA, nanging dudu kombinasi kaloroné) kang disingkupi siji bahan panglindhung kang kasusun saka protéin, lipid, glikoprotein, utawa kombinasi kateluné. Genom virus nyandi protéinprotéin kang dipigunakaké kanggo ngamot bahan genetikgenetik uga protéinprotéin kang dibutuhaké sajeroning daur uripé.

Virus asring didhebataké statusé minangka makluk urip amarga virus ora bisa nglakokaké fungsi biologisé kanthi bébas. Amarga karakteristik khasé iki virus mesthi kaasosiasi karo lelara tinentu, ing manungsa (upamané virus influensa lan HIV), kéwan (upamané virus flu burung), utawa ing tetuwuhan (upamané virus mosaik mbako/TMV).

Sajarah penemuan

• Virus njebar saka sadurungé masehi, kathi dijelasake ing jinis-jinis panemuan salah sijiné kabukti ngenani virus sajeroning hieroglyph ing Memphis, kutha krajan Mesir kuna (1400SM) kang nemu lelara poliomyelitis, babagan liya virus ngenani panjenengané kasimpul minangka virus ngenani Raja Pirngon Ramses V banjr tilar donya taun 1196 SM lan dipercaya tilar donya amarga serangan virus Smallpox
• Ing sadurugé masehi, virus endemik kang misuwur salah sijiné virus Smallpox kang nyerang masarakat cina ing taun 1000. Ing taun 1798 , Edward Jenner nemu ing kampung masarakat kang duwé pangawean meres susu duwé kekebalan ing virus pox. Kaanan mangkono dinuga amarga Virus Pox kang ana ing sapi, ngelindungi manungsa saka Pox. Panemuan mau uga dipahami lan banjur dadi pelopor panggunaan vaksin.

Covid-19

Molekul sing nduwe sesambungan kanggo enzim ACE 2 manungsa sing disimulasikake ing paku corona.Mulam palsu sesambungan karo reseptor ACE 2 sing ana ing membran sel. Sawise iku, koronavirus Cina "nyurung" reseptor kasebut menyang sel kasebut lan nyuntik RNA sawise ana.^[1]

Pirsanana uga

• Mikrobiologi
• Prion
• Virologi

Cathetan

1. ↑ "Kepiye proses koronavirus?".

Un virus es un fator pico de infeta cual reprodui sola en selulas de un vivente. Viruses pote infeta tota tipos de viventes, incluinte animales, plantes, bateria, e arcea.

De cuando Dmitri Ivanovski ia presenta sua article en 1892 cual ia descrive un patojen nonbaterial infetante plantas tabaco, e Martinus Beijerinck ia descovre la virus mosaica de tabaco en 1898, sirca 5 mil spesies de virus ia es detaliosa descriveda, an ce on ave miliones de tipos. Viruses es trovada en cuasi tota ecosistemes sur tera, e es la esente biolojial la plu grande en cuantia. La studia de viruses es nomida virolojia, un suspesialia de microbiolojia.

Cuando no en un selula infetada o en la prosede de infeta un selula, viruses esiste en la forma de particulas autonom. Esta particulas, nomida viriones, es composada de (1) la materia jenetica (ADN o ARN), moleculas longa cual porta informa jenetical; (2) un "jacon" de protena, nomida un capside, cual ensirca e proteje la material jenetica; e, en alga casos, (3) un envelopa de lipidos cual ensirca la capside. La forma de esta particulas varia de formas simple como elicas e icosaedras a formas plu compicada. La plu de viruses ave viriones cual es tro peti per vide con un microscopio otical; un virion promedia es sirca senti la grandia de un bateria promedia.

La orijines de viruses en la evolui de viventes no es clar: alga pote es evoluida de plasmides, pesetas de ADN cual pote move entre selulas, e otras pote es evoluida de bateria. En evolui, viruses es un modo importante de transfere orizonal de jenes, cual crese diversia jenetical.

Transmete

Viruses sperde en multe modos: viruses en plantas es tipal transmeteda de planta a planta par insetos cual come la sava de plantes, como afidos; viruses en animales pote es portada par insetos cual suca sangue. Viruses de gripe es sperdeda par tose o stornui. Noroviruses e rotaviruses, causas comun de gastroenterite viral, es transmeteda par la via fecal-bocal e pote es transmeteda de person a person par contata, entrente la corpo en comedas o acua. VIU (virus imunodebilia umana) es un de alga viruses transmeteda par contata sesual o par esposa a sangue infetada.

Infetas par viruses en animales provoca un responde imunial cual tipal elimina la virus infetante. Respondes imunial pote ance es produida par vasines, cual dona un imunia artifisial otenida contra la infeta spesifada. Alga viruses, incluinte los ci causa VIU e epatite virusal, evita esta respondes imunial e resulta en infetas cronica. Alga medisines antivirus ia es developada.

Vivente o no vivente

On ave opinas diferente sur la demanda esce viruses es viventes o strutures organica cual interata con viventes. Los ia es descriveda como organismes a la borda de vive, car los semble organismes car los ave jenes, evolui par eleje natural, e reprodui. Ma, an si los ave jenes, los no ave un strutur selulal, cual es comun videda como la unia fundal de vive. Viruses no ave sua propre metaboli, e nesesa un selula ospitante per asembla produis nova. Donce, los no pote reprodui natural esta la selula ospitante (an si alga baterias, como ricetsia e clamidia, ance ave esta limita). La plu formas de viventes usa la divide de selulas per reprodui, ma viruses auto-asembla spontan entre selulas. Los difere de la crese autonom de cristales car los erita mutas jenetica e es efetada par eleje natural. La auto-asembla en selulas ospitante ave implicas per la studia de la orijina de vive, car lo suporta la ipotese ce vive pote ia comensa como moleculas organica auto-asemblante.

Formas

Viruses mostra un diversia grande de formas e grandias, nomida morfolojias. Jeneral, viruses es multe plu peti ca bateria. La plu de viruses studiada ave un diametre de entre 20 e 300 nanometres. Alga filoviruses ave un longia completa de tan grande como 1400 nm; sua diametres es sola sirca 80 nm. La plu de viruses no pote es videda con un microscopio otical, nesesante scanes e microscopios de eletrones per imaji los. On ave cuatro tipos major de morfolojias:

• Elical: Estas es composada de un tipo singular de capsomere pilada sirca un ase sentral per forma un strutur elical, cual pote ave un caveta sentra, o tubo; esta ordina resulta en viriones en la forma de un baston o fibre, cual pote es corta e rijida o longa e multe flexable.

• Icosaedral: La plu de viruses de animales es icosaedral o cuasi-sferal; un icosaedro es la modo la plu bon per formi un casca cluida de su-unias identica.

• Icosaedro longida: Esta es un icosaedron longida, e es la ordina comun de la testas de bateriofajes; esta strutur es composada de un silindre con un tapo a cada fini.

• Envelopa: Alga spesies de virus envelopa se en un forma alterada de un de la membranas selula como la mambrana esterna de la selula ospitante o membranas interna como lo de la nucleo o reticulo endoplasmal, en esta modo ganiante un duple strata esterna de lipidos nomida un envelopa virusal; esta membrana ave protenas sur sua surfas codigida par la jenom de la virus per la jenom de la ospitante; esta metodo es usada par la viruses de gripe e VIH.

En ajunta de esta formas fundal, alga viruses es plu complicada: Los posese un capside cual es no pur elical e no pur icosaedral, e ce pote ave strutures plu, como codas de protena o un membrana esterna plu complicada. Alga bateriofajes, como la enterobateriafaje T4, ave un strutur composada de un testo icosaedral juntada a un coda elical, cual pote ave un base esagonal con fibres codal protende de protena. Esta coda ata como un siringa moleculal cual fisa a la bateria ospitante e alora injetante la jenom de la virus en la selula.

Jenomes

Un varia enorme de stutures jenomal pote es videda entre la spesies de viruses; como un grupo, los conteni plu diversia strutural de jenomes ca tota otra formas de viventes. On ave miliones de tipos variante de viruses, an si sola 5 mil tipos ia es descriveda detaliosa. Per setembre 2015, la banco de datos de la NCBI (Sentro nasional per informa biotecnolojia, parte de la Instituis de sania de SUA) de jenomes de viruses ave plu ca 75 mil segues completa de jenomes, ma on ave, sin dutas, multe plu per descovre.

Un virus ave un jenom de o ADN o ARN. La majoria grande de viruses ave ARN. Viruses de plantas tende ave ARN de sola un elica. Bateriofajes tende ave ADN con du elicas.

Maladias

Esemplos de maladias comun per umanas causada par viruses inclui cataro, gripe, varisela, e ulseras cataral. Maladias plu seria como ebola, SIDO (sindrom de imunodebilia otenida), gripe avian, e SRAS (sindrom respiral acuta sever) es ance causada par viruses. Otra maladias es investigada per descovre si los ave un virus como un fator causante, como la lia posible entre la erpesvirus 6 (HHV6) e maladias neurolojial como sclerose multiple e sindrom de fatiga cronica. On ave controversia sur esce la bronavirus, suposada a ante como un causa de maladias neurolojial en cavalos, pote causa alga maladias psiciatrial en umanas.

Viruses ave mecanicas diferente par cual los produi maladias en un vivente, cual depende xef de la spesie de virus. Mecanicas a la strato selulal inclui xef lise celulal, la rompe abri e seguente mori de la selula. En organismes multiselulal, si selulas sufisinte mori, la organisme completa va comensa sufre la efetos. An si viruses causa disturba de omostase sana, resultante en maladia, los pote esiste relativa sin feri en un vivente. Un esemplo es la capasia de la virus de erpes simple, cual causa ulseras cataral, per resta en un state dorminte en la corpo umana. Esta es un cualia de la viruses de erpe, incluinte la virus epstein-barr, cual causa febre glandal, e la virus varisela zoster, cual causa varisela e zoster. Esta viruses dorminte pote a veses es beneficante, car la presente de la virus pote crese imunia contra patojenes baterial, como yersinia pestis.

Alga viruses pote causa infetas cronica o cual permane, en cual la viruses continua reprodui en la corpo an con la mecanica de defende de la ospitante. Esta es comun en infetas par la virus de epatite B e C. Persones cronica infetada es nomida "portores", e ata como reservas de la virus infetosa. En poplas con proportios alta de portores, la malada es nomida endemica.

Ieu artikel ngabahas ngeunaan partikel biologis; pikeun istilah komputer, tingal virus komputer. Pikeun nu séjénna, baca virus (disambiguasi).

Virus (Lat. racun) atawa pirus hartina partikel submikroskopik nu bisa ngainféksi sél-sél organisme. Dina hambalan dasarna, pirus téh diwangun ku matéri genetik nu dikandung dina cangkang protéin nu disebut kapsid, nu jadi pangbéda jeung partikel kawas pirus samodél prion jeung viroid. Ulikan ngeunaan virus katelahna virologi, sedengkeun nu ngulik virus disebut virolog.

Virus téh sarupa jeung parasit intrasélulér obligat nu pada-pada teu boga alat réproduksi mun aya di luareun sél inang. Tapi, teu kawas parasit nu écés hirupna, pirus mah teu puguh.

Pirus nginféksi rupa-rupa organisme, boh eukaryote (kayaning sato, serangga, jeung tutuwuhan) atawa prokaryote (misalna baktéri). Pirus nu nginféksi baktéri disebut baktériofag (bacteriophage), atawa sok disebut fag (phage) wungkul.

Kahirupan virus masih haneut dipadungdengkeun, sabab virus teu nedunan sakabéh kritéria/sarat definisi hirup, utamana mah alatan euweuhna mémbran sél jeung métabolisme nu teu mandiri.

Asal-usul

Asal-usul virus modéren can pati écés, sarta aya kamungkinan datangna ti sababaraha sumber. ku sabab can kungsi aya nu manggihan fosilna, hiji-hijina téhnik nu bisa dipaké nyaéta téhnik molekulér. Danget ieu aya dua tiori anu dianut:

• Virus leutik nu ngandung ukur sababaraha gén kamungkinan mangrupa asam nukléat anu leupas ti génom hiji organisme. Matéri genetikna bisa jadi diturunkeun tina unsur genetik nu bisa dipindahkeun, kayaning plasmid atawa transposon, nu condong pipindahan.
• Virus nu génomna leuwih badag, misalna poxvirus, bisa jadi asalna tina sél leutik nu marasitan sél inang nu leuwih badag. Gén-gén nu teu dipikabutuh pikeun kahirupan paratitikna lajeng leungit dina prosés retrograde evolution – hartina évolusi malik. Baktéri Rickettsia jeung Chlamydia mangrupa sél hirup nu, kawas virus, bisa baranahan mun aya dina sél inang.

Viroid, satelit, jeung prion mangrupa partikel inféksi lianna nu strukturna leuwih basajan batan virus.

Klasifikasi

Pikeun leuwih jéntré ngeunaan jejer ieu, mangga tingal Klasifikasi virus.

Dina taksonomi, klasifikasi virus geus kabuktian hésé ku sabab euweuhna rékaman fosil, komo deuih statusna salaku mahluk hirup gé masih dipadungdengkeun. Virus teu asup kana domain klasifikasi biologi nu geus aya, antukna ukur dimimitian tina hambalan kulawarga. Najan kitu, geus aya nu ngusulkeun ngaran domain Acytota, antukna virus diperenahkeun sajajar jeung domain Eubacteria, Archaea, jeung Eukarya. Perlu diinget yén kiwari teu sakabéh kulawarga diklasifikasikeun kana ordo, teu sakabéh genera diklasifikasikeun kana kulawarga.

Salaku conto klasifikasi, virus cacar hayam asup kana kulawarga Herpesviridae, subfamili Alphaherpesvirinae jeung genus Varicellovirus, ari ordona mah can aya. Struktur umumnya mah kawas kieu:

Ordo (-virales)

Kulawarga (-viridae)

Subfamili (-virinae)

Genus (-virus)

Spésiés (-virus)

Sistim klasifikasi nu aya ayeuna dikembangkeun ku Komite Internasional Taksonomi Virus (Internasional Committee on Taxonomy of Viruses, ICTV). Dina lebah ordo, ahli taksonomi kudu nimbang-nimbang tipeu asam nukléat nu aya, naha utas tunggal atawa ganda, sarta aya/henteuna amplop. Sanggeus tilu pasipatan ieu, nu ditimbang téh tipeu inang, bentuk kapsid, pasipatan imunologis, jeung tipeu panyakit nu dibalukarkeunana.

Pikeun tambahan, aya ogé sistim klasifikasi Baltimore nu merenahkeun virus dina hiji ti antara tujuh Golongan, nu misahkeun virus dumasar cara réplikasi jeung tipeu génomna.

Struktur

Partikel virus nu lengkep, katelah virion, leuwih leutik batan transporter gén, diwangun ku asam nukléat hambalan paling dasar nu dikubeng ku bungkus protéin nu katelah kapsid. Ieu kapsid diwangun ku protéin nu disandi ku génom virus, bentukna jadi ciri morfologina. Unit protéin nu disandi virus, disebut protomér, bakal ngabentuk manéh jadi kapsid, tanpa merlukeun asupan ti génom virus - najan kitu, sababaraha virus nyandikeun protéin nu nungtun konstruksi kapsidna. Protéin nu ngabeungkeut asam nukléatna sacara téhnis disebut nukléoprotéin, sedengkeun beungkeutan antara protéin kapsid jeung asam nukléat virus disebut nukléokapsid.

Sacara umum, aya opat tipeu morfologi virus:

Virus hélik Kapsid hélik diwangun ku protomér tipeu tunggal nu nyangsang di tengah antukna ngabentuk solobong nu murilit. Susunan ieu ngahasilkeun virion bentuk watang nu pondok-heuras atawa panjang-leuleus, sedengkeun matéri genetikna diwadahan di jero solobong. Panjang kapsid hélik ieu téh patali jeung panjang asam nukléat di jerona, sedengkeun diaméterna mah gumantung kana panjang jeung susunan protomérna. Conto virus modél kieu nyaéta virus mosaik bako. Virus ikosahédral Simétri kapsid ikosahédral ngahasilkeun virus nu siga buleud, tapi sabenerna mah diwangun ku kapsomér nu disusun dina pola géométri anu rapih. Kapsomér mangrupa struktur bentuk cingcin nu diwangun ku lima atawa genep protomér, nu dibeungkeut ku beungkeut non-kovalén pikeun ngabungkus asam nukléat virusna.

Wangunan ikosahédral diciptakeun ku R. Buckminster-Fuller dina kubah géodésikna, sarta mangrupa struktur bungkus pangkuatna nu diwangun ku sababaraha salinan protéin tunggal. Jumlah protéin nu dipikabutuh pikeun ngabentuk virus buleud diitung ku wilangan-T^[1], nu butuh 60×t protéin. Dina kasus virus hépatitis B, wilangan-T-na téh opat, antukna aya 240 protéin nu ngabentuk kapsidna.

Virus amplop Lian ti kapsid, sababaraha virus bisa ngabajak mémbran sél nu aya di sabudeureun sél nu kainféksi, antukna boga lapisan lipid luar nu katelah amplop virus (viral envelope). Mémbran tambahan ieu dibeungkeut ku protéin nu disandi ku génom virus jeung inang, tapi mémbran lipid katut karbohidratna mah sagemblengna disandi di inangna.

Amplop virus méré sababaraha kapunjulan batan virion "taranjang" nu lian, utamana taméng énzim jeung bahan kimia. Protéin nu ngabeungkeut mémbran bisa mangrupa glikoprotéin molekul reséptor, antukna sél nu walagri teu nganggap deungeun ka virion, nu lajeng bisa diasupkeun ka jero sél. Sababaraha virus gumantung pisan kana ieu amplop, antukna mun kabuka bisa langsung ditarajang ku sistim imun.

Virus kompléks Virus ieu boga kapsid nu teu murni hélik atawa ikosahédral, malah bisa boga struktur tambahan sarupaning buntut protéin atawa pinding luar nu kompléks. Sababaraha baktériofag mibanda struktur kompléks nu diwangun ku hulu ikosahédral nu kabeungkeut kana buntut hélik, disambung ku pelat héksagonal nu boga serat suku/buntut protéin.

Pikeun conto, poxvirus nu badag tur kompléks boga morfologi nu ahéng. Génomna kabeungkeut kana protéin di tengah struktur pisin nu katelah nukléoid. Nukléoid ieu dikubeng ku mémbran jeung dua awak lateral nu gunana can kanyahoan. Virus ieu dibungkus ku lapisan protéin nu kandel salaku amplop luar. Partikelna jadi pléiomorfik, ti lonyod (ovoid) nepi ka pasagi.

Ukuran

Virus nu geus katalungtik, lolobana boga ukuran kapsid 10 jeung 300 nanométer (diaméter). Pikeun babandingan, virion ukuran sedeng dibandingkeun jeung kutu téh sarua jeung ukuran manusa dibandingkeun jeung gunung nu badagna dua kalieun Gunung Everest. Sababaraha filovirus panjangna bisa nepi ka 1400 nm, tapi diaméter kapsidna mah kira ukur 80 nm. Najan lolobana mah moal katempo ku mikroskop cahya, aya ogé virus nu leuwih badag batan baktéri nu pangleutikna antukna bisa katempo mun maké pembesaran nu cukup. Pikeun nempo partikel virus, nu ilahar dipaké nyaéta mikroskop éléktron, boh transmisi atawa skén.

Virus nu anyaran kapanggih, mimivirus, teu galib ti nu séjén, diaméterna 400 nm. Virus pangbadagna ieu ukuran génomna nepi ka 1000 gén (sababaraha baktéri ngan boga 400) nu panjangna 1,2 mégabasa. Génomna ieu ngandung loba gén nu homolog jeung gén prokaryote sarta eukaryote^[2]. Papanggihan ieu ngajurung para élmuwan mikiran deui kontrovérsi sabudeureun organisme jeung virus, nu saméméhna ukur dianggap unsur genetik nu bisa pundah-pindah.

Matéri genetik

DNA atawa RNA aya dina spésiés virus, tapi tara sakaligus aya duanana. Nu aya duanana téh ukur dina sitomégalovirus manusa, nu ngandung DNA jeung mRNA. Asam nukléatna bisa utas tunggal, bisa ogé ganda, gumantung spésiésna. Ku kituna, virus ngawengku opat golongan tipeu asam nukléat: DNA lambar ganda, DNA lambar tungggal, RNA lambar ganda, jeung RNA lambar tunggal. Spésiés virus sato geus katalungtik mibanda opat rupa kombinasi di luhur, virus tutuwuhan ilaharna mah boga tipeu RNA lambar tunggal, sedengkeun baktériofag mah lolobana boga tipeu DNA lambar ganda. Asam nukléat dimaksud di luhur téh bisa linéar, bisa ogé sirkular nutup.

Ukuran génom dumasar beurat nukléotidana téh rupa-rupa gumantung spésiésna. Génom pangleutikna nyandi kira ukur opat protéin kalawan beurat 10 6 {displaystyle 10^{6}} dalton, sedengkeun nu pangbadagna kira 10 8 {displaystyle 10^{8}} dalton sarta nyandi leuwih ti saratus protéin. Sababaraha spésiés virus mibanda nukléotida nu ahéng, kayaning hidroksimétilsitosin (gaganti sitosin) salaku bagian normal génomna.

Pikeun virus nu asam nukléatna dina bentuk RNA, lambaranana téh cenah séns-positip (ogé katelah lambar-pleus, plus-strand) atawa séns-négatip (ogé katelah lambar-mineus, minus-strand), gumantung komplemén/henteuna jeung mRNA virusna. RNA virus séns-positip téh ciples jeung mRNA virus, antukna bisa gancang ditranslasikeun ku sél inang. RNA virus séns-négatip kompleméntér jeung mRNA antukna kudu dirobah jadi RNA séns-positip ku RNA polimérase saméméh translasi.

Larapan

Élmu hayat

Virus téh penting pikeun ulikan biologi molekulér jeung sél, sabab nyadiakeun sistim basajan nu bisa dimanipulasi sarta ditalungtik fungsi sélna. Ulikan jeung dipakéna virus nyadiakeun rupa-rupa émbaran ngeunaan biologi sél. Pikeun conto, virus geus ngabasajankeun ulikan genetika sarta ngabantu urang neuleuman mékanisme dasar genetika molekulér, kayaning réplikasi DNA, transkripsi, olah RNA, translasi, transpor protéin, jeung imunologi.

Para ahli genetika geus ilahar maké virus salaku véktor pikeun ngasupkeun gén kana sél nu keur diulik, misalna sangkan sélna ngahasilkeun zat asing, atawa pikeun ngulik pangaruh asupna gén anyar kana génom. Dina pola nu sarupa, viroterapi ngagunakeun véktor virus pikeun natambaan rupa-rupa kasakit, misalna dina terapi gén jeung kangker.

Élmu bahan jeung nanotehnologi

Dina bulan April 2006, para elmuwan MIT (Institut Téhnologi Massachusetts) nyiptakeun kabel logam skala nano ngagunakeun virus hasil rékayasa genetik^[3]. Kelompok MIT bisa maké éta virus pikeun nyiptakeun batré nu dénsitas énérgina tilu kali leuwih gedé batan bahan nu dipaké kiwari. Téhnologi ieu bisa dikembangkeun dina widang kristal cair, sél surya, sél suluh, jeung éléktronik lianna di mangsa nu bakal datang.

Pakarang

ku sabab virus bisa ngabalukarkeun épidemi, aya kahariwang ti sabagian pihak yén virus bisa dijadikeun pakarang biologis, komo sanggeus ayana béja yén virus flu spanyol nu mahabu taun 1918 geus bisa dikembangkeun deui di lab^[4].

Étimologi

Kecap "virus" téh asalna dina basa Latin nu nujul ka racun jeung barang pibahyaeun lianna. Dina basa Inggris mah mimiti dipakéna téh taun 1392. Harti "agén nu ngabalukarkeun kasakit inféksi" munggaran kacatet taun 1728, saméméh kapanggihna virus ku ahli biologi Rusia-Ukraina Dmitry Ivanovsky taun 1892. Kiwari, kecap virus dipaké pikeun ngagambarkeun virus biologis sakumaha dipedar di dieu.

Covid-19

Molekul palsu berinteraksi sareng reséptor ACE 2 anu aya dina mémbran sél. Saatos éta, koronavirus Cina "ngadorong" reséptor kana sél sareng nyuntik RNA saatosna. Salajengna, virus balikeun kana sitoplasma sél manusa.^[5]

Sumberdaya séjén

Baca ogé

• Daptar virus
• Nanoba
• Nanobaktéri
• Prion
• Provirus
• Transduksi
• Viroid
• Klasifikasi virus

Tumbu kaluar

• Chart of viral pathogens which contribute to indoor air pollution
• Viruses: The new cancer hunters - Artikel IsraCast ngeunaan viroterapi
• The Big Picture Book of Viruses - Gambar jeung émbaran umum ngeunaan rupa-rupa virus

Rujukan

• Virus, Wikipédia édisi basa Inggris (5 Juli 2006)
• All the Virology on the WWW
• University of Leicester online notes - Virus Structure
• Chronic Active Human Herpesvirus-6 (HHV-6) Infection: A New Disease Paradigm
• Gelderblom, Hans R. (1996). 41. Structure and Classification of Viruses in Medical Microbiology 4th ed. Samuel Baron ed. The University of Texas Medical Branch at Galveston. ISBN 0-9631172-1-1
• Radetsky, Peter (1994). The Invisible Invaders: Viruses and the Scientists Who Pursue Them. Backbay Books, ISBNs 0316732168 (hc), 0316732176 (pb).
• Theiler, Max and Downs, W. G. (1973). The Arthropod-Borne Viruses of Vertebrates: An Account of the Rockefeller Foundation Virus Program 1951-1970. Yale University Press.
• Prescott, L. (1993). Microbiology, Wm. C. Brown Publishers, ISBN 0-697-01372-3
• Artikel ieu ngandung bahan-bahan ti Science Primer nu medal ti NCBI, nu, salaku publikasi pamaréntah AS, aya dina domain publik (1).

Catetan

1. ↑ http://rhino.bocklabs.wisc.edu/cgi-bin/virusworld/htdocs.pl?docname=triangulation.html
2. ↑ http://www.stanford.edu/group/virus/mimi/2005/Genome.htm
3. ↑ http://web.mit.edu/newsoffice/2006/virus-battery.html
4. ↑ http://www.cdc.gov/OD/OC/MEDIA/pressrel/r051005.htm
5. ↑ "Coronavirus Cina.".

Para sa ibang gamit, tingnan ang Birus (paglilinaw).

Ang virus (mula sa Latin na virus, na nangangahulugang lason) ay isang ahenteng nakahahawa na nagpaparami lamang sa loob ng mga buhay na sihay ng isang organismo. Nakakapaghawa ang mga virus ng lahat ng uri ng anyong-buhay, mula sa hayop at halaman hanggang sa mga mikroorganismo, kabilang ang mga baktirya at arkeya.^[1]

Mula noong artikulo ni Dmitri Ivanovsky noong 1892 na naglalarawan ng di-baktiryang mulsakit na naghahawa ng mga halaman ng tobako, at ang pagtuklas ng virus-mularang tabako ni Martinus Beijerinck noong 1898,^[2] halos 5,000 sarihay ng virus ang nailarawan nang detalyado,^[3] ngunit mayroong milyun-milyong uri nito.^[4] Matatagpuan ang mga virus sa halos lahat ng mga ekosistema ng Daigdig at sila ang pinakamaraming uri ng biyolohikal na entidad.^[5][6] Ang pag-aaral ng virus ay kilala bilang birolohiya, isang sangay ng of mikrobiolohiya.

Habang hindi sa loob ng nahawang sihay o sa proseso ng paghawa ng sihay, umiiral ang mga virus sa anyo ng sarilining partikulo o virion, na binubuo ng: (i) kamanahing bagay, yaon ay mahahabang mulatil ng DNA o RNA na nagkokodigo ng istraktura ng mga protina kung saan kumikilos ang virus; (ii) balat na gawa sa protina, ang kapside, na pumapalibot at pumoprotekta sa kamanahing bagay; at sa ilang kaso (iii) isang panlabas na balutan ng lipido. Iba't iba ang mga hugis nitong partikulong virus mula sa payak na anyong-pilipitin at ikosahedrika para sa mga ilang sarihay hanggang sa mas sali-salimuot na istraktura para sa mga iba. Karamihan ng mga sarihay ng virus ay may virion na masyadong maliit para makita sa mikroskopyong pangmata na mga sangkadaan ng laki ng karamihan ng mga baktirya.

Hindi klaro ang pinagmulan ng mga virus sa kasaysayan ng ebolusyon ng buhay: maaaring sumunlad ang mga iba mula sa mga plasmido—mga piraso ng DNA na maaaring lumipat-lipat sa mga sihay—while others habang sumunlad ang mga iba mula sa baktirya. Sa ebolusyon, mahalaga ang mga virus bilang paraan ng pahalang na paglipat ng kamana na nagpaparami ng kayamuang kamanahin sa paraang magkatulad sa reproduksyong seksuwal.^[7] Ang mga virus ay itinuturing ng iba bilang anyong-buhay dahil nagdadala sila ng kamanahing bagay, nagpaparami, at sumusunlad sa pamamagitan ng likas na pagpili, ngunit kulang sila ng mga mahahalagang katangian (tulad ng istruktura ng sihay) na itinuturing ng karamihan bilang kinakailangan para maituring na buhay. Dahil mayroon silang ilan pero hindi lahat ng mga katangian, inilarawan ang mga virus bilang "organismo sa gilid ng buhay,^[8] at bilang replikador.^[9]

Marami ang mga paraan kung paano kumakalat ang mga virus. Ang isang paraan ay sa pamamagitan ng mga organismong nagdadala-ng-sakit na kilala bilang bektor: halimbawa, kadalasang nalilipat-lipat ang mga virus sa mga halaman sa pamamagitan ng insektong kumakain ng yago ng halaman, tulad ng mga dapulak; at maaaring ikarga ng mga insektong sumisipsip-ng-dugo ang mga virus sa mga hayop. Kumakalat ang virus-trangkaso sa pamamagitan ng pag-ubo at pagbahin. Inililipat ang mga virus-noro at virus-rota, karaniwang sanhi ng virusing gastroenteritis, sa rotang dumi–pabibig, na ipinapasa sa pagdaiti at pagpasok sa katawan sa pagkain o tubig. Ang HIV ay isa sa mga virus na lumilipat sa pamamagitan ng pakikipagtalik at ng pagdaiti sa nahawang dugo. Ang "saklaw ng host" ng virus ay ang sari-saring uri ng sihay na maaari niyang ihawa. Maaaring makitid ito na nangngangahulugang makahahawa ang virus ng kakaunting sarihay lamang, o malawak na nangngangahulugang makahahawa siya ng marami.^[10]

Pinupukaw ng mga virusing impeksyon sa hayop ng pagtugon ng imyunidad na tumatanggal ng nakahahawang virus. Maaari ring magawa ang mga pagtugon ng imyunidad sa pamamagitan ng bakuna na nagbibigay ng artipisyal na natamong imyunidad sa tiyak na virusing impeksyon. Nakaiiwas ang mga ilang virus, kabilang ang mga nagdadala ng AIDS and virusing hepatitis, sa mga pagtugon ng imyunidad at nagreresulta sa mga talamak na impeksyon. Iilang mga drogang panlaban sa virus ang nabuo na.

Kategorya sa paglaganap

• Silakbo/outbreak - Ang outbreak, silakbo/siklab ay dinedeklara ng WHO at DOH kapag ang isang virus ay pumutok/tumagas sa isang komunidad, lungsod, pook o lalawigan. Ito ay nag-uumpisa ng lumaganap sa mga nasasakupang lugar nito.

• Pagkalat/epidemic - Ang epidemya, epidemic ay ang pagkalat o laganap na ang virus sa nasabing pook, lalawigan, rehiyon at buong bansa (nationwide).

• Pandemya/pandemic - Ang pandemya ay ang kalat na kalat sa ibang bansa o sa buong mundo matapos ang pag-laganap nito sa iisang bansa.

Talasanggunian

Un virus es un agente submicroscopic que infecta humanos, animales, plantas e bacterios, e que es incapabile de reproducer se extra le texitos del hospite.

Consistentia

Un virus completemente disveloppate consiste de acido nucleic (DNA/ADN o RNA/ARN), circumferite de un theca de proteina e lipide. Le acido nucleic del virus interfere in le mechanismos cellular del hospite pro synthetisar acido nucleic, e modifica le cellula pro producer acido nucleic viral.

Typos

Phytoviruses (viruses de planta) es propagate per insectos e per nematodos. Zooviruses (viruses de animal) es propagate per contacto directe, per transmission respiratori, per insectos e per le communication de fluidos corporal.

Morbos

Viruses causa multe morbos como mosaicismo in multe plantas cultivate, myxomatosis, aphtha epizootic, rheumas, influenza, morbillo e poliomyelitis.

Vide etiam

• Virulentia
• Virologia
• Enterovirus
• Epidemia

Ing articulung iti tungkul ya keng biological agent. Para kareng computer viruses, lawen ye ing Computer virus.

Ing virus (ibat king Latin a virus a mangabaldugang "lasun"), metung yang sub-microscopic a ahenti o talapagdalang impeksiun a e maliaring dagul o magparakal king kilual ning host a cell. Ing balang kapirasu o particle, ing virion, bibilugan ne ning material o sangkap a genetic, ing DNA o RNA, a makapalub king takap a protina (protein coat) a ausan dang capsid. Miayaliwa ya tabas ing capis, manibat king simpling balikudkud (helical form) o icosahedral (solidung dakal katalindikingan o side a halus mabilug anting bola), angga kareng mas komplikadung pangabalangkas a maki iki o envelope. Luluban do ngan deng virus deng anggang mabibie, at pitinduk-tinduk o pigrupu-grupu da la kareng uring makayapektu kareng animal, tanaman ampong bacteria.

Kayabe la karaniwan a sakit ning taung daralan da reng virus deng sipun, trangkasu, bulutung, pamagbulus ampong SARS. Ausan dang pangamakamandag (virulence) ing kagiwan dang magdalang sakit deng virus. Miayaliwa ing paralan dang magdalang sakit king metung a organismu o mabibie, at magdependi la reti king uri o species. Kayabe la kareti king level na o balitang ning cell deng lysis o pamanatdas ning cell. Kareng mabibieng dakal a cell, magumpisa nang panamdaman ning mabilug a organismu ing epektu nung dakal nong cell deng mengamate. Agiang agiu rang guluan deng virus ing masaleseng homeostasis o balansi ning katawan, maliari lang mieng alus e na panamdaman ning organismu. Metung yang alimbawa niti ing kagiwan ning herpes simplex virus, a sangkan da reng lasu, a manatili king katawan a e aktibu o anting painawa. Ing aus da kaniti, latency, at metung yang kaurian (characteristic) da reng herpes virus, kayabe ne ing Epstein-Barr virus, a panibatan ning glandular fever, ampo ing Varicella zoster virus, a yang sangkan ning bulutung danum (chicken pox). Shingles ing aus da kareng makasalikut a impeksiun a bulutung danum a mibabalik potang atiu ne king idad ing tau.

Ating virus a magdalang impeksiun a kabang bie o chronic, nung nu la taglus-taglus a darakal deng virus lipat da reng paralan a gagawan ning host ba yang ipaglualu (defend) ing kayang sarili.

Mipagdebati la reng biologist nung mabie lang organismu reng virus o ali la. Agpang kareng aliwa, e la mabie, uling e la tutuki kareng batayan (criteria) a magagamit kareng karaniwang kabaldugan ning bie. Alimbawa, e ro kalupa deng virus deng aliwang organismu uling ala lang cell deti. Nanupata, atin la mu namang gene deti, at dadalan la king ebolusion kapamilatan ning natural selection. Para naman kareng aliwa, organismu lang atiu king sepu na o angganan ning bie deti. Keraklan, neng mikaka- impeksiun lang virus deng tau ampong animal, mamablas ya ing immune system da, at kaibat sasakit la. Maralas, laganas neng lalako ning immune system ing virus. Ala lang epektu kareng virus deng antibiotic, pero ating meyalkus a panulung kontra-virus ba lang uluan deng impeksiun a dilikadu king bie. Maliari lang lisian deng impeksiun da reng virus kapamilatan da reng bakunang mágdalang kabang bieng e pangatablan (lifelong immunity).

Larawan da reng virus king electron microscope (Electron micrographs of viruses)

• Norovirus. Ining RNA virus ing mágdala king winter vomiting disease (pamaniuka neng karimla). Maralas yang mibabalitang sangkan ning gastro-enteritis kareng bapor a pang-cruise ampo kareng ospital.

• Caliciviruses2.jpg

  Kamaganak do reng Calicivirus deng Norovirus.

• Torovirus. Metung a RNA virus a enveloped (maki súput).

• Deng Coronavirus metung lang uri da reng virus a maki halo (sinag), o itsurang balamu korona king lalam ning microscope.

• Ing Ebola Virus metung yang tela-sinulad (filamentous) a RNA virus.

• Measles virus. Ini ing ausan dang thin section (maimpis pangabangal) nung nu ya mepitna king adua ing virus.

• Respiratory Syncytial Virus (RSV). Mayayakit ya keni ing ribonucleoprotein antimong ka-diseniung duing asan (herring bone pattern).

• Parvovirus B19. Ing Parvovirus B19 metung yang malating DNA virus a kasebian a sangkan ning metung a childhood exanthema a ausan dang fifth disease o erythema infectiosum.

• Ing Human Papilloma Virus

• Ing Influenza virus

• Transmission electron micrograph ning Herpes virus antimong virus a makasuput (enveloped virus) a lupang ebun a piniritu king negative stain electron microscopy.

• Metung a TEM micrograph da reng Poliovirus virion.

Lon la murin deti

• Virology
• Influenza
• Rotavirus
• Herpes simplex virus
• Hepatitis B virus
• Satellite
• Neurotropic virus
• Bacteriophages (bacterial viruses)

Template:Viruses

Dalerayan

Un virüs (var. virus, virús^[1]) es un agent infecciós fòrça pichon que parasita lei cellulas de son òste per se replicar. Descubèrts a la fin dau sègle XIX, son constituïts d'un acid nucleïc (ADN ò ARN) generalament protegit per una capsida e una envolopa lipidica. Es inactiu en defòra d'una cellula car tèn pas de mejans de multiplicacion ò de produccion d'energia pròpris. Per aquò, dèu intrar dins una cellula e destornar sa maquinariá intèrna per produrre de particulas viralas novèlas.

Aqueu cicle de replicacion particular entraïna de questions importantas sus la plaça dei virüs. Uei, son considerats coma una forma intermediària entre l'inèrt e lo vivent. Pasmens, aqueu debat es pas encara resòugut car de descubèrtas recentas semblan indicar que lei virüs serián eissits d'una simplicacion d'organismes parasits vivents aguent perdut certanei foncions. Aquelei problemas se tòrnan trobar dins la classificacion dei virüs qu'es uei laissada volontàriament imprecisa en causa de l'abséncia d'informacions seguras sus l'origina dei virüs.

L'estudi dei virüs es lo trabalh de la virologia. Es una disciplina relativament recenta qu'es fòrça liada a la biologia e a la medecina. D'efiech, certanei virüs pòdon entraïnar de malautiás grèvas, çò que justifica de recèrcas importantas per desvolopar de vaccins e de medicaments antiviraus. Pasmens, en parallèl, d'autrei virüs son estudiats en engenhariá genetica per garir de malautiás geneticas grèvas.

Etimologia

Lo mot « virüs » vèn dau latin virus que designava lei poisons e lei substàncias toxicas. Sa mencion pus anciana coneguda a l'ora d'ara apareís dins un tèxte anglés en 1392^[2]. « Virulent », un autre tèrme pròche, apareguèt vèrs lo meteis periòde, probablament a l'entorn de 1400, a partir dau latin virulentus^[3]. La significacion modèrna « agent susceptible de provocar una malautiá » es pasmens pus recenta. Foguèt enregistrada per lo premier còp en 1728^[2] e designèt lòngtemps tot agent patogèn (bactèris, virüs, mosiduras...). Enfin, lo mot « virion » foguèt inventat en 1959 per designar una particula virala establa eissia d'una cellula e susceptibla de contaminar una autra cellula^[4].

Istoric de la comprenença dau fenomèn

La descubèrta dei virüs

La descubèrta dei virüs data de la fin dau sègle XIX e aguèt luòc dins l'encastre dau periòde de progrès medicau entraïnat per lei trabalhs de Louis Pasteur (1822-1895) sus leis agents patogèns. Pasmens, foguèt complicada per la talha pichona dei particulas viralas. Per exemple, en 1892, lo botanista rus Dmitri Ivanovski (1864-1920) assaièt sensa succès de filtrar un liquid extrach de plantums de tabat per isolar l'agent a l'origina dau mosaïc dau tabat. Pasmens, son filtre, destinat ai bactèris, arrestèt ges de patogèn e Ivanovski emetèt l'ipotèsi d'una origina liada a la preséncia d'una toxina.

Reprenent aqueu subjècte d'estudi, lo Neerlandés Martinus Beijerinck (1851-1931) s'opausèt a aquela conclusion e suggeriguèt puslèu l'existéncia d'un agent patogèn pus pichon qu'un bactèri. Son idèa se turtèt au scepticisme de la màger part de la comunautat scientifica mai d'autrei cercaires obtenguèron rapidament de resultats similars. En particular, lei mètges alemands Friedrich Löffler (1852-1915) e Paul Frosch (1860-1928) demostrèron qu'èra possible de transmetre la fèbre aftosa amb una quantitat infima de filtrats de liquids eissits d'animaus tocats per la malautiá. Òr, una toxina pòu pas engendrar de contagions.

Aquelei trabalhs provèron donc l'existéncia de patogèns invisibles amb lei metòdes d'observacion de l'epòca. Foguèron dichs « virüs infiltrables ». Aquela apelacion es liada a l'utilizacion dau mot « virüs » que designava d'aqueu temps totei leis agents patogèns. Pasmens, pauc a pauc, son usatge se limitèt ai virüs actuaus.

• Retrach de Dmitri Ivanovski, precursor de la virologia amb sei recèrcas sus lo mosaïc dau tabat

• Retrach de Martinus Beijerinck (Medalha Leeuwenhoek 1905) qu'emetèt la premiera ipotèsi regardant l'existéncia dei virüs

• Retrach de Friedrich Löffler que demostrèt l'existéncia dei virüs amb Paul Frosch

• Retrach de Paul Frosch que demostrèt l'existéncia dei virüs amb Friedrich Löffler

Dei premiereis identificacions a la cristallizacion dei virüs

La fondacion de la virologia

Entre 1898 a 1909, lo nombre de virüs coneguts aumentèt rapidament amb la descubèrta de l'origina virala de la mixomatòsi (1898), de la fèbre jauna (1901), de la ràbia e de la poliomieliti (1909). Puei, durant leis ans 1900-1920, foguèron trobats de virüs atacant de vegetaus ò de bactèris. Aquò permetèt la fondacion de la virologia, disciplina que s'interessèt a l'estudi dei virüs e a la prevencion dei malautiás entraïnadas per aquelei patogèns.

Lei premiers virològs assaièron de definir d'un biais pus precís lo foncionament dei virüs, pretzfach complicada per l'impossibilitat de lei veire amb un microscòpi optic. Dins aquò, leis observacions permetèron rapidament d'establir plusors fachs caracteristics. Lo premier foguèt l'abséncia de multiplicacion virala en fòra d'un organisme òste. Permetèt de sospichar una relacion de parasitisme. Lo segond foguèt l'abséncia de sinhaus mostrant la preséncia dau virüs dins un malaut infectat. Aquò menèt a l'ipotèsi d'un desvolopament intracellular, idèa confiermada per d'experiéncias.

L'autra question majora de la virologia de la premiera partida dau sègle XX foguèt aquela de la talha dei virüs. L'aspècte infiltrable dins lei filtres de collodion dau periòde indicava ja de dimensions fòrça reduchas. Foguèron precisats amb la concepcion de filtres calibrats permetent d'estimar lo diamètre dei particulas non retengudas. Gràcias a aqueu metòde, lo Francocanadenc Félix d'Hérelle (1873-1949) capitèt d'isolar un virüs per lo premier còp en 1917. Puei, en 1923, Constantin Levaditi (1874-1954) poguèt utilizar de filtres pron precís per realizar una premiera evaluacion de talha.

• Retrach de Félix d'Hérelle que descurbiguèt lo premier virüs bacteriofag.

• Retrach de Frederick Twort que descurbiguèt tanben de virüs bacteriofag d'un biais independent.

• Retrach de Constantin Levaditi, autor de trabalhs importants sus lo virüs de la poliomieliti e de la premiera estimacion de la talha d'un virüs.

La cristallizacion dei virüs

En 1935, lo bioquimista Wendell Meredith Stanley (1904-1971) descurbiguèt un metòde per purificar lei virüs e lei cristallizar sensa demenir son poder patogèn. Un pus tard, Norman Pirie (1907-1997) e Frederick Bawden (1908-1972) establiguèron d'aquelei cristaus son principalament formats d'una mescla d'acids nucleïcs e de proteïnas. De resultats similars foguèron obtenguts amb mai d'un virüs. Entraïnèron l'emergéncia de l'ipotèsi dau classament dei virüs dins una posicion intermediària entre lo vivent e la matèria inèrta.

En parallèl, lo periòde veguèt lo desvolopament dau microscòpi electronic que permetèt d'observar dirèctament lei virüs a partir de 1940. D'autrei progrès aguèron luòc en matèria de culturas viralas autorizant desenant la constitucion de mòstras per de projèctes de durada lònga coma de cèrca de vaccins. Enfin, divèrsei descubèrtas permetèron d'alargar lo nombre de virüs coneguts (gripa, aurelhons...) e d'estudis assaièron d'utilizar de virüs bacteriofags coma antibiotics. Pasmens, aquela darriera idèa foguèt abandonada après la descubèrta de la penicillina per Alexander Fleming (1881-1955) en 1928^[5].

• Retrach de Wendell Meredith Stanley (Prèmi Nobel de Quimia 1946), autor de la descubèrta dau metòde de cristallizacion dei virüs.

• Retrach de Christopher Andrewes (1896-1988), descobreire dau virüs de la gripa A.

L'estructuracion de la virologia

Gràcias ai progrès dei tecnicas d'observacion, la segonda mitat dau sègle XX foguèt marcada per la multiplicacion dei descubèrtas de virüs amb au mens 2 000 espècias depintadas. Aquò permetèt de descubrir la preséncia d'ADN ò d'ARN dins lei virüs e de trobar de tipes novèus. Entre lei pus importants, se pòdon citar lei retrovirüs descubèrts en 1965 per Howard Temin (1934-1994). Aquelei virüs se caracterizan per l'utilizacion de la transcriptasa invèrsa per permetre sa replicacion, enzim qu'es a l'origina d'un taus important de mutacions. Pasmens, d'autrei familhas viralas foguèron identificadas durant aqueu periòde.

Aquelei descubèrtas permetèron d'estructurar la disciplina. Dins lo corrent deis ans 1950 André Lwoff (1902-1994) prepausèt la premiera definicion modèrna d'un virüs :

• un virüs contèn un tipe unic d'acid nucleïc (ADN ò ARN).
• assegura sa reproduccion a partir de son acid nucleïc.
• es incapable de créisser ò de realizar de divisions binàrias.
• contèn ges d'informacion regardant d'enzims d'un metabolisme intermediari productor d'energia.
• se multiplica gràcias a l'utilizacion deis estructuras de la cellula infectada.

Puei, aquela definicion foguèt completada amb la nocion de virion, entitat inèrta dins lo mond exterior e viventa a l'interior d'una cellula infectada. Uei, lei virüs son ansin plaçats entre l'inèrt e lo vivent mai aqueu classament es totjorn l'objècte de debats au sen de la comunautat scientifica. Pasmens, se tòrna trobar dins lei doas classificacions principalas que son utilizadas per descriure lei familhas de virüs. La pus anciana es aquela imaginada per David Baltimore (nascut en 1938). Definís plusors familhas segon lo tipe d'acid nucleïc. Inspirèt la classificacion de l'International Committee on Taxonomy of Viruses (ICTV), mesa en plaça au començament deis ans 1990, qu'es l'organisme oficiau de classificacion actuau.

• Retrach de Howard Temin (Prèmi Nobel de Medecina e de Fisiologia 1975), descubreire dau premier retrovirüs e de la transcriptasa invèrsa.

• Retrach d'André Lwoff (Prèmi Nobel de Medecina e de Fisiologia 1965), autor de la premiera definicion « classica » dau virüs.

• Retrach de David Baltimore (Prèmi Nobel de Medecina e de Fisiologia 1975), descubreire de la transcriptasa invèrsa e autor de la classificacion principala dei virüs

La virologia dempuei la fin dau sègle XX

L'estudi dei virüs a realizat de progrès importants dempuei la fin dau sègle XX amb la descubèrta de plusors fenomèns de remarca. La premiera es aquela dei virüs gigants per una còla francesa dirigida per Didier Raoult (nascut en 1952). Presentan de particularitats encara mau conegudas pertocant son mòde d'intrada dins lei cellulas de l'òste (fagocitòsi e non endocitòsi) e son sistèma de replicacion (fabricacion de la sieuna estructura de replicacion e non utilizacion dei ribosòmas de sa buta). D'autra part, en causa de sa talha importanta (mai de 200 nm), pòdon èsser atacats per d'autrei virüs (dichs virofags).

Una autra descubèrta importanta dau periòde foguèt aquela de l'omnipreséncia dei virüs dins leis ecosistèmas terrèstres. Per exemple, de mesuras mostrèron de concentracions de particulas viralas anant de 10⁶ a 10⁸/cm³ dins l'aiga de mar. De valors pus importantas foguèron trobadas dins de sediments marins (10⁸-10⁹/cm³). Aquò entraïnèt l'emergéncia de la nocion de viròma qu'es la compausanta virala d'un microbiòma. Auriá un ròtle major dins la regulacion dei microorganismes.

Istòria evolutiva dei virüs

Lei virüs actuaus presentan una diversitat fòrça importanta que complica fòrtament lei temptativas d'explicacion de son origina. D'efiech, atacan totei lei tipes coneguts d'organismes vivents (bactèris, algas, bolets, animaus... etc.) e mai d'autrei virüs. Aquò indica una adaptacion avançada e plaideja en favor d'una aparicion fòrça anciana. Dins aquò, existís de diferéncias fòrça importantas entre lei familhas principalas de virüs. Ansin, es pas segur que totei lei virüs partejan una meteissa origina.

En 2019, i avián tres ipotèsis principalas qu'assaiavan d'explicar l'origina e l'evolucion dei virüs. La premiera suggerís una aparicion fòrça anciana que datariá de la « sopa primordiala » a l'origina de la vida terrèstra. Mentre que lei premiereis organismes vivents èran a venir pus complèxs (passatges de l'ARN a l'ADN, especializacion cellulara...), d'autrei formas replicativas aurián gardat sa simplicitat per formar lei particulas viralas.

La segonda idèa majora es basada sus de tròç d'acid nucleïc « escapats » de genòma cellula per venir independents. Aqueu fenomèn seriá susceptible de se debanar durant d'errors de replicacion dau materiau genetic. Dins aqueu cas, lei virüs serián eissits de plasmids (moleculas d'ADN circularasà, de transposons (sequéncia d'ADN capablas de se desplaçar e de se multiplicar dins un genòma) e de viroïds.

Enfin, lei virüs podrián èsser de derivats de cellulas aguent subit de simplicacions. Segon aquela ipotèsi, lei virüs serián donc lei descendents de microorganismes predators ò parasits dependents de son òste. Aquelei relacions de parasitisme aurián causat la pèrda dei gèns codant lo metabolisme qu'èran venguts inutils en causa de l'utilizacion deis estructuras intèrnas dei cellulas atacadas. Puei, aqueleis organismes simplificats aurián coevoluït amb son òste per gardar sa capacitat d'infeccion e de replicacion.

Dempuei lo començament dau sègle XXI, la descubèrta dei virüs gigants (entitats semblablas a certaneis organismes vivents) e dei bactèris dau genre Rickettsia (bactèris parasits fòrça pichons amb un genòma reduch vivent dins d'autrei bactèris) sembla avançar d'arguments en favor de la tresena ipotèsi. D'efiech, aquelei virüs e bactèris podrián constituïr d'exemples d'etapas dau procès de simplificacion. Pasmens, a l'ora d'ara, aqueu ponch es encara mau segur.

• Fotografia de bactèris dau genre Rickettsia dins una cellula.

• Fotografia d'un virüs gigant dau genre Mimivirus.

• Comparason de talha entre lo bactèri Escherichia coli, lo VIU e plusors virüs gigants.

Caracteristicas e classificacion

Natura

La natura dei virüs es l'objècte de debats. Coma lei cellulas viventas, tènon un acid nucleïc e de proteïnas. Pasmens, an de mejans pròpris per produrre d'energia, créisser ò se multiplicar. Per aquò, son obligats d'utilizar la maquinariá cellulara de son òste. Ansin, dins la concepcion « classica » de la virologia, lei virüs son unicament considerats coma d'associacions autoorganizadas de moleculas biologicas.

Pasmens, aquela concepcion es a evoluïr en causa de la descubèrta de plusors entitats que semblan intermediàrias entre lo vivent e lei virüs tradicionaus. Laissan pensar, coma lo mimivirus, que son d'organismes vivents complèxs que seguisson un procès de simplificacion per venir de virüs « normaus ». Dins aqueu cas, lei virüs serián probablament de classar dins lo domeni dau vivent en causa de son origina. Dins aquò, la question es totjorn l'objècte de debats.

Estructura

Totei leis agents infecciós dau rèine dei virüs son compausats au minimom d'un acid nucleïc (ARN ò ADN). Sa talha es generalament compresa entre 10 e 400 nm. Son dichas virüs se còdan au mens una proteïna. Dins lo cas contrari, son dichs viroïds. Lei formas pus simplas son unicament constituïts d'aquel acid. Dins aquò, existís de virüs pus complèxs tenent una estructura pus desvolopada amb una capsida ò una envolopa.

L'acid nucleïc d'un virüs es fach d'ARN ò d'ADN. Representant lo genòma virua, pòu èsser linear, circular, monocatenari ò bicaternari. Pasmens, d'un biais generau, lei virüs d'ADN son sovent bicaternaris e lei virüs d'ARN monocatenaris. Dins aqueu darrier cas, la polaritat dau tròç pòu èsser positiva (s'es dins lo meteis sens d'un ARN messatgier) ò negativa (dins lo cas contrari).

La capsida es una còca que protegís l'acid nucleïc virau còntra divèrsei formas de destruccion (radiacions, pH, temperatura, enzims...) e que permet sa liberacion dins lo citòplasma. Dins lo cas dei virüs non envolopats, participa tanben a l'interaccion permetent au virüs d'intrar dins sa cellula atacada. Per aquò, la capsida es facha d'un assemblatge proteïc d'ensems dichs capsomèrs. La màger part dei capsidas conegudas son siá de simetria cubica siá de simetria elicoïdala. Pasmens, se pòdon observar de formas mixtas (generalament en lei virüs bacteriofags) e d'autrei formas.

L'envolopa es una membrana lipidica complèxa formada de partidas de la membrana de la cellula infectada e de proteïnas viralas. Lei virüs dotats d'una tala estructura son dichs « virüs envolopats ». Lei « virüs nus » fòrman lo rèsta dei virüs. La preséncia d'una envolopa presenta d'avantatges importants per lo virüs. D'efiech, es un mejan de proteccion eficaç còntra leis atacas exteriors, especialament aquelei en provenença dau sistèma immunitari de l'òste. D'autra part, permet la liberacion permanenta de particulas viralas novèlas a partir de la cellula atacada. Au contrari, lei virüs nus son obligats d'esperar la lisi d'aquela cellula, çò que limita sa liberacion^[6].

• Modelizacion de la capsida cubica d'un adenovirus.

• Modelizacion d'una capsida elicoïdala.

• Modelizacion d'un bacteriofag amb sa capsida mixta.

• Modelizacion de l'envolopa d'un alphavirus.

• Fotografia de l'envolopa dobla dau virüs de la variòla.

• Fotografia d'un virüs nus amb una capsida.

Replicacion

Lei virüs pòdon unicament se replicar au sen de cellulas viventas que son parasitadas. Lo principi generau es lo seguent :

• adsorpcion dau virüs au contacte de la membrana de la cellula atacada gràcias a de receptors especifics.
• intrada dau virüs dins la cellulas.
• dins lo cas d'un virüs tenent una capsida, liberacion de l'acid nucleïc.
• replicacion dau genòma virau.
• sintèsi de proteïnas viralas.
• assemblatge e formacion de particulas viralas novèlas.
• liberacion dei particulas viralas (virions).

Dos mecanismes principau existisson per completar aqueu procès. Lo premier es dich cicle litic. La maquinariá intèrna de la cellula i es totalament e activament destornada per la centrar unicament sus la produccion de virions. La sortida dei particulas es assegurada per exocitòsi ò per lisi de la cellula. Lo segond mecanisme es lo cicle lisogenic onte lo genòma virau es integrat au genòma de l'òste per formar un provirus. La cellula contunia de viure e de se multiplicar normalament mai transmet de virüs a sei descendantas.

Dins certanei cas, lei virüs pòdon metre en plaça d'estructuras pròprias dins la cellula. Lei viroplasmas son d'ensems pichons creats dins lo nuclèu cellular per assemblar lei virions. De son caire, lei virüs gigants bastisson d'usinas de virions dirèctament dins lo citoplasma. Aqueleis estructuras semblan a un nuclèu cellular enviroutat de mitocondrias e son visiblas amb un microscòpi optic tradicionau.

Classificacion

Existís mai d'una classificacion dei virüs. Pasmens, en causa dei questions regardant l'origina dei virüs, aquelei sistèmas son basats sus de critèris biologics coma lo tipe de cellulas atacada, la durada dau cicle de replicacion virala ò l'estrategia de replicacion dau virüs. Son donc relativament mau segurs car pòdon pas èsser basats sus de donadas filogeneticas. Lei dos pus importants son aqueu definit per David Baltimore e aqueu de l'International Committee on Taxonomy of Viruses (« comitat internacionau de taxonomia dei virüs » en occitan). Lo premier es probablament lo pus conegut mai lo segond es considerat coma lo sistèma « oficiau » per la comunautat scientifica.

Classificacion Baltimore

La classificacion Baltimore definís sèt grops principaus de virüs a partir de son genòma, de son tipe d'acid nucleïc e de son mòde d'expression dins la sintèsi de l'ARN messatgier virau. Es donc principalament centrada sus lo mòde de replicacion dau virüs :

• lo grop I contèn lei virüs d'ADN bicatenari (Adenovirus, Herpesvirus, Poxvirus). La màger part d'aquelei virüs dèvon intrar dins lo nuclèu cellular e esperar la preséncia d'ADN polimerasa per iniciar lo sieu cicle de replicacion. Per aquò, la cellula atacada dèu èsser dins una fasa de replicacion. Pasmens, certanei virüs son capables d'entraïnar una division cellulara. Aquò favoriza sa replicacion mai pòu, en certanei cas, permetre l'aparicion de cancèrs.
• lo grop II contèn lei virüs d'ADN monocatenari (Parvovirus). Son liats ai vertebrats mai son mau coneguts car entraïnan gaire d'infeccions grèvas en l'òme.
• lo grop III contèn lei virüs d'ARN bicatenari (Reovirus). Son de virüs mau coneguts que se replican dins lo citoplasma sensa utilizar lei polimerasas de son òste.
• lo grop IV contèn lei virüs d'ARN monocatenari de polaritat positiva (Picornavirus, Togavirus, Coronavirus). Aquelei virüs se multiplican dins lo citoplasma cellular. Relativament ben coneguts, son devesits en dos sosgrops segon lo tipe de mecanisme de transcripcion utilizat.
• lo grop V contèn lei virüs d'ARN monocatenari de polaritat negativa (Orthomyxovirus, Rhabdovirus). Fòrça estudiats, aquelei virüs necessitan premier una etapa de transcripcion de son genòma per de polimerasas viralas per produrre de formas de polaritat positiva lisibla per la maquinariá cellulara. Coma lei virüs dau grop IV, son devesits en dos sosgrops.
• lo grop VI contèn lei retrovirüs d'ARN monocatenari de polaritat positiva (Retrovirus). Grop dau VIU, son l'objècte d'estudis importants per assaiarde luchar còntra lo SIDA. Se caracterizan per l'utilizacion de la transcriptasa invèrsa per convertir son ARN en ADN.
• lo grop VII contèn lei pararetrovirüs d'ADN bicatenari (Hepadnavirus). Aquelei virüs se caracterizan egalament per l'utilizacion de la transcriptasa invèrsa.

Classificacion ICTV

Publicada dempuei 1991, la classificacion ICTV a coma objectiu de definir una classificacion filogenetica precisa. Per aquò, utiliza un formalisme similar a aqueu de la classificacion deis espècias viventas amb una declinason en òrdre, en familha, en sosfamilha, en genre e en espècia. Pasmens, en causa deis incertituds regardant l'origina dei virüs, leis òrdres son mau segurs e un nombre important de familhas i son pas encara estacadas.

La classificacion ICTV presenta de similituds amb aquela de Baltimore. En particular, utiliza lei meteissei grops. Dins aquò, dempuei octòbre de 2018, lei progrès dei conoissenças sus lei còdis genetics dei virüs an permés de definir d'embrancaments novèus e pus organizats au sen d'aquelei grops (especialament au sen dau grop V). De mesas a jorn periodicas permèton de melhorar aqueu sistèma.

Virüs e malautiás

En octòbre de 2018, la classificacion ICTV conteniá 4 958 espècias de virüs^[7]. Aqueu nombre aumenta rapidament car èra de 3 186 en 2014.

Cas dei vegetaus

Lei virüs fan partida deis agents patogèns pus virulents en lei vegetaus. L'infeccion a sovent luòc gràcias a una bleçadura que permet ai virüs de contornejar lo paret vegetau exterior fòrça resistent. Puei, la propagacion de la contaminacion utiliza lei canaus citoplasmics que permèton ai cellulas vegetalas de comunicar entre elei. Entraïna generalament de deformacions que tòcan divèrsei partidas de la planta (raiç, camba, fuelhas, flors...), de necròsis ò d'anomalias de metabolisme. La garison es rara car lei vegetaus an pas un sistèma immunitari capable de luchar d'un biais eficaç còntra de virüs.

Cas deis animaus

Totei leis animaus son susceptibles d'èsser infectats per de virüs. Generalament, de relacions de parasitisme existisson entre un virüs e seis òstes. Lei passatges entre espècias animalas son rars mai son possibles se de mutacions lei permèton. Per exemple, lei virüs de la gripa, inicialament d'origina aviària, se son ben adaptats a un nombre important de mamifèrs. Totei leis infeccions son pas sistematicas grèvas car aquelei animaus dispausan sovent de mejans de defensa eficaç, especialament aquelei dotats d'un sistèma immunitari complèt. Ansin, un organisme animau assosta sovent un desenau d'infeccions viralas cronicas asimptomaticas.

Lei malautiás viralas animalas pus estudiadas son aquelei tocant leis animaus domestics car pòdon aver de consequéncias economicas grèvas. Pasmens, amb l'agravament dei transformacions environamentalas, d'estudis pus importants son en cors car l'èsser uman intra en contacte amb de viròmas animaus novèus que pòdon congrear l'aparicion de malautiás novèlas. L'exemple pus conegut es aqueu dau SIDA qu'èra a l'origina una malautiá tocant de moninas isolats dins la jungla.

Cas de l'òme

En 2018, 129 virüs patogèns per l'èsser uman èran estats identificats. Una partida d'entre elei son a l'origina de patologias raras necessitant un contacte amb d'autreis espècias (mordedura...). Pasmens, una autra partida es ben adaptada a son òste e plusors malautiás umanas frequentas son viralas (gripa, raumàs, varicèla...). Certanei pòdon èsser fòrça grèva en causa de son aspècte cronic e de seis efiechs negatius sur l'organisme (SIDA, epatiti C, fèbra jauna...).

Divèrsei virüs umans son donc l'objècte d'estudis per assaiar de trobar de mejans de proteccion eficaç còntra elei. Lo premier principi es aqueu de la vaccinacion qu'a permés d'eradicar la variòla e de demenir fòrtament d'infeccions coma lo senepion ò leis aurelhons. Una autra idèa es lo desvolopament de medicaments antiviraus que son destinats a trebolar lei mecanismes de la replicacion virala. Enfin, l'adopcion de règlas d'igiena simplas es sovent conselhada per limitar lo desvolopament d'una epidemia.

Virüs e biotecnologias

Lei virüs son estudiats en biotecnologia en causa de son materiau genetic simple e de sa capacitat d'intrar dins lei cellulas per ne'n modificar lo còdi genetic. Pòdon donc èsser utilizats per manipular de foncions cellularas afin d'observar lo foncion de mecanismes complèxs coma la replicacion de l'ADN, sa transcripcion, l'utilizacion de l'ARN, lo transpòrt dei proteïnas ò l'immunologia. Uei, d'aplicacions medicalas existisson ò son en cors de desvolopament per crear de tractaments de terapias genicas (per remplaçar un gèn defectuós entraïnant una malautiá grèva) ò per luchar còntra de cancèrs.

Liames intèrnes

• Capsida.
• Classificacion Baltimore.
• Classificacion dei virüs.
• Envolopa.
• Malautiá.
• Replicacion virala.
• Sistèma immunitari.
• Virologia.
• Viròma.
• Virüs d'ADN.
• Virüs d'ARN.

Bibliografia

Nòtas e referéncias

1. ↑ Lo Congrès permanent de la lenga occitana, Dicod'Òc, cèrca « virus », consultat lo 29 de març de 2020, [1]
2. ↑ ^2,0 et ^2,1 (en) D. Harper, The Online Etymology Dictionary, [2].
3. ↑ (en) D. Harper, The Online Etymology Dictionary, [3].
4. ↑ (en) S. Casjens S. dins Desk Encyclopedia of General Virology, Academic Press, 2010, p. 167.
5. ↑ Amb l'aparicion de resisténcias importantas de part de certanei bactèris, tornèt suscitar un certan interès dempuei lo començament dau sègle XXI.
6. ↑ L'interès evolutiu de tenir una envolopa s'observar aisament dins lo cas dei virüs umans susceptibles d'entraïnar d'epidemias grèvas (VIU, SARS-CoV-2, virüs Ebola...) car totei son de virüs envolopats.
7. ↑ (en) Stuart G. Siddell, Peter J. Walker, Elliot J. Lefkowitz, Arcady R. Mushegian, Michael J. Adams et al., Additional changes to taxonomy ratified in a special vote by the International Committee on Taxonomy of Viruses (October 2018), Archives of Virology,‎ 20 de genier de 2019, pp. 1-4.

Eitt virus er ein undir-mikroskopiskur partikkul (millum 20 og 300 nm) sum kan smitta eina kyknu í einari lívfrøðiligari veru. Eitt virus kan bert nøra seg við at smitta eina vertkyknu, sum kunnu verða bæði prokaryotar (t.d. bakteriukyknur) og eukaryotar (t.d. djórakyknur). Nógv virus elva til sjúkur í menniskjum og djórum. Viðgerð er trupul, tí antibiotika nyttar ikki og fá sløg av heilivági finnast, ið virka ímóti virusum.

Samanseting

Virus eru, í grundini, samansett av arvatilfari inni í einum proteinhylkið. Proteinhylkið er antin uppbygt sum ein spiralur, so virusið gerst avlangt (helicalt), ella eru proteineindirnar samansettar sum í einum fótbólti, so virusið er runt (icosahedralt). Tað finnast eisini kompleks virus sum hava hvørki av áðurnevndu skapum, men kunnu t.d. hava ein proteinhala ella ein annaleiðis vegg.

Nøkur hava eisini ein lipid dupultlag membran uttanum hylki; tey ið ikki hava verða kallaði nakin virus. Tað eru mest djóravirus, ið hava membran. Flestu virusir hava ikki egin ensymir, men tað eru tó nøkur sum hava. Ensymini hava ymiskar funktiónir, t.d. at framleiða DNA út frá RNA (revers transcriptase), bróta hol á bakteriuveggir (lysosym) og hjálpa virusinum at loysa seg frá kyknuni (neuraminadase).

Deiling

Tá virus deila seg gongur tað fyri seg í 5 stigum:

1. Íbinding: Virusið bindir til eina kyknu.
2. Inntreinging: Virusið sendir sítt arvatilfar inn í kyknuna. Nøkur virus senda eisini proteinir sum tey brúka til at framleiða nýtt arvatilfar.
3. Framleiðsla: Virusið nýtir ensymini hjá kyknuni til at framleiða sítt egna nýggja arvatilfar og proteinir.
4. Samanseting: Arvatilfar og proteinir verða samansett til nýggjar viruspartiklar.
5. Leyslating: Viruspartiklarnir verða leyslatnir frá kyknuni. Ofta doyr kyknan av hesum.

Flokking

Virus verða ofta bólkaði eftir hvat teirra arvatilfar er og hvussu tey framleiða mRNA. (Baltimore flokkingin):

• Bólkur I: DNA-virus við dupultstrongi (dsDNA). Dømi: Herpes simplex virus, Pokur virus.
• Bólkur II: DNA-virus við einkultstrongi (ssDNA). Dømi: Parvovirus.
• Bólkur III: RNA-virus við dupultstrongi (dsRNA). Dømi: Rotavirus.
• Bólkur IV: RNA-virus við pluss einkultstrongi ((+)ssRNA). Dømi: Poliovirus, Hepatitis A virus, SARS virus.
• Bólkur V: RNA-virus við minus einkultstrongi ((-)ssRNA). Dømi: Influenza virus, Rabies virus, Meslingavirus, Ebola virus, Marburg virus.
• Bólkur VI: RNA-virus við pluss einkultstrongi, sum deila seg við DNA-millumliði (ssRNA-RT). Dømi: HIV.
• Bólkur VII: DNA-virus við dupultstrongi, sum deila seg við RNA-millumliði (dsDNA-RT). Dømi: Hepatitis B virus.

Sí eisini

• DNA, RNA
• Kykna

Keldur

• Michael T. Madigan, John M. Martinko, Brock Biology of Microorganisms, 11th Edition, 2006, Pearson Prentice Hall.

Un virus (d'o latín virus, "toxina" u "vereno") ye un achent infeccioso submicroscopico que ye incapaz de creixer u reproducir-se si no ye aintro d'una celula huespede. Os virus infectan totz os tipos de vida celular. O primer virus conoixito, lo virus d'o mosaico d'o tabaco, fue descubierto por Martinus Beijerinck en 1899,^[1] y actualment se'n conoix mas de 5.000 tipos diferents.^[2] O estudeo d'os virus recibe o nombre de virolochía, y ye una branca d'a microbiolochía.

Referencias

A virus is a smaw infectious agent that replicates anly inside the livin cells o ither organisms. Viruses can infect aw teeps o life forms, frae ainimals an plants tae microorganisms, includin bacteria an archaea.^[1]

Syne Dmitri Ivanovsky's 1892 airticle descrivin a non-bacterial pathogen infectin tabaccae plants, an the diskivery o the tabaccae mosaic virus bi Martinus Beijerinck in 1898,^[2] aboot 5,000 virus speshies hae been descrived in detail,^[3] awtho thare are millions o teeps.^[4] Viruses are foond in awmaist ivery ecoseestem on Yird an are the maist numerous teep o biological entity.^[5][6] The study o viruses is kent as virology, a sub-speciality o microbiology.

While nae inside an infectit cell or in the process o infectin a cell, viruses exeest in the form o independent pairticles, or virions, conseesting o: (i) the genetic material, lang molecules o DNA or RNA that encode the structur o the proteins bi that the virus acts; (ii) a protein coat, the capsid, that surroonds an pertects the genetic material; an in some cases (iii) an ootside envelope o lipids. The shapes o thir virus pairticles range frae simple helical an icosahedral forms for some speshies tae mair complex structurs for ithers. Maist virus speshies hae virions ower smaw tae be seen wi an optical microscope, aboot ane hundert the size o maist bacteria.

The oreegins o viruses in the evolutionary history o life are unclear: some mey have evolved frae plasmids—pieces o DNA that can muive atween cells—while ithers mey hae evolved frae bacteria. In evolution, viruses are an important means o horizontal gene transfer, that increases genetic diversity in a wey analogous tae sexual reproduction.^[7] Viruses are conseedert bi some tae be a life form, acause they cairy genetic material, reproduce, an evolve throu naitural selection, but lack key chairactereestics (sic as cell structur) that are generally conseedert necessar tae coont as life. Acause thay possess some but nae aw sic qualities, viruses hae been descrived as "organisms at the edge o life",^[8] an as replicators.^[9]

Viruses spreid in mony weys. Ane transmeession pathwey is throu disease-beirin organisms kent as vectors: for ensaumple, viruses are eften transmittit frae plant tae plant bi insects that feed on plant sap, sic as aphids; an viruses in ainimals can be cairied bi bluid-suckin insects. Influenza viruses are spreid bi cochin an neesin. Norovirus an rotavirus, common causes o viral gastroenteritis, are transmittit bi the faecal–oral route, passed bi contact an enterin the bouk in fuid or watter. HIV is ane o several viruses transmittit throu sexual contact an bi exposur tae infected bluid. The variety o host cells that a virus can infect is cried its "host range". This can be narrae, meanin a virus is capable o infectin few speshies, or braid, meanin it is capable o infectin mony.^[10]

Viral infections in ainimals provoke an immune response that uisually eliminates the infectin virus. Immune responses can an aw be produced bi vaccines, that confer an artifeecially acquired immunity tae the speceefic viral infection. Some viruses, includin thae that cause AIDS an viral hepatitis, evade thir immune responses an result in chronic infections. Several antiviral drugs hae been developit.

References

Bibliografie

E Virus (vo lat. virus,-i. Pl. vira (neutr.), fer Gift, Schlim, Saft) isch e sehr e kleini infektiösi biologischi Einheit mit eme Durchmässer vo nume öpe füffzää bis drüühundert Nanometer.

was si sin

Vire sin so klei, dass si durch normali Bakteriefilter duuregön.

Alli Vire enthalte e genetischs Brogramm (e baar Vire au witeri Hilfskomponänte) zum sich vermeere und usbräite. Wil si aber weder en äigeständigi Replikazioon no en äigene Stoffwäggsel häi und si doorum uf e Stoffwäggsel von ere Wirtszälle aagwiise si, dängge die mäischte Virologe, ass d Vire gar käni eigeni Lääbewääse si.

Vo richdige Lääbewääse si bis hüt öbbe 1,8 Millione verschiideni rezänti Arte bekannt, vermuetlig existiere aber seer vil mee. Zu jedere Art chönnt s meereri Virenarte gee, wo an die Art aabasst si.^[1] Bis jetz si aber nume öbbe drütuusig Virenarte identifiziert worde (Wiirusklassifikazioon).^[2]

Vire gryffe Zälle vo Öikariote (Pflanze, Bilz, alli Dier inklusiv em Mensch) und Prokaryote (Bakterie und Archaeä) aa. Dä Vire, wo Prokaryote as Wirt usnütze, säit mä Bakteriofaage.

D Wüsseschaft, wo sich mit Vire und iiren Infekzioone beschäftigt, isch d Virologii.

Ufbau und Funkzioon

Vire bestöhn meischtens us ere Eiwyss-Hülle und eme Kärn, si hän aber keini Organelle, hänn also kei eigene Stoffwächsel. Si könne sich nur in und mit dr Hilf vo läbige Zälle vo andere Organisme vermehre und löhn sich uf künschtlige Nährböde nid lo züchte.

Vire befalle läbigi Zälle und schleuse ihri Gen-Informatione in die Zälle y, so chönne die Zälle nümme ihri uursprüngligi Funktion wohrnä, si müend de nume no Vire noochebaue. Die Zälle göhn denn irgend wenn moll z’grund, und denn wärde tuusigi vo Vire frei, wo ihrersyts wieder anderi Zälle infiziere könne.

Bilder

• Adenovirus, e Modäll vom Kapsid vom ene Virion

• Schema vom ene ikosaedrische Viruskapsid

• d Sümmetrii vom ene konische Viruskapsid

• Bunyaviridae, Schema vo dr Struktur

• Schematische Kwerschnitt dur e Lambda-Phagen (Virusfamilie Siphoviridae)

• Schema vo dr Struktur vo Arenaviridae

• Virion vom ene Influenzavirus

• s HIV-Virion

Klassifizierig

Grundsätzlig wärde zwei grossi Untergruppe unterschiide:

• d DNS-Vire: si enthalte im Kärn nur DNS (Desoxyribonuleinsüüri)
• d RNS-Vire: si enthalte im Kärn nur RNS (Ribonukleinsüüri)

En anderi Unterscheidig klassifiziert d Vire in (zur Zyt zwanzig) Familie. Die wichtigschte drvo sin:

• Paramyxovire (si mache Masere und Mumps)
• Flavivire (si mache Gäälfieber)
• Picornavire (si mache d Kinderlähmig)
• Orthomyxovire (mache d Grippe)
• Adenovire (sin tschuld am Schnubbe und gwüsse Durchfallserkrankige)
• Retrovire (si gän HIV)

Bedüttig für dr Mensch

Vili Vire befalle dr Mensch nit und iiri Wirt si Pflanze, Dier oder Bakterie. Aber die wo für dr Mensch gfäärlig wärde, sin verantwortlig für e grossi Aazahl vo Krankete. Vor allem d Kinderkrankete wie öpe d Masere, d Windpocke, d Röötele si immer no verbräitet und bekannt, aber au d Kinderlähmig, d Gürtelroose, d Fieberblootere und friener d Pocke sin vo Vire verursacht.

In de Trope gits e wyteri Aazahl vo zum Teil sehr gföhrlige Virenerkrankige wie d Ebola, s Gäälfieber, d Dengue-Kranket und anderi.

Tuet e Virus vo einere biologischen Art uf en anderi überegumpe, so säge dämm d Virologe, so cha dö Kranketserreger bi der nöie Wirtsart schlimmi Folge ha. Das isch bim Mensch scho paar mol vorcho. Änds 2019 isch so ne Fall gsi: Z China isch e nöiartige Coronavirus vom ene wilde Tier uf d Mensche i dr Grossstadt Wuhan gumpet, und in es paar Wuche isch vo döört us e wältyti Epidemy woorde, wo in huuffe Länder vil Lüüt dra gstorbe sind; es isch d Coronavirus-Pandemy 2019/2020.

Bis vor kurzem hets keini Medikamänt gege Virenerkrankige gäh, das het sich zum Glügg gänderet: es git hüte zum Bischpiil Middel gege Zoster (Fieberblootere, Gürtelroose) und Influenzavire (Grippe). Für die mäischte verbräitete Krankhäite git s Impfigsstoff, wo nume seer wenig Nääbewirkige häi.

S beste Middel isch aber immer no d Präwenzioon: ufbasse bim Kontakt mit chranke Lüüt, sich regelmässig d Händ wäsche, bim Choche suuber schaffe, s Fleisch choche oder broote, bi Symptoom deheime bliibe und nid dörthii go wo vil anderi Lüt sind.

Lueg au

• Bakterie
• Infekzioon

Litratuur

• Hans W. Doerr, Wolfram H. Gerlich (Hrsg.): Medizinische Virologie – Grundlagen, Diagnostik und Therapie virologischer Krankheitsbilder. Thieme, Stuttgart / Nöi York 2002, ISBN 3-13-113961-7.
• Walter Doerfler: Viren. Fischer Taschenbuch Verlag, Frankfurt a. M. 2002, ISBN 3-596-15369-7.
• Guenther Witzany (Hrsg.): Viruses: Essential Agents of Life. Springer, Dordrecht 2012, ISBN 978-94-007-4898-9.
• Dietrich Falke, Jürgen Bohl u. a.: Virologie am Krankenbett: Klinik, Diagnostik, Therapie. Springer, Heidelberg u. a. 1998, ISBN 3-540-64261-7.
• Dietrich Falke, Jürgen Podlech: Viren. In: Karsten Brand, Peter Reuter (Hrsg.): Springer Lexikon Medizin. Springer, Berlin / Heidelberg / New York 2004, ISBN 978-3-540-20412-1, S. 2273-2282.
• Alfred Grafe: Viren – Parasiten unseres Lebensraumes. Springer, Berlin / Heidelberg / New York 1977, ISBN 3-540-08482-7.
• Arnold J. Levine: Viren: Diebe, Mörder und Piraten. Spektrum Akademischer Verlag, Häidelbärg 1992, ISBN 3-86025-073-6.
• Stephen S. Morse: The Evolutionary Biology of Viruses. Raven Press, New York 1994, ISBN 0-7817-0119-8.
• Sven P. Thoms: Ursprung des Lebens: wie und wann entstand Leben auf der Erde? ... (= Fischer-Taschenbücher; Fischer kompakt.). Fischer Taschenbuch Verlag, Frankfurt a. M. 2005, ISBN 3-596-16128-2.
• Luis P. Villarreal: Viruses and the Evolution of Life. ASM Press, Washington 2005, ISBN 978-1-55581-309-3.
• Ernst-Ludwig Winnacker: Viren: Die heimlichen Herrscher. Wie Grippe, Aids und Hepatitis unsere Welt bedrohen. Eichborn, Frankfurt a. M. 1999, ISBN 3-8218-1598-1.
• Gottfried Schuster: Viren in der Umwelt. Teubner, Stuttgart 1998, ISBN 3-519-00209-4.
• Dorothy H. Crawford: The invisible enemy: a natural history of viruses. Oxford Univ. Press, Oxford 2002, ISBN 0-19-856481-3.
• Brian W. Mahy: The dictionary of virology. Elsevier, Amsterdam 2008, ISBN 0-12-373732-X.
• Susanne Modrow: Viren: Grundlagen, Krankheiten, Therapien. München 2001. ISBN 3-406-44777-5
• Sunit K. Singh (Hrsg.): Viral Infections and Global Change. [Über den Einfluss der Globalisierung und des Klimawandels auf die Verbreitung und Übertragung von Viren, speziell tropischen Viren]. Wiley Blackwell, 2014. ISBN 978-1-118-29787-2 (Print); ISBN 978-1-118-29809-1 (eBook)

Fuessnoote

1. ↑ Zehntausende unbekannte Viren im Abwasser. Uf: scinexx.de vom 6. Oktober 2011, zletscht abgrüeft am 17. Septämber 2014.
2. ↑ Paul G. Cantalupo et al.: Raw Sewage Harbors Diverse Viral Populations. In: mBio Bd. 2, Nr. 5, e00180-11, doi:10.1128/mBio.00180-11 (Vollteggst as PDF-Datei (Memento vom 1. Juli 2013 im Internet Archive)).

Virusi su mikroskopski oblici koji su svuda oko nas, ali i u nama. Može ih se naći kod čovjeka, životinja, biljaka, nekih vrsta gljiva i čak kod bakterija.

Jako su jednostavni po svojoj građi, ali to nije njihova mana. Naprotiv, virusi zahvaljujući svojoj jednostavnosti uspjevaju da se tako brzo i tako dobro umnožavaju i time stvaraju velike probleme za organizme u kojima se nalaze. Za razliku od gljivica i bakterija, virusi se ne mogu uzgajati na umjetnim hranjivim podlogama, jer svoje karakteristike živog svijeta ispoljavaju samo unutar odgovarajuće žive domaćinske ćelije.

Dimenzije virusa su vrlo male, pa je tako naprimjer jedan virus 20 do 100 puta manji od bakterije, te ga iz tog razloga nije ni moguće vidjeti svjetlosnim mikroskopom. Njihove dimenzije variraju zavisno od vrste, pa tako među najveće spadaju Poxviridae - oko 450 nm (nanometara), a najmanji imaju samo 30-tak nm.

Struktura virusa već je odavno vrlo dobro proučena, pa je utvrđeno da svaki virus ima DNK ili RNK molekulu, koja je okružena proteinskim omotačem nazvanim kapsida, oko koje može da se nađe i dodatni omotač građen od proteina, lipida i ugljikohidrata.

Također pogledajte

• Bolest
• Mikrobiologija
• Patogen

Un virus l'è un ajent patojen qe al se replega doma denter de le cellule vivente dei organism vivents. I virus i pœl infectar tœte le tipolojie de forme de vita: anemai, piante, fonj e microrganism, intra i quai anca bater e arqea.

Nu virus è nu sistema biològgicu acellulari e parassita ntracellulari obbligatu, ca è fattu di nu ginoma e di nu capsìde. La natura di organismu viventi è discussa. Si carattirizza pi na dinamica evolutiva chi ci pirmetti nti nu tempu rilativamenti curtu (quarchi misi) di trasfurmarisi pi silizzioni e di spannirisi pi riproduzzioni, mittennu n piriculu n certi casi la stissa supravvivenza di l'orgnaismu chi l'ospita, o simpricimenti causannu nu tassu di murtalità timpuraniamenti àutu (pi esempiu la pesti).

Anatumia

Lu ginoma dô virus è n'acidu nucleicu (DNA o RNA) ca cunteni li nfurmazziuni genètici pâ sìntisi dê prutiini virali; iddu è copertu dû capside, ca è fattu dê capsòmiri, prutiini strutturali. Cchiù fora si cci pò truvari lu peplos (dettu macari pericapside, o puramenti envelope), ca è na struttura lipidica c'ave prutiini viré. Lu nzemmula di chisti strutture si chiama viriuni.

Urìggini

Li tiurìi cchiù novi dìcenu ca li virus potìssiru esseri nesciuti dê urganismi dê varî regni dâ vita.

Talia puru

• Nfluenza A(H1N1)

Virusi (kutoka Kilatini virus, yaani "sumu“) ni chembe ndogo sana iliyoundwa na maada jenetiki, kama ADN au ARN, katika koti la proteini.

Virusi vinahitaji msaada wa seli za viumbehai ili kutengeneza chembe nyingine za virusi.

Wakati mwingine huhesabiwa kati ya vidubini, lakini wataalamu wengi wanakanusha kwamba ni viumbehai kwa sababu haziwezi kuzaa vyenyewe pia havina metaboli. Si seli yenyewe, lakini vina sehemu za kiini cha seli.

Virusi vinaingia katika seli ya kiumbehai, kama mmea au mnyama au binadamu, na kutumia seli hiihii kuzaa, yaani kujizidisha mara elfu kadhaa. Tendo hili linasababisha vurugu ndani ya seli za mwenyeji, inayoonekana kama hali ya ugonjwa.

Hadi sasa kuna aina za virusi zaidi ya 5000 zilizotambuliwa.

Takriban virusi vyote ni vidogo kuliko bakteria na huonekana tu tangu kupatikana kwa hadubini ya kielektroniki. Lakini mwaka 2014 virusi vikubwa sana, ukubwa wa bakteria ndogo, vimeelezwa: Pithovirus sibericus. Vinaambukiza amiba.

Muundo wa virusi una sehemu mbili pekee: uzi wa ADN au ARN halafu koti la proteini la kulinda uzi huo. Kwa kawaida ADN au ARN ya virusi ina jeni chache kwa kulinganisha na viumbehai, kama makumi kadhaa. Lakini virusi kama Pithovirus na Pandoravirus vina mamia ya jeni.

Ambukizo la virusi katika wanyama na watu husababisha itikio la kingamwili unaoelekea kuua virusi. Lakini mjibizo huu, unaoonekana mara nyingi kwa homa, unaweza kudhoofisha mwili na kuleta hali ngumu hadi kifo. Virusi hatari zaidi ni vile vinavyohama kutoka kwa mnyama kumwathiri binadamu; hivyo huitwa virusi vya zoonosia.

Ni vigumu kupata dawa za virusi kwa sababu virusi huishi ndani ya seli za mwili wa mwenyeji, hivyo kuna hatari ya dawa kusababisha hasara kwa seli zenyewe. Kuna virusi kadhaa ambavyo chanjo kimegunduliwa ingawa hakikingi asilima 100 maana virusi huwa na uwezo wa kubadilika haraka.

Kati ya magonjwa yanayosababishwa na virusi kuna influenza (homa ya mafua) na pia UKIMWI. Aina kadhaa za virusi zinaweza kusababisha saratani.

Jinsi ya kujikinga dhidi ya maambukizi ya virusi

Unashauriwa:

• kunawa mikono mara kwa mara kwa angalau sekunde 20 kwa maji na sabuni. Ukiwa nayo, tumia dawa yenye alikoholi (si chini ya asilimia 60) kusafisha mikono
• kama chanjo ya virusi fulani hatari inapatikana pale ulipo, nenda kuipata
• usiguse macho, pua na midomo kwa mikono kama hujanawa
• epuka kuwa karibu sana na wagonjwa
• wakati ugonjwa mkali wa virusi unazuru katika nchi ulipo, epuka kusalimu wengine kwa kushikana mikono
• kaa nyumbani ukiwa mgonjwa (ugonjwa wowote - maana kinga yako ni dhaifu katika hali hii)
• tembea na karatasi za shashi (kama huna, hata karatasi ya choo / toilet paper) uitumie ukikohoa au kupiga chafya, halafu uitupe mahali pa takataka
• safisha mara kwa mara vitu unavyovigusa (vikiwa pamoja na kikombe, dawati, simu yako)^[1]; kama unavyo, tumia dawa ya alikoholi (spirit – si konyagi!), lowesha karatasi nayo, futa, tupa

Picha

• Kundi I (Virusi vya ndui)

• Kundi I (Virusi dubwana: Pithovirus sibericum)

• Kundi II (Parvovirus B19)

• Kundi III (Virusi vya kuhara: Rotavirus B)

• Kundi IV (Virusi vya rubella)

• Kundi V (Virusi vya mafua: Hantavirus “Sin Nombre”)

• Kundi VI (Virusi vya Ukimwi: VVU)

• Kundi VII (Virusi vya homanyongo B)

Tanbihi

Makala hii kuhusu mambo ya biolojia bado ni mbegu.
Je, unajua kitu kuhusu Virusi kama historia yake au mahusiano yake na mada nyingine?
Labda unaona habari katika Wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa?
Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari.

Viruset janë parazitë brendaqelizorë të detyruar të cilët nuk kanë informacion gjenetik që të mund të kontrollojë (kodifikojë për) aparatin e nevojshëm për gjenerimin e energjisë metabolike (ATPaza) ose për sintezën e proteinave dhe janë absolutisht të varur nga qeliza pritëse për kryerjen e këtyre funksioneve.

Bëhet fjalë për thërrmija të prodhuara nga montimi i komponentëve të paraformuar: nuk rriten dhe nuk ndahen (organizma të tjerë rrisin trupin e vet apo komponentët e vet dhe pastaj replikohen me anë të ndarjes). Viruset mund të infektojnë kafshë, bimë dhe baktere. Viruset që infektojnë baktere quhen bakteriofagë (baktere ngrënës), edhe pse në realitet nuk bëjnë gjë tjetër veçse shkatërrojnë qelizat bakterore që infektojnë.

Përmasat e Viruseve

Përmasat relative të viruseve

• Përmasat luhaten nga 20-30 nm deri në 300 nm. 1 nm është baraz me 10⁻⁶ mm; pra një e milionta e mm.
• Me mikroskopin elektronik vëzhgohen thërrmijat virale, ndërsa me mikroskopin optik vëzhfohen qelizat e infektuara.

Struktura dhe klasifikimi i viruseve

Viruset janë organizma sub-qelizorë (nënqelizorë) që janë të përbërë nga: acidi nukleik dhe një veshje proteinike (kapsidi).

Disa viruse kanë një veshje të jashtme, që qëndron mbi kapsid, që quhet envelope, peplos, mantel apo perikapsid. Thërrmijat virale apo virionet paraqesin në sipërfaqen e tyre antireceptorë që njohin dhe lidhen me receptorët e pranishëm në qelizat shënjë. Viruset jane te perbera dhe nga citoplazma.

Acidi nukleik

• Fortësisht i paketuar në kapsid
• ARN ose ADN
• Me zinxhir tek apo dopio
• I drejtë ose qarkor
• I lidhur me jone me ngarkesë pozitive ose me proteina bazike (virale apo qelizore) për të neutralizuar ngarkesat negative të grupeve fosfat.
• Ka nevojë për një primer për të filluar replikimin (dyfishimin): t-ARN si primer

Proteinat virale

• Proteina funksionale që mundlësojnë replikimin e acidit nukleik viral (ADN apo ARN-polimeraza)
• Proteina strukturale të brendatrupëzuara në thërrmijat e reja virale si përbërës të kapsidit apo si struktura të veçanta të pranishme në perikapsid (për shembull hemoaglutinina)
• Proteina që ndryshonë disa funksione dhe struktura të qelizës pritëse
• Proteina të bashkëlidhura me acidet nukleike
• Proteina të matriksit apo proteina M

Kapsidi, veshja proteinike e virusit

• Funksioni: mbrojtje, njohja e receptorëve, guidë për gjenomin drejt bërthamës.
• Struktura: formim strukturash të rregullta duke filluar nga nënnjësi të çrregullta (pa simetri)
• Struktura e kapsidit përcakton simetrinë e virusit: binare, helikoidale, ikozaedrike, komplekse.
• Forcat që mbajnë apo lidhin sëbashku protomerët nuk janë kovalente.

Bibliografia

• Foundations in microbiology / Kathleen Park Talaro, Barry Chess — 8th ed. ISBN 978-0-07-337529-8
• What is a Virus

Viruslar (lot. virus — zahar) — faqatgina tirik hujayralarda koʻpayib, oʻsimlik, hayvon va odamda yuqumli kasallik qoʻzgʻatuvchi mikroorganizmlar. Oʻtmishda "V." termini har xil kasallik qoʻzgʻatuvchilarga, ayniqsa nomaʼlum agentlarga nisbatan qoʻllanilgan. Fransuz olimi L. Paster bir qancha kasalliklarning kelib chiqishida bakteriyalarning rolini isbotlab berganidan soʻng V. tushunchasi "mikrob" soʻzining sinonimi sifatida qoʻllanila boshlandi. Kasallik qoʻzgʻatuvchi bu ikki guruh agentlari, yaʼni bakteriyalar bilan V. oʻrtasidagi muhim farq rus olimi D. I. Ivanovskiy (1892) va keyinchalik boshqalar tamaki mozaikasi hamda juft tuyoqli hayvonlarning oqsil kasali qoʻzgʻatuvchilari bakterial suzgʻich (filtr)dan oʻtishini isbotlagach, aniqlandi.

V. tabiatda keng tarqalgan, odam, hayvonlar va oʻsimliklarda har xil ogʻir kasalliklarni paydo qiladi. Ular maxsus tarqatuvchi yoki mexanik yoʻl bilan tarqaladi. Koʻpchilik V. yillab tiriklik xususiyatini yoʻqotmaydi, qulay sharoitga (tirik hujayraga) tushib qolishi bilan kasallik qoʻzgʻata boshlaydi. Ayrim V. (mas., gripp V.) tashqi muhitda oʻz xususiyatini yoʻqotadi. V. qoʻzgʻatadigan kasallikning paydo boʻlishiga koʻpincha faqat bitta virus zarrasi sabab boʻlishi mumkin. Mas., bitta poliomiyelit virusi zarrasi (molekulasi)dan bir necha soatda milliardlab V. vujudga keladi. V.ning koʻpayishi sitoplazmadagi aminokislotalar bilan bogʻliq. Millionlab V. molekulalari yigʻindisi mikroskop ostida kristallar yoki X-tanachalar shaklida koʻrinadi. Kasallik holatini qoʻzgʻatish xususiyati, kasallik qoʻzgʻovchi boshqa agentlarga nisbatan juda kichikligi va odatdagi sunʼiy ozuqali muhitda rivojlanmasligi V.ning oʻziga xos xususiyatidir. Faqat baʼzi bakteriofaglar bundan mustasno, ularni lab. sharoitida koʻpaytirish mumkinligi isbotlangan. Lab.da oʻrganish imkoniyati boʻlgan barcha V. har xil fizik usullar bilan birmuncha aniq "oʻlchangan". Ularning diametri 10—300 mkm. Tayoqcha, shar yoki ipsimon shaklda boʻladi. Oʻsimlik va hayvonlarda kasallik qoʻzgʻatuvchi koʻpgina V. yumaloq shaklda. Bugʻdoy va beda mozaikasi V. tashqi koʻrinishi bilan bakteriya tayoqchasi yoki oʻqqa oʻxshaydi. V. tuzilishini elektron mikroskop va rentgenda tadqiq qilish orqali baʼzi nozik tarkibiy qismlari aniqlangan. Ularning hammasida ichki modda, asosan nuklein kislotadan iborat boʻlib, u oqsil qobiq bilan oʻralgan. Bir necha tur V.ning kimyoviy tarkibi oʻrganilgan, xolos. Vaksinalar V.ning tuzilishi ham, chamasi oddiy bakteriyalarniki kabi murakkab. Uning tarkibida nukleoproteinlar, uglevodlar va lipoidlar bor. Nuklein kislotasi dezvksiriboza shaklida, lipoidlar guruhi esa xolesterol, fosfolipid va neytral moy koʻrinishida uchraydi. Fitopatogen V. tarkibida ribonuklein kislota (RNK), hayvon va odamlarda kasallik qoʻzgʻatuvchi V.da esa RNK yoki DNK (dezoksiribonuklein kislota) bor. Baʼzi V. tozalangan preparatlar holida olinib, ularning bir qismi toza haqiqiy kristallar (mas., tamaki nekrozining V.), boshqalari esa suyuq kristallar (mas., tamaki mozaikasi V.) yoki shakleiz choʻkmalar hosil qiladi. V.ni ajratib olish va tozalash uchun ultratsentrifugalanadi, turli xil fizikkimyoviy usullardan foydalaniladi.

V.ning tasnifi (klassifikatsiyasi) va ularni ifodalaydigan belgilar hali qabul qilinmagan. Ularga ham xuddi hayvonlar va oʻsimliklarga beriladigan tur va turkum nomi beriladi, xalq ifodalari, har xil qisqartmalardan foydalaniladi, kasallanuvchi organizmning turkum nomi bilan atalib, yoniga raqam qoʻyiladi yoki V. morfologik, kimyoviy xossalari va reproduktiv xususiyatlariga binoan urug va oilalarga birlashtiriladi. V. urugʻining lotincha nomiga virus soʻzi (mas., Enterovirus), oilasi nomiga viridae soʻzi (mas., Poxviridae) qoʻshilib yoziladi.

V. organizmga har xil yoʻllar bilan kiradi, mas., V. oʻsimlik hujayralariga chetdan faqat ular shikastlanganida kirishi mumkin. Gripp V. va b.da hujayra qobigʻini buzish xususiyatiga ega boʻlgan fermentlari bor. V. organizmga kirgach, infeksiyanint latent yoki yashirin davri boshlanadi. Koʻpgina V. hujayralarda toʻplanib, hujayra ichida oʻziga xos tarkibiy qismlar hosil qiladi (qarang Virusli granullyoz). V. bilan zararlangan oʻsimliklar, odatda, butun hayoti davomida infeksiya oʻchogʻi boʻlib qoladi. V. ekologik, biologikva b. omillar taʼsirida vujudga keladigan kuchli oʻzgaruvchanlikka ega. V. tabiatda keng tarqalgan boʻlib, ular juda koʻp xoʻjayinga ega. Asosan, soʻruvchi hasharotlar, kanalar va nematodalar bilan tarqaladi. Baʼzi V. urugʻlar orqali tarqaladi va deyarli barcha V. kasal oʻsimlik jinssiz koʻpaytirilganda avlodga oʻtadi. V.ning patologik taʼsiri xilma-xil boʻlib, asosan, ularning koʻpayishidan xoʻjayin organizmida yuz beradigan oqsil va nuklein almashinuvining buzilishi bilan belgilanadi (qarang Virusli kasalliklar). V.ni virusologiya fani oʻrganadi.

Adabiyotlar

• OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
• M etyuz R., Virusi rasteniy, per. s angl., M., 1973; Virusi i mikrobi v jizni rasteniy [Sb. st.), Kishinev, 1981.

Abdukarim Zikiryoev.

Viruso esas substanco qua esas la kauzo di infekto a di transmiso morbala.

On virûsse, c' est ene foirt pitite vicante sacwè, ki n' såreut viker lu tot seu, mins doet moussî dins ene celule po s' mopliyî.

Les virûsses polèt cåzer des maladeyes ås djins, ås biesses, ås plantes et minme ås bactereyes.

Sacwants virûsse ont di l' ADN, des ôtes di l' ARN.

Víru (karaiñe'ẽ: Virus) térã popĩami avañe'ẽ etépe, ha'e peteĩ mba'e vai michĩete ombováva, víru ombohetave katúma mymbárere térã yvypóra ha ka'avo avei.

Martinus Beijerinck ohecha akue peteĩháme peteĩ víru ary 1899 pe.

Umi víru kuéra ojekuaavéva

• Sarapĩu
• Mbiru'a
• Ébola víru

Vîrûs an jî vayros hokarekê hewdanê ye ko bi tenê dikare di nav xaneyên endamwerên zindî yên dî da zaûzêyê bike.

Vîrûs dikarin hemî coreyên jiyanê, ji mirovan heta giyayan û bakterîyan tûş bikin. Vîrûsnasî, anko zanistê lêkolînên li ser vîrûsan, parek ji zanistê hûrjînewernasîyê anko mîkrobiyolojîyê ye.

Çavkanî

Aple kuompioterėnės pruogramas-kenkiejos veizieket Vėrosos (pruograma

Vėrosos - nelōstelėnės sandaras stroktūra, katra nagal augtė ė daugėntėis ož gaspaduoriaus rėbū ė anam sokel lėgas. Luotīnėškā žuodės „virus“ reišk tručīna. Vėrosā īr mažesnė ož bakterėjės, tudie norent i anus paveizietė rēk alektruonėnė mėkruoskuopa.

Tekst üüb Öömrang

Wiiren (Iantaal: at (a?) wiirus) san letj partiikler, diar laben selen uungrip an jo uun uungreben selen fermuare. Saner frääm selen kön jo ei auerlewe, diaram wurd jo miast ei tu't labenen tääld uun a biologii.
Wiiren grip selen faan eukarioten uun, det san plaanten, diarten an swaampen. Oober uk prokarioten wurd uungreben, det san bakteerien an uurbakteerien.
Wiiren auerdreeg en DNA of RNA tu det sel an feranre sodenang det natüürelk program faan det sel.

Süstemaatik

efter ICTV

Ordern: Bunyavirales – Caudovirales – Herpesvirales – Ligamenvirales – Mononegavirales – Nidovirales – Ortervirales – Picornavirales – Tymovirales

Familin saner order: Adenoviridae – Alphatetraviridae – Alvernaviridae – Amalgaviridae – Ampullaviridae – Anelloviridae – Arenaviridae – Ascoviridae – Asfarviridae – Aspiviridae – Astroviridae – Avsunviroidae – Bacilladnaviridae – Baculoviridae – Barnaviridae – Benyviridae – Bicaudaviridae – Bidnaviridae – Birnaviridae – Bromoviridae – Caliciviridae – Carmotetraviridae – Chrysoviridae – Circoviridae – Clavaviridae – Closteroviridae – Corticoviridae – Cystoviridae – Endornaviridae – Flaviviridae – Fuselloviridae – Geminiviridae – Genomoviridae – Globuloviridae – Guttaviridae – Hepadnaviridae – Hepeviridae – Hypoviridae – Hytrosaviridae – Inoviridae – Iridoviridae – Lavidaviridae – Leviviridae – Luteoviridae – Marseilleviridae – Megabirnaviridae – Megaviridae – Microviridae – Mimiviridae – Mycodnaviridae – Nanoviridae – Narnaviridae – Nimaviridae – Nodaviridae – Nudiviridae – Orthomyxoviridae – Papillomaviridae – Partitiviridae – Parvoviridae – Permutotetraviridae – Phycodnaviridae – Picobirnaviridae – Plasmaviridae – Pleolipoviridae – Polydnaviridae – Polyomaviridae – Portogloboviridae – Pospiviroidae – Potyviridae – Poxviridae – Quadriviridae – Reoviridae – Sarthroviridae – Smacoviridae – Solinviviridae – Sphaerolipoviridae – Spiraviridae – Tectiviridae – Togaviridae – Tolecusatellitidae – Tombusviridae – Totiviridae – Tristromaviridae – Turriviridae – Virgaviridae

Sköölen saner famile: Albetovirus – Aumaivirus – Blunervirus – Botybirnavirus – Cilevirus – Deltavirus – Dinodnavirus – Higrevirus – Idaeovirus – Mollivirus – Ourmiavirus – Pandoravirus – Papanivirus – Pithovirus – Polemovirus – Rhizidiovirus – Salterprovirus – Sinaivirus – Sobemovirus – Tilapinevirus – Virtovirus

efter Baltimore

• I dsDNA
• II ssDNA
• III dsRNA
• IV ssRNA(+)
• V ssRNA(-)
• VI ssRNA(RT)
• VII dsDNA(RT)

Ferwisang efter bütjen

Wirus (virus) - je z biôłtka i kwasu nuklajinowégò (RNA abò DNA), ale òn ni mô kòmórkòwi sztrukturë. Òn je jak żëwi kòmórkòwi òrganizm, ale téż jak nieżëwô materiô, to je cëzożiwca w kòmórce. Òd wirusów mòże ù lëdzy bëc np. wirusowé zapôlenié wątrobë, wietrzné gòscëje.

Ο ιός είναι παθογενετικός παράγοντας που δρα μολύνοντας τα κύτταρα ενός οργανισμού, ενσωματώνοντας το γενετικό του υλικό στο γονιδίωμα αυτών και χρησιμοποιώντας για τον πολλαπλασιασμό του τους μηχανισμούς αντιγραφής, μεταγραφής και μετάφρασης του κυττάρου, όπως και τα περισσότερα ένζυμα που χρειάζεται για την επιβίωση του. Οι ιοί χαρακτηρίζονται, κατά συνέπεια, ως υποχρεωτικά ενδοκυτταρικά παράσιτα των οποίων το μέγεθος κυμαίνεται από 0,025 μm μέχρι 0,25 μm. Η ύπαρξή τους διαπιστώθηκε για πρώτη φορά τον 19o αιώνα και παρατηρήθηκαν στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο κατά τον 20ό αιώνα, όταν έγινε δυνατή η κρυστάλλωσή τους.

Προέλευση

Κατά γενική αποδοχή οι ιοί μεταλλάσσονται και εξελίσσονται, αν και δεν υπάρχει γενική συμφωνία για το αν μπορούν να θεωρηθούν έμβια συστήματα.¹ Η μελέτη του γενετικού υλικού διαφόρων ιών έδειξε περισσότερες ομοιότητες με το γενετικό υλικό των ξενιστών τους παρά με το γενετικό υλικό άλλων ιών. Ακόμη το γεγονός ότι τα γονιδιώματα των ιών έχουν σημαντικές ομοιότητες με ορισμένα κυτταρικά γενετικά στοιχεία, όπως τα πλασμίδια και τα μεταθετά στοιχεία, υποδεικνύει ότι οι ιοί προέρχονται από τμήματα κυτταρικού νουκλεϊκού οξέος με εξειδικευμένη δομή.

Δομή των ιών

Ως προς τη δομή τους οι ιοί είναι σωματίδια που αποτελούνται από ένα πρωτεϊνικό περίβλημα, μέσα στο οποίο υπάρχει το γενετικό τους υλικό. Αυτό είναι συνήθως ένα μόριο νουκλεϊκού οξέος (DNA, ή RNA) που μπορεί να είναι με μονό ή διπλό κλώνο, κυκλικό (αλυσίδα), γραμμικό ή και σε χωριστά τμήματα. Το πρωτεϊνικό περίβλημα ονομάζεται καψίδιο, είναι ποικίλου σχήματος (ελικοειδές, ραβδοειδές, πολυεδρικό ή συνδυασμός) και αποτελείται από πολλές υπομονάδες ενός είδους πρωτεΐνης, ενώ η διάμετρός του ποικίλλει μεταξύ 10 και 300 νανομέτρων. Μερικοί ιοί που προσβάλλουν ζωικά κύτταρα έχουν εξωτερικά του καψιδίου ένα μεμβρανώδες περίβλημα (έλυτρο), που αποτελείται τόσο από υλικό του ιού όσο και του ξενιστή, δηλαδή από λιπίδια, πρωτεΐνες και υδατάνθρακες, όπου σε μερικά συνυπάρχουν και προεξοχές που μοιάζουν με αγκάθια.
Μερικοί από τους ιούς που προσβάλλουν κύτταρα βακτηρίων (βακτηριοφάγοι ή απλά φάγοι) έχουν πιο περίπλοκα καψίδια, που αποτελούνται από πολύπλοκες κεφαλές και ουρές, με τις οποίες προσκολλώνται στα βακτήρια.

Αναπαραγωγή

Η ζωή των ιών εξαρτάται σε απόλυτο βαθμό από τα κύτταρα που προσβάλλουν. Οι έρευνες του κύκλου ζωής των ιών έδειξαν ότι το κύτταρο που προσβάλλεται από έναν ιό (ξενιστής) περνά υπό τον έλεγχο των γενετικών πληροφοριών του ιού. Γίνεται κατά κάποιον τρόπο κατάληψη του κυττάρου, έτσι ώστε να παράγει τα απαιτούμενα υλικά για την αναπαραγωγή και την σύνθεση πρωτεϊνών των ιών. Τα νέα τμήματα των ιών που παράγονται απελευθερώνονται τελικά από το κύτταρο, ενώ το ίδιο αποσυντίθεται.

Εξαιτίας του γεγονότος ότι οι ιοί δεν αυτοδιπλασιάζονται,² χαρακτηρίζονται ως ενδοκυτταρικά παράσιτα, το γενετικό υλικό των οποίων κατευθύνει τα ένζυμα και τα ριβοσώματα, χρησιμοποιώντας τα δομικά συστατικά του κυττάρου-ξενιστή για να συνθέσει πολλαπλά αντίγραφα του γονιδιώματος του ιού και του καψιδίου του. Αυτά τα δομικά υλικά αυτοσυγκροτούνται σε εκατοντάδες ή χιλιάδες αντίγραφα του αρχικού ιού, που ελευθερώνονται από το κύτταρο-ξενιστή, έτοιμα να μολύνουν ένα νέο ξενιστή.

Οι ιοί διπλασιάζονται ανάλογα με το είδος του γενετικού υλικού. Αν το γενετικό υλικό είναι δίκλωνο DNA, η αντιγραφή του γίνεται από τον μηχανισμό του κυττάρου-ξενιστή. Ορισμένοι ιοί, όμως, διαθέτουν ως γενετικό υλικό μονόκλωνο κυκλικό DNA. Όταν το κυκλικό αυτό DNA εισχωρήσει στο κύτταρο, ένα κυτταρικό ένζυμο συνθέτει μια συμπληρωματική αλυσίδα.³ Έτσι, ο μονόκλωνος κύκλος γίνεται δίκλωνος και συνεχίζει η αναπαραγωγή με τη δίκλωνη μορφή. Με την παρέλευση σύντομου χρονικού διαστήματος ορισμένοι κύκλοι αρχίζουν να συνθέτουν μονόκλωνους κύκλους που εξελίσσονται σε πλήρεις ιούς. Μέσω αυτού του μηχανισμού τοποθετείται η ίδια, μονόκλωνη αλυσίδα στους απογόνους.

Οι RNA ιοί, επειδή όπως είναι γνωστό το κύτταρο δε διαθέτει μηχανισμούς για τη σύνθεση RNA από RNA ή DNA από RNA, έχουν εξελιχθεί ώστε να διαθέτουν το απαιτούμενο ένζυμο για τον διπλασιασμό του γενετικού τους υλικού. Ο ιός της πολιομυελίτιδας, για παράδειγμα, λειτουργεί ως εξής: Όταν ο ιός μολύνει ένα κύτταρο, το RNA του λειτουργεί σαν μήνυμα για τη σύνθεση του ενζύμου διπλασιάση που μπορεί να αντιγράψει το RNA του ιού συνθέτοντας αρχικά μια συμπληρωματική αλυσίδα RNA και έπειτα καινούργιες αλυσίδες RNA του ιού.

Περίπλοκη είναι η διαδικασία διπλασιασμού των ρετροϊών. Οι ρετροϊοί είναι μια κατηγορία RNA ιών που προκαλούν καρκίνο στα ζώα και στον άνθρωπο. Εκτός από μονόκλωνο RNA περιέχουν και ένα ένζυμο, την αντίστροφη μεταγραφάση, που μπορεί να συνθέσει DNA με μήτρα το RNA. Μαζί με τo RNA ενός τέτοιου ιού εισέρχεται στο κύτταρο και η αντίστροφη μεταγραφάση. To ένζυμο συνθέτει μια αλυσίδα DNA συμπληρωματική με τo RNA και δημιουργείται έτσι ένα υβρίδιο DNA-RNA. Κατόπιν παράγεται και η δεύτερη αλυσίδα DNA. Με αυτόν τον τρόπο το κύτταρο αποκτά τον ιό με τη μορφή δίκλωνου DNA. To DNA αυτό μπορεί να ενωθεί με τo DNA των χρωμοσωμάτων του κυττάρου, συνιστώντας με αυτόν τον τρόπο αιτία μεταμόρφωσης των φυσιολογικών κυττάρων σε καρκινικά.

Ιοί ζώων

Οι ιοί των ζώων συχνά περιβάλλονται από ένα μεμβρανοειδή φάκελλο που επιτρέπει εύκολη είσοδο και έξοδο μέσω της πλασματικής μεμβράνης των κυττάρων. Ο ιός εφάπτεται ενός ζωικού κυττάρου, γίνεται συγχώνευση του μεμβρανοειδούς φακέλου του με την πλασματική μεμβράνη του κυττάρου και είσοδος του καψιδίου του ιού στον ξενιστή. Tο καψίδιο αποδομείται και το RNA του ιού (+) λειτουργεί ως μήτρα για τη σύνθεση της συμπληρωματικής του RNA αλυσίδας (-). Αυτό το συμπληρωματικό RNA λειτουργεί και σα μήνυμα RNA για τις πρωτεΐνες του ιού αλλά και σαν μήτρα για τη σύνθεση του RNA του ιού. To συστατικά του ιού αυτοσυγκροτούνται σε νέα καψίδια, τα οποία με «εκβλάστηση» εξέρχονται από το κύτταρο, περιβαλλόμενα με μεμβρανώδη φάκελο.

Μερικοί ιοί που το γενετικό τους υλικό είναι διπλή αλυσίδα DNA, όπως π.χ. ο ιός του έρπητα, αναπαράγονται μέσα στον πυρήνα του κυττάρου - ξενιστή, χρησιμοποιώντας ένα συνδυασμό ενζύμων ιογενούς και κυτταρικής προέλευσης για το διπλασιασμό και την μεταγραφή του DNA τους. Ο μεμβρανοειδής φάκελλος αυτού του ιού προέρχεται από την πυρηνική και όχι την πλασματική μεμβράνη του κυττάρου. Όσο το DNA του ιού βρίσκεται μέσα στον πυρήνα μπορεί να ενσωματωθεί σε κάποιο χρωμόσωμα τον ξενιστή υπό μορφή προϊού και να παραμείνει σε λανθάνουσα κατάσταση. Κατά καιρούς, φυσική καταπόνηση, όπως εγκαύματα από τον ήλιο ή ψυχογενής καταπόνηση, μπορεί να προκαλέσει αρχή του αναπαραγωγικού κύκλου του ιού, πράγμα που έχει σαν αποτέλεσμα δυσάρεστα συμπτώματα.

Ιώσεις

Κατά τη διαδικασία της μόλυνσης ορισμένοι ιοί μπορεί να θανατώσουν τα κύτταρα, απελευθερώνοντας πιθανώς υδρολυτικά ένζυμα από τα λυσοσώματα. Τα μολυσμένα κύτταρα μπορεί, με τη σειρά τους, να παράγουν τοξίνες. Οι βλάβες που μπορεί να προκαλέσει δυνητικά ο ιός εξαρτώνται μερικώς από την αναγεννητική ικανότητα του μολυσμένου ιστού μέσω της κυτταρικής διαίρεσης. Αν για παράδειγμα ασθενήσουμε από κρυολόγημα, η θεραπεία είναι πλήρης, καθώς οι ιοί μολύνουν τον επιθηλιακό ιστό της αναπνευστικής οδού, που μπορεί να αναπλαστεί αποτελεσματικά. Σε άλλες περιπτώσεις προσβάλλονται μη αναπλάσιμα κύτταρα - π.χ. τα νευρικά κύτταρα από την πολιομυελίτιδα - και, συνεπώς, προκαλείται μόνιμη βλάβη.

Αντιμετώπιση των ιώσεων

Η αντιμετώπιση των ιώσεων γίνεται κυρίως με ειδικά εμβόλια, που διεγείρουν το ανοσοποιητικό σύστημα κατά της μόλυνσης. Υπάρχουν αποτελεσματικά εμβόλια εναντίον της πολιομυελίτιδας, της ερυθράς, της παρωτίτιδας και της ιλαράς κ.α. Σχετικά πρόσφατη εξέλιξη στην φαρμακευτική τεχνολογία είναι η χρήση διάφορων αντιιικών φαρμακευτικών σκευασμάτων, χημικών κυρίως αναλόγων νουκλεοτιδίων πουρινών, που παρεμβαίνουν στη σύνθεση του νουκλεϊκού οξέος του ιού.

Ιντερφερόνες

Η σύγχρονη Βιοτεχνολογία άνοιξε νέους ορίζοντες στην παραγωγή εμβολίων και ορισμένων άλλων φυσικών αντι-ιϊκών παραγόντων όπως οι ιντερφερόνες. Υπάρχουν αρκετοί τύποι ιντερφερονών ο κάθε ένας από τους οποίους παράγεται από ένα ορισμένο τύπο κυττάρου. Αν και οι ιντερφερόνες είναι πρωτεΐνες που παράγονται σε μικρές ποσότητες από το σώμα, η τεχνολογία του ανασυνδυασμένου DNA έκανε δυνατή την παραγωγή τους σε μεγάλες ποσότητες. Οι ιντερφερόνες ελέγχονται κλινικά από το 1980 για την αντιμετώπιση των ιώσεων και του καρκίνου. Τα αποτελέσματα όμως δεν είναι τόσο σημαντικά όσο αναμενόταν.

Ένας τύπος ιντερφερόνης πιστεύεται ότι αντιμετωπίζει τις ιώσεις με τον εξής τρόπο: όταν για πρώτη φορά μολυνθούν από ιό κύτταρα θηλαστικών, ο ιός κατά κάποιο τρόπο θέτει σε λειτουργία τα γονίδια ιντερφερόνης και τα κύτταρα τελικά την παράγουν. Η ιντερφερόνη δεν μπορεί να σώσει ένα μολυσμένο κύτταρο, αλλά διαχέεται στα γειτονικά κύτταρα τα οποία και προστατεύει από την μόλυνση από τον ιό. Επομένως ένα μολυσμένο κύτταρο βοηθά στην προστασία μη μολυσμένων κυττάρων. Η άμυνα δεν είναι ειδική εναντίον ενός ιού. Ιντερφερόνη που παράγεται ως αντίδραση στη μόλυνση από ένα στέλεχος ιού, προσφέρει ανθεκτικότητα σε άλλους ιούς. Όμως, οι ιντερφερόνες εξειδικεύονται σε σχέση με τον ξενιστή. Η ιντερφερόνη που παράγεται σε ποντικό, για παράδειγμα, δεν προσφέρει ανθεκτικότητα όταν ενεθεί σε άλλα θηλαστικά.

Ιοί και καρκίνος

Οι ιοί συνδέθηκαν από παλιά με την αιτιολογία της καρκινογένεσης, καθώς υπάρχουν αρκετοί ιοί που προκαλούν καρκίνους σε ζώα. Σε ορισμένες περιπτώσεις υπάρχουν βάσιμες ενδείξεις ότι ιοί προκαλούν ορισμένους τύπους καρκίνου στον άνθρωπο όπως οι ιοί ηπατίτιδας Β, Epstein-Barr ή ο ιός μολυσματικής μονοπυρήνωσης . Οι ρετροϊοί αντιπροσωπεύουν τη γνωστότερη κατηγορία ιών που προκαλούν καρκίνο. Ο ρετροϊός HTLV-1 είναι γνωστό ότι προκαλεί σε ενήλικες λευχαιμία τύπου Τ, ενώ ένας άλλος ρετροϊός, ο HIV, προκαλεί το AIDS, που εξασθενεί το ανοσοποιητικό σύστημα και αυξάνει την ευαισθησία στον καρκίνο και διάφορες μολύνσεις.

Όλοι οι καρκινογόνοι ιοί μεταμορφώνουν τα κύτταρα σε καρκινικά, μέσω ενσωμάτωσης του νουκλεϊκού τους οξέος στο DNA των χρωμοσωμάτων του ξενιστή (αυτή η ενσωμάτωση είναι μόνιμη). Ο προϊός δεν αποσχίζεται όπως ο προφάγος). Οι DNA καρκινογόνοι ιοί, ενσωματώνουν τo DNA τους άμεσα. Οι ρετροϊοί πρέπει πρώτα να συνθέσουν DNA από τo RNA με την δράση της αντίστροφης μεταγραφάσης. Η μόνιμη αυτή ενσωμάτωση τον DNA του ιού σε ένα χρωμόσωμα του ξενιστή δίνει το έναυσμα για την έκφραση ογκογονιδίων που υπάρχουν στο DNA του ιού αλλά και σε φυσιολογικά κύτταρα πολλών ειδών. Σε μερικές περιπτώσεις ο ογκογόνος ιός δεν έχει ογκογονίδια, αλλά μεταμορφώνει το κύτταρο σε καρκινικό, προκαλώντας την έκφραση ή αυξάνοντας την έκφραση ενός ή περισσότερων κυτταρικών ογκογονιδίων.⁴

Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως στον ιό Epstein-Barr, ο ξενιστής, προκειμένου να αντιμετωπίσει τον ιό, μετακινεί τμήμα του 13ου ζεύγους χρωμοσωμάτων στο 9ο και αντίστροφα. Η νέα αυτή γειτνίαση προκαλεί την ενεργοποίηση του ογκογονιδίου που εστιάζεται στο 13ο χρωμόσωμα, το οποίο μέχρι πριν την μετάθεση ήταν ανενεργό, μεταβάλλοντας έτσι το κύτταρο σε καρκινικό.

Σημειώσεις

• 1: SE Luria, JE Darnell, D Baltimore and A Campbell (1978). General Virology, 3rd Edn. John Wiley & Sons, New York, p2 of 578.
• 2: AJ Cann (1997). Principles of molecular virology. 2nd Edition. Academic Press, San Diego.
• 3: Ε.Γ. Αλεξανδρή (1995). Εισαγωγή στη Βιολογία. Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμ. Βιολογίας, 184-5.
• 4: Στο ίδιο 192-3.

Βιβλιογραφία

• Ε.Γ. Αλεξανδρή (1995). Εισαγωγή στη Βιολογία. Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμ. Βιολογίας, 184-5.
• SE Luria, JE Darnell, D Baltimore and A Campbell (1978). General Virology, 3rd Edn. John Wiley & Sons, New York.
• AJ Cann (1997). Principles of molecular virology. 2nd Edition. Academic Press, San Diego.

Вирус диэн тыыннаах организмнарга сыстыгас кып-кыракый паразит. Тыыннаах организм клеткатын иһигэр бэйэтин репликациялыыр (копияларын тарҕатар). Нуклекислотаттан уонна протеиновай хаххаттан турар. Нуклекислотата үксүгэр РНК буолар, сороҕор толору ДНК-лаах буолар.

Клеткаҕа араас ньымаларынан киирээччи, ол гынан баран нуклекислотатын прокариот эбэтэр эвкариот клеткаҕа киллэрэр. Ол кэнниттэн аһыллыбыт РНК клетка иһигэр былаастанар уонна бэйэтин репликациялыырын уонна протеин хаххатын оҥорорун саҕалыыр. Ол кэнниттэн бэлэм буолбутун кэннэ клетка арыллар, оччоҕуна вирус тарҕаһыытын саҕалыыр.

Бары вирустар маннык үлэлииллэр, клеткаҕа сыстыбатах вирус сатаан олорбот.^[1][2] Вирустар ханна баҕар бааллар, уонна ханнык баҕар тыыннаах организм атакаланар.^[3][4][5]

Вирустар бактерияттан быдан кыра буолаллар. Электроннай микроскоп айыллыан иннинэ көрөр кыах суоҕа. Вирус структурата олус судургу буолар. Бэйэтэ иһинээҕи клетка структурата, клетка оболочката, клетка мембраната суох, нуклекислотаны сабар протеиновай хаххалаах.

Вирустар характеристикалара:

• Араас ыарыылары аҕалар инфекциялар;
• РНК эбэтэр ДНК эрэ баар;
• Протеиновай хаххалаахтар;

Клетка вирустары оҥорорун бүппүтүн кэннэ лизис процесһа саҕаланар, ол эбэтэр клетка бытарыллар. Ол бириэмэҕэ вирустар атын клеткалары инфекциялыырга тарҕаналлар. Вирустар уһуннук оннунан хаалыахтарын сөп, уонна бириэмэ ааспытын кэннэ бары услуобуйалар баар буоллахтарына клетканы инфекциялыылларын саҕалыыллар.

Сорох вирустар олус судургулар. Бактериофаг вирустар бактерия клеткатын иһигэр киирэргэ сайдыбыттар, сорох "кэмпиэр вирустар" тарҕаналларыгар бэйэлэрин кыратык уларытыллыбыт хаһаайын клетка мембранатынан хаххаланаллар, оччоҕуна атын клеткаларга киирэргэ судургу буолаллар. Билигин даҕаны ыарыыны сатаан эмтээбэт ыарыылар, ол курдук грипп эбэтэр ВИЧ оннук вирустартан тураллар.

Тыыннаах организм вирус инфекциятын кэнниттэн иммуннай эппиэт оҥорор, оччоҕуна вирус өлөр. Ол сыалга өссө вакциналары тутталлар. Сорох ыарыыларга билигин даҕаны вакциналар суохтар. Антибиотиктар вирус утары сатаан охсуспаттар, ол гынан баран атын эмтэр баалар уонна бэлэмнэнэллэр.

Быһаарыылар

Вирус нь бие даан өсч үржих чадваргүй, зөвхөн амьд эзэн эсийн уургийн нийлэгшлийн аппарат, ферментийг ашиглан репликац нь явагддаг бичил биетэн юм. Одоогийн вирусийн ангиллын түгээмэл системд овог, төрөл, зүйл ордог. Вирусийн овог, дэд овогууд нэршлийнхээ төгсгөлд –viridae, -virinae гэсэн төгсгөлтэй байдаг. Овгууд нь вирусүүдийн төрлийн эволюцийн нэгдмэл байдлыг илэрхийлдэг. Төрлүүд нэршлийнхээ төгсгөлд –virus гэсэн төгсгөлтэй байдаг. Овог хоорондын ялгаа нь төрлийн шалгуур болдог. Вирусийн ангилал нь нуклейн хүчил, уургийн бүрэлдэхүүн, вирионы морфолог, репликацийн стратеги, физик химийн шинж чанар энгийнээс комплексруу шилжсэн өөрчлөлт дээр тулгуурлан ангилдаг. Хүн ба амьтны вирусийн 25 орчим овгийн 60 гаруй төрөл мэдэгдээд байна. Вирус нь үржихдээ эхлээд вирусийн биетийн уургийн бүрхүүл нь өөр эсийн гадаргууд бэхлэгдэж авна. Ингэхдээ вирус хаа таарсан эсүүд дээр очиж наалдаад байдаггүй, өөрийн онцлогоосоо хамаарч зөвхөн тодорхой эсүүд дээр наалддаг. Жишээнь: томууны вирус нь салст бүрхүүл, ялангуяа мөгөөрсөн хоолойн салст бүрхүүлийн хучуур эсүүдэд бэхлэгддэг, хомхойны вирус нь мэдрэлийн эс, ДОХ-ын вирус нь дархлаа ны эсүүдэд очиж бэхлэгддэг. Үүнийхээ дараа өөрийн генийн материалыг эзэн эсийн дотогш оруулна. Тэндээ вирусийн ДНХ, эсвэл РНХ нь эзэн эсийн фермент системийг өөртөө тохируулан өөрчлөнө. Ингэсний дараа эс нь өөрөө вирусийн уургийг шинээр үйлдвэрлэж эхэлдэг байна. Эзэн эсийн нуклеины хүчил болон уургийг ашиглан "угсрагдсан" шинэ вирусүүд нь эзэн эсийг үхэж задрахад цааш тархан шинэ шинэ эсүүдийг гэмтээдэг. Вирусээр үүсгэгддэг хамгийн түгээмэл халдваруудаас тоочвол: томуу, хомхой, ДОХ, Улаан бурхан, улаан эсэргэнэ, гахайн хавдар, цагаан цэцэг, гепатит гэх мэт.

Бүтэц

Вирус нь эсийн бүтэцгүй. Удмын материаллаг үндэс нуклейн хүчил, гадуур нь хүрээлэн тогтсон уурган бүтэц капсидаас бүрдэнэ. Үүнийг энгийн бүтэцтэй вирус гэдэг.

Зарим вирусийн уурган капсидын гадна талаар эсийн мембранаас гаралтай липид, вирус өвөрмөц уургаас бүрдэх суперкапсид байх ба ийм вирусийг нийлмэл бүтэцтэй вирус гэнэ.

Вирусийн хэмжээ нь нанометрээр хэмжигдэх тул бактерийн шүүрээр нэвтэрдэг. Зөвхөн амьд эсийн дотор үрждэг. Иймээс туйлын паразит. Вирусийн репродукц эзэн эсийн метаболизмаас хамаардаг. Удмын мэдээллийг ДНХ ба РНХ-ийн аль нэг нь л хадгалдаг. ДНХ-тэй вирусийг дезосивирус, РНХ-тэй вирусийг рибоксивирус гэдэг.

Геном

Вирусийн удмын мэдээллийг ДНХ ба РНХ-ийн аль нэг нь хадгалдаг. Өнөөг хүртэл ДНХ, РНХ-ийг зэрэг агуулсан вирус хараахан тогтоогдоогүй байна.

Вирусийн ДНХ хоёр утаслаг, 106-108 молекул жинтэй, шугаман болоод цагираг тогтоцтой байдаг.

Нэг ба хоёр утаслаг РНХ нь шугаман, хэсэгчилсэн тогтоцтой байна. Удмын мэдээллийг хадгалж байгаа РНХ вирусийн уургийн нийлэгжлийн үед РНХ-ийн үүргийг гүйцэтгэх эсэхээс үүдэн +РНХ, -РНХ-тэй гэж рибоксивирусийг ангилна. РНХ удмын мэдээллийг хадгалахын зэрэгцээ дамжуулагч болж байвал + РНХ, РНХ-ээс мРНХ үүсэж уургийн нийлэгжил явагдаж байвал -РНХ гэнэ. Үүний зэрэгцээ эргээх транскриптаза эсгэгтэй ретровирусийн репликац дээр дурьдсан хоёр хэлбэрээс ялгаатай. Вирусийн +РНХ, ДНХ (поксвирусээс бусад тохиолдолд) халдаах чадвартай. Учир нь ДНХ-ээс РНХ үүсэх трансрипцийн явцад эсийн полимераза оролцдог бол +РНХ рибосомд шууд уураг нийлэгждэг. Хоёр утаслаг РНХ, -РНХ дангаараа халдвар үүсгэдэггүй. Хүн амьтны вирус...

Мөн үзэх

• Капсид
• Суперкапс
• Вирусийн вакцин

Вирус — башка организмдердин тирүү клеткаларынын ичинде гана көбөйүүчү кичинекей жугуштуу агент. Бактериялардан айырмаланып, клеткалардан сырткары чөйрөдө өспөйт. Вирустар медициналык изилдөө, эксперимент үчүн жаныбар жана өсүмдүктөрдүн организминде, тирүү сакталган клетка менен тканда жана башка өстүрүлөт. Вирустук жугуштуу оорулар кеңири таралган. Орус окумуштуусу Д. И. Ивановский 1892-ж. башка бактериялар өтпөй турган чыпкадан өтүп кетүүчү эң майда микроорганизмдер вирус экендигин аныктаган.

Вирустар — тирүү организмге таандык болгон бардык касиеттерге (тукум куугучтук, өзгөргүчтүк жана сырткы чөйрөнүн шартына карата ыңгайлануу) ээ жөнөкөй организм. Башка тирүү жандуулардан көбөйүшү боюнча айырмаланат. Вирустар клеткадан сырткары (тынч абалдагы) жана клетканын ичинде (көбөйүүчү) жашайт. Вирустардын бөлүкчөлөрүнүн (вириондордун) клеткадан сырткаркы абалында эч кандай тиричилик белгилери туюлбайт. Вириондор клеткалардын ичине киргенден кийин гана алардын тынч абалы бузулуп, көбөйүү жолуна өтөт. Вирустарды жана алардын түзүлүшүн электрондук микроскоптун жардамы менен гана көрүүгө болот. В-дын көлөмү ар кандай: чечектин козгогучу чоң (400—700 нм), ал эми энцефалиттин, полиомиелиттин, шарптын козгогучтары эң эле кичине (20— 30 нм). Алар төрт чарчы, таякча, шарча жана жипче сыяктуу формада, бактериофагдар көнөк башка окшош болот. Эң жөнөкөй вирус белоктордон жана нуклеин кислоталарынан турат. Адамдын, жаныбарлардын, өсүмдүктөрдүн жана бактериялардын клеткалары 2 түрдүү нуклеин кислотасынан (ДНК жана РНК) турат. Ал эми Вирустар бир гана (ДНК же РНК) нуклеин кислотасынан турат. Вирустардын түрүнө жараша андагы белоктор ар кандай түзүлүштө жана татаалдыкта болушат. Татаал түзүлүштүү Вирустар белок жана нуклеин кислотасынан башка углеводороддордон, липиддерден турат. Көпчүлүк В-дын составында ферменттер да болот. Нуклеин кислотасы Вирустардын тукум куугуч жана оору пайда кылуучу касиетин белгилеп, алардын өзгөчөлүктөрүндө чоң мааниге ээ, ферменттер болсо көбөйүүдө катышат.

Вирустардын көбөйүүсү

Алгач вирион клеткага жабышып бекип, андан клетканын ичине кирет. Вирион клеткага кирерде анын белок кабыкчасы ферменттердин таасиринен бузулуп, нуклеин кислотасы бошонот. Нуклеин кислотасы клеткага киргенден кийин, вирус инфекциясынын жашыруун мезгили башталат. Клеткага кирген нуклеин кислотасы көбөйүү процессин бүт башкарат. Алар клеткаларды Вирустардын кийинки мууну үчүн белок синтездөөгө мажбурлап, клетканын өзүнүн зат алмашуусу басаңдайт. Вирустардын көбөйүүсү жаңы вирус бөлүкчөлөрүнүн (вириондорунун) жайылып, алардын клеткалардан чөйрөгө чыгуусу менен аяктайт. Вирустардын клеткалар менен өз ара аракетинин негизинде ар түрдүү жугуштуу оорулар пайда болот. Айрым учурда клеткалардын оорусу тез өнүгүп, клетка өлөт. Ал эми кээде клеткага киргенден кийин өзүнүн зыяндуу таасирин бир топ мезгилге чейин билгизбей, клетканын оорусу узак убакытка созулуп, өнөкөт оору түрүндө өтөт. Дартка чалдыккан клетка өзүнүн сырткы түрүн өзгөртпөгөндүктөн мындай ооруну өз убагында аныктоо кыйын. Катуу кармаган вирус инфекциясына караганда билинбей өтүүчү инфекциялар — учук, жугуштуу полиомиелит, грипп, энцефаломиелит жана башка оорулар да кездешет.

Бул ооруларды пайда кылуучу Вируустар организмде көпкө чейин (айрым учурда өмүр бою) билинбей сакталат. Айлана-чөйрөнүн ар кандай терс таасиринин (суукка урунуу, күн нурунун узакка таасир этүүсү, рентген нурлары, шишик оорусун пайда кылуучу химиялык заттар, психикалык терс көрүнүштөр жана башка) натыйжасында клеткадагы билинбеген Вирустар жаңданып, алардын оору пайда кылуу Жөндөмдүүлүгү жогорулайт. Азыркы убакта муздак кандуулардын (бака), сойлоочулардын (жылан), куштардын (тоок), сүт эмүүчүлөрдүн (чычкан, келемиш, маймыл) лейкоз (кан рагы), рак, саркома ооруларын козгоочу 40тай В. белгилүү. Булар онкоген В-ы деп аталат. Аларды соо жаныбарларга киргизгенде аларда коркунучтуу шишик өөрчүйт. Онкоген Вирустар анча активдүү эмес, алар клеткаларды буза албайт, бирок тукум куума өзгөрткүчтүктү пайда кылат. Вирусдын онкогендик касиетинде нуклеин кислотасынын ролу чоң. Кээ бир вирустук оорулар жалпы дененин жаралануусу жана уулануусу (кызылча, грипп, чечек, кутурма жана башка), айрымдары теринин жана былжыр кабыкчалардын сезгенүүсү (учук, папиллома), өзүнчө органдардын, ткандардын (жүрөк булчуңунун, боордун) сезгенүүсү, лейкоздор (кандын рак оорулары) жана коркунучтуу шишик (саркома, рак) жана башка түрүндө өтөт. Кызылча, грипп, жугуштуу сарык, учук жана башка оорулар кеңири таралган вирустук дарттар болуп эсептелет. Табиятта адамга гана тиешелүү вирустар болбойт. Көпчүлүк вирустардын бир нече аралык ээлери бар. Мисалы, арбовирустар кене, чиркей жана башка кан соргуч курткумурскалардын, киши жана жаныбарлардын клеткаларында жакшы көбөйөт.

Вирустуу оорулар‎

Вирус ооруларына каршы күрөшүү чаралары вирус ачыла электе эле жүргүзүлгөн. Англиялык врач Э. Женнер уйдун чечек оорусу менен ооругандар кара чечек менен дээрлик оорубай тургандыгын байкаган. Ал 1796-жылы дени соо адамга уйдун чечек оорусун, андан соң ошол эле кишиге кара чечек оорусун жасалма жол менен жугузган. Мунун натыйжасында уйдун чечек оорусу менен ооруган киши кийин кара чечек менен оорубай тургандыгы аныкталган. Ошол өткөн заманда кара чечек оорусунан миллиондогон адамдар өлүмгө учураган. Ошондуктан Э. Женнердин илимий ачуусу жугуштуу ооруларга каршы күрөшүүдө өтө чоң мааниге ээ болгон. Андан 100 жылдан кийин 1885-ж. француз окумуштуу Л. Пастер кутурма оорусуна (экинчи вируска) каршы вакцинаны ачкан. В. илимде ачылгандан кийин өлтүрүлгөн же жасалма жол менен алсыздандырылган вирустардан өнөр жайда вакциналар даярдалып чыгарылып жатат. Мындай вакциналарды денеге куйгандан кийин алар оору пайда кылбайт, бирок ошол ооруга каршы активдүү иммунитет же кабыл албоочулук пайда болот.

Вируска каршы дарылар

Вирус ооруларына каршы күрөшүүдө - ооруп айыккан кишинин же атайын вирустун бир түрү менен эмделген жаныбардын канынан даярдалган кан сары суусу (глобулиндер) колдонулат. Кан сары суусунда вирустарга каршы атайын даяр белок заттары — антителолор болот. Вул белоктор виустардын терс таасирин зыянсыздандырат жана бир нече сааттан кийин пассивдүү иммунитет пайда кылат. Акыркы жылдарда, кээ бир вирустук жугуштуу ооруларга каршы интерферон (белок зат) жана айрым синтездик заттар колдонула баштады. Пайдалуу вирустар да бар. Бактерия жегич вирус (бактериофагдар) чуманын, ич келтенин, дизентериянын таякчаларын, холера вибриондорун заматта эритип жиберет. Ошондуктан алар адегенде айрым жугуштуу ооруларды дарылоо жана алдын алуу үчүн колдонула баштаган. Бирок адамдын организминде фагдар бактерияга пробиркадагыдай күчтүү таасир этпей жана бактериялар ага тез көнүп калары байкалды. Антибиотиктер ачылгандан кийин фагдар дары катары колдонулбай калды. Айрым Вирустар айыл чарба зыянкечтерин жок кылууда колдонулат.

Covid-19

На шипах короны имитируется молекула бар сродство менен адамдык ферментом АПФ 2. Эмне болуп өз ара фальшивой молекулы менен рецепторами АПФ 2 аймакта жайгашкан мембране клеткаларынын. Ошондон кийин кытай коронавирус" продавливает" рецептор ичине клетка жана артынан алар впрыскивает өзүнүн РНК. Андан ары адам клеткасынын цитоплазмасындагы вирусту көбөйтүү пайда болот.^[3]

Жазуулар

1. ↑ Англис тилинде жана латын тилинде бул сөздүн көптүк түрдө кароо дагы деле талаш чыгарууда.
2. ↑ Вирустар таксономиясы - Вирустардын таксономиясы боюнча Эл аралык комитетинин (ICTV) сайтында
3. ↑ Коронавирус (Тоби 19) коркунучтуу жана кандай оору берилет?

Колдонулган адабияттар

• Кыргыз Совет Энциклопедиясынын Башкы редакциясы. «Ден соолук» Медициналык энциклопедия. - Ф.:1991, ISBN 5-89750-008-8

Вирус (од лат. virus - „токсин“ или „отров“) е подмикроскопска честичка која не е способна да расте и да се размножува надвор од клетката домаќин. Вирусите можат да ги инфицираат сите животни форми, од животни и растенија до микроорганизми, вклучувајќи ги бактериите и археите.^[1]

Од времето на објавувањето на научниот труд на Димитриј Ивановски во 1892 година, во кој за првпат е опишан небактериски патоген кој го инфицира тутунот, и откривањето на вирусот на мозаичната болест на тутунот од Мартинус Бејеринк во 1898 година, околу 5.000 вирусни видови се детално опишани, иако постојат милиони типови.^[2] Вирусите се наоѓаат речиси во секој екосистем на Земјата и се најзастапениот биолошки ентитет.^[3][4] Науката за вируси е позната како вирологија и претставува супспецијалност на микробиологијата.

Додека не инфицираат одредена клетка, вирусите постојат во форма на независни честички. Овие вирални честички, познати и како вириони, се состојат од два или три дела: (1) генетски материјал составен од ДНК или РНК; (2) заштитна белковинска (протеинска) обвивка наречена капсид, која го опкружува и заштитува генетскиот материјал; а во одредени случаи (3) обвивка од липиди која го опкружува протеинскиот слој. Формите на вирусните честички варираат од едноставни, спирални или икосаедрични форми, до мошне комплексни структури. Повеќето вирусни видови имаат вириони кои се премногу мали за да можат да се видат со оптички микроскоп. Просечната големина на еден вирион е околу стоти дел од големината на просечната бактерија.

Потеклото на вирусите во еволуционата историја на животот на Земјата се нејасни: некои вируси можеби еволуирале од плазмиди (ДНК сегменти кои можат да се разменуваат помеѓу клетки), додека други можеби еволуирале од бактерии, со упростување на нивната структура. Во еволуцијата, вирусите се значаен посредник во хоризонталниот пренос на гени, процес кој ја зголемува генетската разновидност кај организмите.^[5] Некои автори вирусите ги сметаат за форма на живот, бидејќи тие носат генетски материјал, се репродуцираат и еволуираат по пат на природна селекција.^[6] Други, пак, не ги сметаат за форма на живот, бидејќи кај нив недостасуваат клучни карактеристики, како што е клеточната структура, кои се сметаат за основни обележја на животот. Бидејќи тие поседуваат неколку, но не сите, квалитети на жива материја, вирусите се опишани како „организми на работ на животот“,^[7] и како репликатори.^[8]

Вирусите се шират на многу различни начини; растителните вируси се пренесуваат од една до друга единка преку инсекти кои се хранат со растителните сокови, како што се растителните вошки; животинските вируси може да се пренесуваат преку паразитски инсекти кои цицаат крв. Ваквите организми кои пренесуваат болести се познати како вектори. Вирусите на грипот (инфлуенца) се пренесуваат од човек на човек преку кашлање и кивање. Норовирус и ротавирус, чести причинители на вирусниот гастроентеритис, се пренесуваат преку фекално-оралниот пат од човек на човек со контакт, влегувајќи во телото преку храна или вода. ХИВ е еден од неколкуте вируси кои се пренесуваат преку сексуален контакт и со изложување на крв од заразена индивидуа. Опсегот на клетки домаќини кои вирусот може да ги зарази се нарекува „опсег на домаќини“. Тој може да биде тесен, што значи дека вирусот е способен да инфицира само неколку видови на клетки, или широк, што значи дека вирусот е способен да инфицира многу видови на клетки.^[9]

Вирусните инфекции доведуваат до тешки заболувања кај човекот, животните и растенијата, а може да предизвикаат сериозни оштетувања кај земјоделските култури. Вирусните инфекции кај домаќинот предизвикуваат активација на имунолошкиот одговор, чија функција е да го елиминира вирусот. Имунолошки реакции можат да индуцираат и вакцините, кои даваат вештачки стекнат имунитет кон специфична вирусна инфекција. Некои вирусни видови, вклучувајќи ги оние кои предизвикуваат СИДА и вирусен хепатит, се способни да ги избегнуваат имуните реакции на домаќинот, што резултира со хронични инфекции. Антибиотиците немаат никакво дејство врз вирусите, а развиени се неколку типови на антивирусни лекови. За некои посериозни вирусни заболувања се применува вакцинација, која може да обезбеди доживотна заштита.

Етимологија

Зборот вирус потекнува од латинскиот збор vīrus кој во превод значи отров, смрдеа, слуз. Зборот има индоевропски корен кој е ист за: санскритскиот израз viṣa – отров, авестискиот израз vīša – отров, и старогрчкиот израѕ ἰός – отров.^[10] Зборот, со ова значење, за првпат бил употребен на англиски јазик во 1398 година во преводот на Џон Тревиза на делото De Proprietatibus Rerum од Бартоломеј Англински. Терминот вирулентен, потекнува од латинскиот збор virulentus (отровен) и датира од околу 1400-тата година.^[11] Со значењето на „агенс кој предизвикува инфективно заболување“ првпат се споменува во 1728 година,^[10] многу пред откривањето на вирусите од страна на рускиот ботаничар и еден од основачите на вирологијата, Димитриј Ивановски, во 1892 година. Етимолошки се користат уште и изведените изрази: придавката вирални, која е во употреба од 1948 година^[12] и терминот virion (вирион) кој е во употреба од 1959 година^[13] и се користи да опише стабилна, инфективна вирална честичка која е ослободена од клетка и е способна да инфицира друга истородна клетка.^[14]

Историја

Почетоците на вирологијата се тесно поврзани со откривањето на бактериските филтри. Луј Пастер, не можејќи да го најде предизвикувачот на беснило, шпекулирал дека патогениот агенс бил толку мал што не можел да се види со микроскоп.^[15] Во 1884 година, францускиот микробиолог Шарл Шамберлан ги пронашол филтрите од груб порцелан, денес познати како Шамберланови или Пастер-Шамберланови филтри. Порите на овие филтри биле толку мали што бактериите не можеле да поминат низ нив, така што филтерот целосно ги отстранувал бактериите кои се наоѓале во растворот.^[16] Овие филтри од порцелан и кременова земја (инфузориска или дијатомејска земја) значително помогнале во откривање на вирусите, дотогаш непознати причинители на неколку заразни болести. Во 1892 година, рускиот научник Димитриј Јосифович Ивановски го искористил овој филтер за да го проучи вирусот на мозаичната болест на тутунот. Неговите експерименти покажале дека екстрактите од инфицирани листови на тутун остануваат заразни и по филтрацијата, а во филтратот не можеле да се видат причинителите ни со тогашните најсовршени микроскопи.^[16] Резултатите на Ивановски ги потврдил холандскиот микробиолог Мартинус Бејеринк во 1898 година. Тој, инфективните агенси кои поминувале низ филтрите, а не можеле да се видат под микроскоп, но можеле да се размножуваат во клетки кои се делат, ги нарекол contagium vivum fluidum (растворлив жив микроб) и повторно го вовел зборот вирус.^[16] Бејеринк тврдел дека вирусите се со течна природа, а неговата теорија многу подоцна била побиена од Вендел Стенли, кој докажал дека вирусите се честички. Во 1898 година, германските бактериолози Фридрих Лефлер и Пол Фрош го откриле причинителот на шап и лигавка, без да го набљудуваат со микроскоп.^[17]

Во почетокот на 20-тиот век, англискиот бактериолог Фредерик Творт открил група на вируси кои инфицираат бактерии, кои сега се нарекуваат бактериофаги (фаги). Во бактериофагите се гледал потенцијал во терапијата на тешките заболувања, како што се колера и тифус, но со развојот на пеницилинот овие очекувања пропаднале. Проучувањето на фагите бил вовед во полето на изучување на механизмите за внесување на страни гени во бактериски клетки.

До крајот на 19-тиот век, вирусите биле дефинирани во однос на нивната инфективност, способност да се филтрираат и нивното преживување само во жив домаќин. Тие биле култивирани само во растенија и животни. Во 1906 година, американскиот биолог Рос Гранвил Харисон пронашол метода за култивирање на ткива во лимфа, а во 1913 година, Е. Штајнхарт, В. Израел и Р. А. Ламберт го искористиле овој метод за култивирање на вирусот вакцинија, во делови од епидермално ткиво на морско прасе.^[18] Во 1928 година, истиот вирус го култивирале Х. Б. Мајтленд и М. К. Мајтленд во суспензии од бубрежно ткиво на кокошки, но нивната метода не била широко прифатена сѐ до 1950-тите години, кога нашла примена во култивацијата на полиовирусот за производство на вакцини.

Вистинскиот пробив во култивирањето на вирусите настанал во 1931 година, кога американските лекари и виролози Ернест Вилијам Гудпастер и Алиса Мајлс Вудруф го култивирале вирусот на грип, и некои други вируси, во оплодено кокошкино јајце.^[19] Во 1949 година, Џон Френклин Ендерс, Томас Велер и Фредерик Робинс го култивирале полиовирусот во клетки на човечки ембрион, прв вирус култивиран без употреба на животинско ткиво или јајца, за што во 1954 година добиле Нобелова награда. Токму овој напредок му овозможил на Џонас Салк да ја направи првата ефикасна полио вакцина.^[20]

Првите слики на вирусите се добиени со откривањето на електронската микроскопија, во 1931 година, од германските инженери Ернст Руска и Макс Кнол.^[21] Во 1935 година, американскиот биохемичар и виролог Вендел Мередит Стенли, испитувајќи го вирусот на мозаичната болест на тутунот, открил дека тој е претежно изграден од протеини.^[22] Овој вирус е првиот кој бил кристализиран, а неговата структура била детално објаснета. Комплетната структура на вирусот ја одгатнала англиската хемичарка Розалинда Франклин во 1955 година.^[23]

Втората половина на 20-тиот век била златно доба на вирологијата. Тогаш биле откриени над 2.000 видови на вируси:^[24] во 1957 година бил откриен артеривирус кај коњите и пестивирус, причинител на дијареја кај говедата; во 1963 година бил откриен вирусот на хепатитис Б; во 1965 година бил опишан првиот ретровирус; во 1983 година бил изолиран ретровирус, наречен ХИВ, од тимот на Лук Монтањер во Пастеровиот институтот во Париз, Франција;^[25] а во 1989 година бил откриен вирусот на хепатитис Ц.^[26][27]

Основни карактеристики

Особини на жив организам

Сѐ уште не постои консензус во науката дали вирусите се форма на живот или органски структури кои стапуваат во интеракција со живите организми.^[28] Некои автори ги опишуваат како „организми на работ на животот“,^[7] бидејќи поседуваат гени, еволуираат по пат на природна селекција^[29] и способни се за репродукција. Сепак, тие немаат клеточна структура, која се смета за една од фундаменталните особини на животот. Тие немаат ниту свој метаболизам и потполно се зависни од метаболните процеси на клетката-домаќин, а поради ова не се способни самостојно да се репродуцираат надвор од клетката-домаќин.^[30] Меѓутоа, некои бактерии, како што се рикециите и хламидиите, иако ги имаат истите репродуктивни ограничувања како и вирусите, сепак се сметаат за живи организми.^[31][32] Признаените форми на живот користат клеточна делба за репродукција, додека вирусните честички спонтано се самоорганизираат во клетката. Тие се разликуваат од самоорганизирачките кристали, бидејќи наследуваат генетски мутации и се предмет на природна селекција. Вирусното самоорганизирање во клетките на домаќинот има импликации на проучувањето на потеклото на животот, бидејќи дава поддршка на хипотезата за почеток на животот со самоорганизирање на органски молекули во првобитниот океан.^[1]

Градба

Вирусите се среќаваат во разновидни облици и големини. Во принцип, тие се многу помали од бактериите и археите. Повеќето вируси кои досега биле проучувани имаат дијаметар помеѓу 20 и 300 нанометри. Најмалите вируси се парвовирусите кои можат да имаат дијаметар од само 25 нм. Некои филовируси, пак, имаат должина до 1400 нм, а нивниот дијаметар е околу 80 нм.^[33] Најголемиот број на вируси се премногу мали за да можат да се видат со оптички микроскоп, затоа за нивно визуелизирање се користат скенирачки електронски микроскопи (SEM) и преносни електронски микроскопи (TEM).^[34] Границата на резолуцијата на еден традиционален електронски микроскоп (ЕМ) е околу 5 нм. Со понапредните електронско-микроскопски техники (како криогенскиот ЕМ, при што испитуваниот примерок веднаш се смрзнува наместо да се фиксира со хемикалии), заедно со компјутерските техники, можат да се видат и помали структури, со величина до 1-2 нм. Рендгенската кристалографија е единствениот метод со кој може да се добие резолуција на атомско ниво. Малите вируси кои даваат униформни честички можат да се кристализираат. Првото набљудување на вирус на атомско ниво се случило во 1978 година. За да се зголеми контрастот помеѓу вирусите и позадината, се користат т.н. електронски густи „бои“, кои претставуваат соли на тешки метали, како што е волфрамот, а имаат улога да ги расејуваат електроните од регионите покриени со бојата. Кога вирионите се обложени со бојата (позитивно боење), фините детали на сликата не се забележливи. Негативното боење го надминува овој проблем со обојување само на позадината.^[35]

Целосната вирусна честичка, наречена вирион, се состои од нуклеинска киселина (РНК или ДНК) во заштитна обвивка од протеински молекули наречена капсид.^[34] Капсидот го градат идентични протеински подединици, наречени капсомери, а неговата форма служи како основа за морфолошка дистинкција на вирусите. Вирусите понекогаш може да поседуваат и липидна обвивка која потекнува од клеточната мембрана на домаќинот.^[34] Протеините кои го градат капсидот се кодирани од вирусниот геном.^[36][37] Овие протеински подединици самостојно се групираат и поврзуваат за да го формираат капсидот, а некои комплексни вируси кодираат и за дополнителни протеини кои помагаат во овој процес. Протеините кои се врзуваат за нуклеински киселини се познати како нуклеопротеини, а асоцијацијата на вирусните капсидни протеини со вирусната нуклеинска киселина се нарекува нуклеокапсид. Капсидната и севкупната вирусна структура, можат механички (физички) да се проучат со помош на микроскопија на атомски сили (анг. Atomic Force Microscope, AFM).^[38][39] Во принцип, постојат четири основни типа на вирусна морфологија:

Стапчести (хеликални)

Овие вируси се составени од еден тип на капсомери наредени околу централната оска со што формираат стапчеста структура, која може да има централна празнина (цевка). Ваквиот аранжман резултира со стапчести или филаментозни вириони, кои можат да бидат кратки и крути или долги и флексибилни. Генетскиот материјал, едноверижна РНК (евРНК) или едноверижна ДНК (евДНК), е сместен во централната празнина и се врзува за протеините со помош на електростатски интеракции помеѓу негативните полнежи на нуклеинската киселина и позитивните полнежи на протеините. Обично, должината на стапчестиот капсид зависи од должината на нуклеинската киселина внатре во него, а дијаметарот зависи од големината и распоредот на капсомерите. Вирусот на мозаичната болест на тутунот е пример за стапчест вирус.^[34]

Икосаедрични

Повеќето животински вируси се икосаедрични или речиси сферични, со хирална икосаедрична симетрија. Икосаедарот е оптималната геометриска конфигурација за формирање на затворена школка, изградена од идентични подединици. Минималниот број на идентични капсомери потребни за формирање на секоја од триаголните страни на икосаедарот е три, што вкупно дава 60. Многу вируси, како што е ротавирусот, имаат повеќе од 60 капсомери и изгледаат сферични, иако ја задржуваат оваа симетрија. За да се постигне ова, капсомерите на врвовите се опкружени со пет други капсомери и се нарекуваат пентони. Капсомерите на триаголните површини се опкружени со шест други капсомери и се нарекуваат хексони. Хексоните се во суштина рамни, а пентоните, кои ги формираат дванаесетте оски, се закривени. Истиот протеин може да ги гради подединиците на пентамерите и хексамерите, или, пак, тие можат да бидат изградени од различни протеини.^[40]

Издолжени

Оваа форма е икосаедар издолжен по петкратната оска. Често се среќава во градбата на главите на бактериофагите.^[41]

Со мембранска обвивка

Некои видови на вируси се обвиткуваат со модифицирана форма на една од клеточните мембрани на клетката-домаќин, или надворешната цитоплазматска мембрана или некоја од внатрешните мембрани на јадрото или органелите. Мембраната е обложена со протеини кодирани од вирусниот геном и геномот на домаќинот, а самиот липиден двослој и сите присутни јаглехидрати потекнуваат целосно од клетката домаќин. Повеќето мембрански-обвиени вируси, како што се вирусот на грипот и ХИВ, потполно се зависни од мембранската обвивка за нивната инфективност.^[42][43]

Сложени

Сложените вируси поседуваат капсид кој не е ниту чисто хеликален ниту чисто икосаедричен, а може да има и дополнителни структури, како што се протеински опашки или комплексен надворешен ѕид. Некои бактериофаги, како што е Enterobacteria phage T4, имаат комплексна структура која се состои од икосаедрична „глава“ поврзана за стапчеста (хеликална) „опашка“, која може да има хексагонална базална плоча, за која се врзани тенки протеински влакненца. Ваквата опашеста структура делува како молекуларен шприц; вирусот се прицврстува за клеточниот ѕид на бактеријата домаќин со помош на протеинските влакненца на базалната плоча, за потоа да го инјектира својот геном од главата преку опашката директно во цитоплазмата на домаќинот.^[44]

Поксвирусите се големи, комплексни вируси кои имаат невообичаена морфологија. Вирусниот геном врзан со протеини гради централна плочеста структура, позната како нуклеоид. Нуклеоидот е обвиткан со мембрана и две странични телца со непозната функција. Врз неа се наоѓа дебел протеински слој кој ја чини површината на вирусот. Вирионот е малку плеоморфен, со форма која варира од тркалезна до форма на тула.^[45] Мимивирусот е еден од најголемите карактеризирани вируси, со дијаметар од 400 нм и површински протеински филаменти долги околу 100 нм. Под електронски микроскоп капсидот на овој вирус изгледа хексагонално, па затоа најверојатно е икосаедричен.^[46]

Во 2011 година, беше откриен најголемиот дотогаш познат вирус, во примероци на вода собрани од дното на океанот во близина на брегот на Лас Крусес, Чиле. Овој вирус, наречен Megavirus chilensis, може да се види низ обичен оптички микроскоп.^[47] Во 2013 година, беше откриен нов род на вируси, наречен пандоравирус, чии претставници имаат геноми двапати поголеми од оние на мегавирусот и мимивирусот.^[48] Филогенетските истражувања покажуваат дека ваквите „џиновски вируси“ претставуваат посебна форма на живот, која во далечното минато или коегзистирала или претходела на заедничкиот предок на археите, бактериите и еукариотите.^[49]

Некои вируси кои ги инфицираат археите имаат комплексни структури кои не се слични со ниту една од горенаведените структури, на пример: структури со облик на вретено, структури кои личат на стап со кука, структури со форма на солза, структури со форма на шише итн. Други вируси кои инфицираат археи се слични на бактериофагите, со таа разлика што може да имаат повеќе опашки.^[50]

Геном

Kај вирусите постои огромна разновидност во структурата на геномот, поголема од онаа кај еукариотите, археите и бактериите. Постојат милиони различни типови на вируси,^[2] иако детално се опишани само околу 5.000 типови. Заклучно со септември 2015 година, базата на податоци за вирусни геноми на Националниот Центар за Биотехнолошки Информации (анг. National Center for Biotechnology Information – NCBI) има повеќе од 75.000 комплетирани геномски секвенци.^[51][52]

Вирусите имаат или ДНК или РНК геном, па соодветно се нарекуваат ДНК вируси и РНК вируси. Повеќето вируси имаат РНК геном. Растителните вируси обично имаат едноверижен РНК геном, а бактериофагите обично имаат двоверижни ДНК геноми.^[53][54]

Вирусниот геном може да биде кружен, како кај полиомавирусите, или линеарен, како кај аденовирусите. Типот на нуклеинска киселина е ирелевантен за обликот на геномот. Кај РНК вирусите и одредени видови на ДНК вируси, геномот може да биде сегментиран, при што секој сегмент кодира само еден протеин. За вирусот да биде заразен не е потребно сите сегменти да се наоѓаат во истиот вирион, како што е докажано кај вирусот на мозаичната болест на овесот и некои други растителни вируси.^[55]

Вирусниот геном, независно од типот на нуклеинска киселина, е речиси секогаш или едноверижен или двоверижен. Исклучок се вирусните честички на припадниците на фамилијата Hepadnaviridae, кои содржат геном кој е делумно двоверижен и делумно едноверижен.^[56]

Кај повеќето вируси со РНК геном, и некои со едноверижен ДНК геном, за единечните вериги се вели дека се или со позитивна смисла (наречени плус-вериги) или со негативна смисла (наречени минус-вериги), во зависност од тоа дали се комплементарни на вирусната информациона РНК молекула (иРНК). Вирусната РНК со позитивна смисла има иста насока со нејзината иРНК, па затоа барем дел од неа може веднаш да се искористи за транслација во клетката домаќин. Вирусната РНК со негативна смисла има спротивна насока со нејзината иРНК (т.е. тие се комплементарни), па затоа мора прво да се конвертира во РНК со позитивна смисла од страна на РНК-зависната РНК полимераза пред процесот на транслација. ДНК номенклатурата за вируси со едносмислена, едноверижна геномска ДНК е слична на РНК номенклатурата, на тој начин што водечката верига за вирусната иРНК е комплементарна со неа (-), а кодирачката верига е нејзина копија (+). Неколку видови на евДНК и евРНК вируси имаат двосмислени геноми кај кои транскрипцијата може да се одвива и во двете насоки со двоверижен репликативен посредник. Пример се Geminiviridae, кои се евДНК растителни вируси, и Arenaviridae, кои се евРНК животински вируси.^[57]

Големината на геномот варира во голема мера меѓу различните видови вируси. Најмалиот вирусен геном (2 килобази - Кб) се среќава кај фамилијата Circoviridae, кои имаат една евДНК со гени за само два протеина.^[58] Најголемиот геном (2 мегабази - Мб) се среќава кај пандоравирусите, со гени кои кодираат за околу 2500 протеини.^[59] Вирусните гени ретко имаат интрони, а често така се наредени во геномот така што се преклопуваат.^[60]

Величината на геномот кај РНК вирусите е помала од ДНК вирусите поради повисоката стапка на грешки во текот на репликацијата, и има горен лимит.^[61] Теоретски, доколку величината на геномот го премине овој горен лимит, грешките во текот на репликацијата би биле толку чести што вирусот би станал сосема нефункционален. За надминување на овој проблем, РНК вирусите често имаат сегментирани геноми, со што се намалува можноста да при грешки се афектира и онеспособи целиот геном. Спротивно на нив, ДНК вирусите обично имаат поголеми геноми поради високиот степен на веродостојност во функционирањето на нивните ензими за репликација.^[62]

Генетски мутации

Вирусите подлежат на генетски промени преку неколку механизми. Еден од нив е процесот наречен антигенски дрифт, каде индивидуални бази во ДНК или РНК геномот биваат заменети со други бази. Повеќето од овие точкести мутации се „тивки“ (мутацијата на генот не влијае на протеинот кој го кодира), но некои можат да дадат еволутивни предности, како, на пр., зголемена резистентност кон антивирусни лекови.^[63][64] Антигенска промена (анг. аntigenic shift) настанува при голема промена во геномот на вирусот, која најчесто е резултат на рекомбинација или прераспределба (анг. reassortment). Кога ова промена се случува кај вирусите на грип, можат да се појават пандемии.^[65] РНК вирусите често постојат како полувидови (анг. quasispecies) кои се примарна цел за природна селекција.^[66]

Сегментираните геноми даваат еволутивни предности; различните соеви на вирусот со сегментиран геном можат да ги разменуваат и комбинираат своите гени и така што создаваат потомство со уникатни карактеристики. Ова појава се нарекува прераспределба (анг. reassortment).^[67][68]

Генетската рекомбинација е процес при кој една од ДНК веригите се сече, а потоа се прилепува за крајот на друга молекула на ДНК. Ова може да се случи кога вирусите истовремено инфицираат клетка, што им дава можност да ги разменуваат своите гени. Кај досега проучуваните видови на вируси се покажало дека рекомбинацијата била честа појава во нивната еволуција.^[69] Рекомбинацијата е заедничка за РНК и ДНК вирусите.^[70][71]

Циклус на репликација

За своето размножување вирусите ја користат клеточната машинерија и метаболизмот на клетката домаќин. Постојат шест основни фази во животниот циклус на вирусите:

1. Прикачување - специфично врзување меѓу вирусните капсидни протеини и одредени рецептори на клеточната површина на домаќинот. Оваа специфичност го одредува опсегот на домаќини кои вирусот може да ги инфицира. На пример, ХИВ инфицира одредени типови на човечки леукоцити бидејќи неговиот површински протеин, gp120, стапува во специфична интеракција со CD4 молекулата (хемокински рецептор), која се наоѓа на површината на CD4 + Т-клетките. Поврзувањето за рецепторот индуцира промени во протеините на вирусната обвивка, што резултира со фузија на вирусната и клеточната мембрана или промени на површинските протеини кај безмембранските вируси кои му овозможуваат на вирусот да навлезе во клетката.
2. Пенетрација - вирусите влегуваат во клетката домаќин преку ендоцитоза посредувана од рецептори или мембранска фузија. Процесот се разликува кај растителните и габичните клетки од оној кај животинските клетки, бидејќи тие имаат ригиден клеточен ѕид врз клеточната мембрана, изграден од целулоза кај растенијата, а хитин кај габите. Поради ова, растителните и габичните вируси можат да навлезат во клетката само после оштетување на клеточниот ѕид. Речиси сите растителни вируси можат да се движат директно од клетка во клетка преку посебни растителни меѓуклеточни канали наречени плазмодезми.^[72] Бактериите, слично како габите и растенијата, имаат цврсти клеточни ѕидови кои вирусот мора некако да ги пробие за да ја инфицира клетката. Со оглед на тоа што ѕидовите на бактериските клетки се многу потенки од ѕидовите на растителните клетки, поради нивната многу помала величина, некои вируси имаат развиено механизми со кои директно го инјектираат својот геном во бактериската клетка низ клеточниот ѕид, додека капсидот останува надвор.^[73]
3. Отфрлање на обвивката - процес во кој се отстранува вирусниот капсид. Разградувањето на капсидот може да се изведе со помош на вирусни ензими, ензими на домаќинот, или, пак, со едноставна дисоцијација; крајниот резултат е ослободување на вирусната нуклеинска киселина во цитоплазмата на клетката домаќин.
4. Репликација - клонирање на вирусниот геном. Вирусот зазема контрола врз клетката домаќин и ги искористува нејзините клеточните структури и биохемиски процеси за да се репродуцира себеси. Кај некои РНК вируси, самата геномска РНК служи како информациона РНК (иРНК), за која се врзуваат рибозоми и го започнуваат процесот на транслација за синтеза на вирусните протеини. Кај другите РНК вируси и сите ДНК вируси, прво мора да се изведе процесот на транскрипција со реверзна транскриптаза, а потоа на добиената иРНК се одвива процесот на транслација.
5. Интеграција - Вирусните честички спонтано се склопуваат во цитоплазмата со самоорганизација на протеинските подединици во структурата на капсидот. Понекогаш по завршетокот на овој процес може да биде извршена одредена модификација на вирусните протеини, како што се случува кај ХИВ вирусот по неговото ослободување од клетката домаќин.^[74]
6. Ослободување - Новоформираните вируси ја напуштаат инфицираната клетка. Овој процес може да се одвива со лиза на клетката домаќин (литички процес) при што таа умира поради оштетување на нејзината мембрана и клеточен ѕид (доколку е присутен). На овој начин се однесуваат многу бактериски и некои животински вируси. Други вируси, пак, подлегнуваат на т.н. циклус на лизогенија, во кој вирусниот геном се инкорпорира со генетска рекомбинација на одредено место во хромозомот на домаќинот. Во овие случаи вирусниот геном е познат како „провирус“ или, во случај на бактериофагите, „профаг“.^[75] При секоја делба на клетката-домаќин, вирусниот геном исто така се реплицира. После одреден период на латентност, провирусот или профагот може повторно да се трансформира во активен вирус кој се однесува литички.^[76] Вирусите со мембранска обвивка (на пример, ХИВ) обично се ослободуваат од клетката-домаќин со процес на пупење. За време на овој процес, вирусот ја добива својата мембранска обвивка.^[77]

Репликација на геномот

Генетскиот материјал на вирусните честички, како и начинот на кој тој се реплицира, варира меѓу различните типови на вируси.

ДНК вируси

Репликацијата на геномот на повеќето ДНК вируси се одвива во јадрото на клетката. Доколку клетката има соодветен рецептор на нејзината површина, овие вируси влегуваат во неа или преку директна фузија со клеточната мембрана (на пример, херпесвирус) или преку ендоцитоза посредувана од рецепторот. Повеќето ДНК вируси се целосно зависни од механизмите за синтезирање на ДНК и РНК молекулите во клетките на домаќинот и механизмите за процесирање на РНК молекулите. Вирусите со поголеми геноми можат да кодираат голем дел од ензимите и протеините кои ја сочинуваат транскрипционата и транслационата машинерија. Во еукариотските клетки вирусниот геном мора прво да ја премине јадрената мембрана за да дојде до ДНК на домаќинот.^[78]

РНК вируси

Кај нив репликацијата обично се случува во цитоплазмата. РНК вирусите можат да се групираат во четири различни групи во зависност од механизмот на репликација. Поларноста (без разлика дали може или не може директно да се користи од рибозомите за синтеза на протеини) на вирусите со едноверижна РНК во голема мера го одредува механизмот на репликација; другиот критериум е дали генетскиот материјал е едноверижна или двоверижна нуклеинска киселина. Сите РНК вируси ги користат сопствените РНК репликази за копирање на своите геноми.^[79]

Вируси со обратна транскрипција

Овие вируси содржат едноверижна РНК (Retroviridae, Metaviridae, Pseudoviridae) или двоверижна ДНК (Caulimoviridae и Hepadnaviridae) како генетски материјал. Вирусите со обратна транскрипција кои поседуваат РНК геном (ретровируси), користат ДНК посредник во нивната репликација, додека оние со ДНК геном (параретровируси) користат РНК посредник. И двете групи користат реверзна транскриптаза или РНК-зависна ДНК полимераза, за да ја извршат соодветната конверзија на нуклеинската киселина. Ретровирусите ја интегрираат ДНК молекулата создадена со обратна транскрипција во геномот на домаќинот, во облик на провирус, како дел од нивниот процес на репликација. За разлика од нив параретровирусите обично не подлегнуваат на циклусот на лизогенија, иако некои растителни параретровируси се исклучок на ова правило.^[80] Овие вируси се осетливи на антивирусните лекови кои го инхибираат ензимот реверзна транскриптаза, на пр. зидовудин и ламивудин. Пример за првиот тип е ХИВ, кој е ретровирус. Примери за вториот тип се Hepadnaviridae, кои го вклучуваат вирусот на хепатитис Б.

Ефекти врз клетката домаќин

Структурните и биохемиските ефекти кои вирусот ги има врз клетката домаќин се бројни и се нарекуваат цитопатични ефекти. Мнозинството вирусни инфекции резултираат со смрт на клетката домаќин. Причините за смрт вклучуваат клеточна лиза, структурни промени на клеточната мембрана и апоптоза.^[81] Често смртта на клетката е предизвикана од прекинување на нејзините нормални активности поради супресија предизвикана од протеини специфични за вирусот, од кои не сите влегуваат во градба на вирусната честичка.^[82]

Некои вируси не предизвикуваат очигледни промени во инфицираната клетка. Клетките во кои вирусот е латентен и неактивен покажуваат малку знаци за инфекција и често функционираат нормално.^[83] Ова предизвикува перзистентни инфекции, а вирусот често може да е неактивен со месеци или години. Пример се инфекциите со херпесни вируси.^[84][85] Некои вируси, како што е вирусот на Епштајн-Бар, можат да предизвикаат пролиферација на клетките без појава на малигнитет,^[86] додека други, како што се папиломавирусите, се причинители на рак.^[87]

Опсег на домаќини

Вирусите се најзастапените биолошки ентитети на Земјата и ги надминуваат сите други организми заедно.^[88] Тие ги инфицираат сите форми на клеточен живот, вклучувајќи ги животните, растенијата, габите, бактериите и археите.^[89] Одделните видови на вируси можат да инфицираат само ограничен опсег на домаќини, а многу од нив се специфични само за видот кој го инфицираат. Некои, како што е вирусот на мали сипаници, можат да инфицираат само еден вид организам, во овој случај луѓето, и се вели дека имаат тесен опсег на домаќини. Други пак, како што е вирусот на беснило, можат да заразат неколку различни видови на цицачи, и се вели дека имаат широк опсег на домаќини. Вирусите кои ги инфицираат растенијата се безопасни за животните, а повеќето вируси кои ги инфицираат другите животински видови се безопасни за човекот.^[90] Опсегот на домаќини на некои бактериофаги е ограничен на само еден вид бактерии и тие можат да се користат за следење на изворот на појава на инфекции со метод наречен типизација на фаги.^[91]

Класификација

Класификацијата се обидува да ја опише разновидноста на вирусите преку нивно именување и групирање врз основа на слични карактеристики. Во 1962 година, Андре Лавоф, Роберт Хорн и Пол Турниер беа првите кои развија метод за вирусна класификација, врз основа на хиерархискиот систем на Карл Лине.^[92] Вирусите се групирани според нивните заеднички својства, меѓутоа не оние кои ги стекнуваат од домаќинот, и според типот на нуклеинската киселина која го чини нивниот геном.^[93] Меѓународниот комитет за таксономија на вируси (анг. International Committee on Taxonomy of Viruses - ICTV) ја одобрува и организира таксономската класификација и номенклатурата на вирусите. Вирусите не се класифицираат во колена и класи, бидејќи нивниот мал геном и високата стапка на мутации го отежнуваат утврдувањето на нивното потекло надвор од редот како таксономски ранг. Класификацијата според Балтимор, развиена од Дејвид Балтимор, е друг систем за класификација на вирусите, кој ги групира вирусите во фамилии, во зависност од типот на нивниот геном (ДНК, РНК, едноверижна, двоверижна итн.), како и методот на репликација.

ICTV класификација

Меѓународниот комитет за таксономија на вируси (ICTV) го има развиено актуелниот систем за класификација на вирусите и состави упатства кои ставаат поголем акцент на одредени вирусни особини за да се одржи униформноста на фамилијата како таксономски ранг. Деветтиот извештај на ICTV^[94] го дефинира концептот на вид кај вирусите како најнизок таксон (група) во разгранувачката хиерархија на вирусните таксони.^[95] До денес, изучен е само мал дел од вкупниот диверзитет на вирусите во природата. Генетските анализите на разни човечки примероци откриле дека околу 20% од добиените вирусни геномски секвенци претходно не биле познати, а анализите на примероци од животната средина (морска вода, почви, седименти итн.) заклучиле дека мноштвото на откриените вирусни секвенци се сосема нови и непознати во науката.^[96]

Општата таксономска структура е:

• Ред (-virales)
  • Фамилија (-viridae)
    • Потфамилија (-virinae)
      • Род (-virus)
        • Вид (-virus)

Во актуелната (2017) таксономија на ICTV, постојат осум реда на вируси: Bunyavirales, Caudovirales, Herpesvirales, Ligamenvirales, Mononegavirales, Nidovirales, Picornavirales и Tymovirales; 135 фамилии, 35 потфамилии, 455 родови, околу 2827 видови и над 4000 типови кои сѐ уште не се класифицирани.^[94][97] Официјално, комитетот не прави разлика помеѓу подвидови, видови и изолати.

Класификација според Балтимор

Биологот Дејвид Балтимор, добитник на Нобелова награда, е пронаоѓач на алтернативен систем за класификација на вирусите наречен според него.^[98][99] Во модерната класификација на вирусите неговиот систем се употребува заедно со системот на класификација на ICTV.^{[100][101][102]}

Виралните геноми можат да се состојат од РНК или ДНК, со позитивна или негативна поларност, едноверижни или двоверижни (понекогаш и кружни) молекули или поделени на сегменти. Информационата РНК (иРНК) која директно може да се транслатира во протеин се смета дека има позитивна поларност. Исто така, ДНК со соодветната низа (кодирачката верига на двоверижната ДНК) е верига во позитивна смисла. Молекули на РНК или ДНК со реверзна (обратна) комплементарна секвенца на иРНК е верига во негативна смисла. Идентификувани се неколку вируси кои содржат еден или повеќе амбисмислени (двосмислени) геномски РНК сегменти кои имаат позитивен пол во еден дел од својата молекула (овој дел може директно да се преведе во протеин) и негативен пол (обратен комплемент на кодирачката низа) во друг дел од молекулата.

Класификацијата според Балтимор е прикажана во следната табела:

Како пример за вирусна класификација, вирусот на пилешки порос, варичела зостер (VZV), спаѓа во редот Herpesvirales, фамилија Herpesviridae, потфамилија Alphaherpesvirinae и род Varicellovirus. VZV е во групата I од класификацијата според Балтимор, бидејќи е вирус со двДНК кој не користи реверзна транскриптаза.

Вкупниот диверзитет на вируси кои живеат во одреден организам или во одреден хабитат се нарекува виром; на пример, сите вируси во човечкиот организам го сочинуваат човечкиот виром.^[103]

Потекло

Вирусите се наоѓаат секаде каде што има живот, а најверојатно постоеле од времето на првобитната појава на живите клетки.^[104] Потеклото на вирусите е сѐ уште тема на дебата во науката. Поради тоа што тие не формираат фосили, најкорисно средство за истражување на нивното потекло се молекуларните техники кои се засноваат на изучување на составот на нивниот генетски материјал (ДНК или РНК).^[61] Покрај тоа, вирусниот генетски материјал повремено може да се интегрира во геномот на домаќинот, со што постои можност за вертикален пренос на потомците на домаќинот. Ова обезбедува непроценлив извор на информации за палеовиролозите за одредување на староста на одделните вирусни видови. Постојат три главни хипотези за потеклото на вирусите:^[105][106]

Регресивна хипотеза

Оваа хипотеза уште се нарекува и хипотеза на дегенерација, или редукциона хипотеза.^[107] Според неа, вирусите во почетокот биле мали клетки кои паразитирале на поголеми клетки. Со тек на време, почнале да ги губат оние гени кои не им биле потребни за нивниот паразитски начин на живот. Рикециите и хламидиите се бактерии кои, како и вирусите, можат да се репродуцираат само во живи клетки на домаќинот. И кај нив внатрешноклеточниот паразитски начин на живот довел до упростување на клеточната градба.

Хипотеза на клеточно потекло

Според оваа хипотеза, позната и како хипотеза на скитници, или хипотезата на бегство, вирусите еволуирале од мали ДНК или РНК сегменти кои се отцепиле од генетскиот материјал на некој поголем организам.^[107] Отцепената нуклеинска киселина можеби потекнувала од плазмиди (екстрахромозомски ДНК молекули кај бактериите и археите) или транспозони (мобилни сегменти на ДНК кои се отцепуваат и преместуваат на различни позиции во рамките на еден хромозом). Транспозоните за првпат биле откриени во пченка, од страна на американскиот цитогенетичар Барбара Меклинток во 1950 година.^[108] Тие порано се нарекувале „скокачки гени“, и по некои свои особини доста наликуваат на вирусите.

Хипотеза на коеволуција

Оваа хипотеза се нарекува и хипотеза за првобитноста на вирусите и го предложува концептот за првична појава на вирусите во еволуцијата на животот, по пат на асоцијација на абиогено-синтетизирани молекули на протеини и нуклеински киселини во првобитниот океан. Вироидите се молекули на РНК кои не се класифицирани како вируси, бидејќи тие немаат протеинска обвивка. Тие поседуваат некои карактеристики кои се заеднички со вирусите, и често се нарекуваат субвирални агенси.^[109] Вироидите се важни патогени на растенијата. Тие не кодираат протеини, но стапуваат во интеракција со клетката домаќин и ја искористуваат нејзината клеточна машинерија за сопствена репликација.^[110] Вирусот на хепатитис делта кај луѓето има РНК геном сличен на вироидите, но има протеински слој добиен од вирусот на хепатитис Б, кој самиот не може да го синтетизира. Значи, иако геномот на хепатитис делта вирусот е способен независно да се реплицира еднаш во клетката домаќин, потребна му е „помош“ од вирусот на хепатитис Б, кој му ја обезбедува протеинската обвивка за да може да инфицира нови клетки. На сличен начин, вирофагот спутник е зависен од мимивирусот, кој ја инфицира протозоата Acanthamoeba castellanii.^[111] Ваквите вируси, кои се зависни од присуството на други вируси во клетката домаќин, се нарекуваат сателитски вируси и можно е да претставуваат преодна форма меѓу вироиди и вируси.

Сите горенаведени хипотези за потекло на вирусите имаат сериозни недостатоци: регресивната хипотеза не објаснува зошто и најмалиот клеточен паразит е далеку посложен од најсложениот вирус; хипотезата на бегство не може да го објасни присуството на капсиди и други структури на вирусни честички; а хипотезата за првобитноста на вирусите е во контрадикција со основната дефиниција за вирус, во смисла дека тој е облигатен внатрешноклеточен паразитски агенс. За вирусите, денес, владее мислењето дека се со старо потекло, кое датира пред дивергенцијата на животот во трите домени.^[49]

Доказите за примордијален свет на РНК клетки и компјутерските анализи на вирусните ДНК секвенци и оние на нивните клетки домаќини допринесоа за подобро разбирање на еволутивните односи помеѓу различните вируси. До денес, овие анализи не утврдиле која од хипотезите за потекло на вирусите е точна. Се чини дека е малку веројатно да сите моментално познати вируси имаат заеднички предок, што би значело дека тие настанале повеќе пати во минатото со еден или повеќе механизми.

Прионите се заразни протеински молекули кои не содржат нуклеински киселини.^[112] Тие можат да предизвикаат инфекции како што се шап кај овците, спонгиформна енцефалопатија (кравјо лудило) кај добитокот и преносителна спонгиформна енцефалопатија кај елените и лосовите. Кај луѓето, прионски заболувања се Куру,^[113] Кројцфелд-Јакобова болест^[114] и синдром на Герстман-Штројслер-Шејнкер. Иако прионите се фундаментално различни од вирусите и вироидите, нивното откривање даде веродостојност на теоријата за потекло на вирусите од самореплицирачки молекули.^[115]

Улога во заболувањата кај човекот

Вирусите предизвикуваат низа болести кај човекот од обични, како што се: настинка, грип, сипаници, брадавици, херпесни инфекции, па до тешки заболувања со кои современата медицина тешко се справува како што се: ебола, СИДА, птичји грип и тежок акутен респираторен синдром (САРС). Денес сѐ уште се истражува за можната поврзаност на некои невролошки болести како што е мултиплекс склерозата и синдромот на хроничен замор со инфекција со вируси од групата на хуманиот херпесвирус 6 (HHV6).^[116] Постојат и контроверзии за можна поврзаност на некои психијатриски болести кај човекот со борнавирусот кој е предизвикувач на невролошки болести кај коњите.^[117]

Способноста на вирусот да предизвика болест се нарекува вирулентност. Вирусите имаат различни механизми за предизвикувања на патолошки промени (заболувања) кај човекот и тоа зависи во голема мера од видот на вирусот. На клеточно ниво тоа може да биде: клеточна лиза, распукување на клетката и последователна смрт.

Кај повеќеклеточните организми, зафаќањето на поголем број на клетки ќе резултира и со соодветен степен на оштетување. Некои вируси можат да опстојуваат во домаќинот долго време без да предизвикаат патолошки промени. Оваа состојба на латентност на вирусот^[118] се среќава кај херпес вирусите, Епштајн-Баровиот вирус и варичела-зостер вирусот. Најголем дел од светската човечка популација го има барем еден од овие три вируса.^[119] Овие латентни вируси понекогаш можат да бидат и придобивка за домаќинот, така што му ја зголемуваат отпорноста кон некои бактериски патогени видови, како на пример, кон Yersinia pestis (причинителот на чумата).^[120]

Некои вируси се предизвикувачи на хронични болести во кои вирусот продолжува да се реплицира и покрај одбранбените механизми на домаќинот.^[121] Пример за ова се инфекциите со вирусите на хепатит Б и хепатитис Ц. Заболените, во овие случаи, се доживотни носители на вирусот и се резервоар за нови инфекции.^[122] Доколку една популација има висок процент на клицоносители тогаш тие заболувања ги нарекуваме ендемски.^[123]

Епидемиологија

Епидемиологијата на вирусните заболувања е дел од медицинската наука која се занимава со проучување на преносот и контролата на вирусните инфекции кај човекот. Трансмисијата (преносот) на вирусот може да биде по вертикален пат, што значи од мајка на дете, или по хоризонтален пат, што значи од човек на човек. Пример за вертикална трансмисија на вирусот се заболувањата хепатитис Б и ХИВ, кај кои бебето се раѓа веќе инфицирано со вирусот.^[124] Друг, редок, пример за вертикален пренос е преносот на вирусот на варичела зостер, кој предизвикува релативно благи инфекции кај луѓето, но при вертикален пренос, инфекцијата може да биде фатална за фетусот или новороденото бебе.^[125]

Хоризонталниот пренос е најчестиот начин на ширење на вирусните инфекции. Трансмисијата може да биде со: телесни течности при сексуален акт, како кај ХИВ вирусот; користење на контаминирани медицински материјали или апарати, како кај преносот на вирусот на хепатитис Ц; размена на плунка преку уста, кај преносот на Епштејн-Баровиот вирус; преку консумирање на контаминирана храна и/или вода, кај преносот на норвовируси; со инхалација на аеросоли се пренесува вирусот на инфлуенца. Во преносот на вирусите можат да учествуваат и разни инсекти - вектори, како на пример: комарците го пренесуваат вирусот на денга, а некои видови на крлежи го пренесуваат вирусот кој предизвикува менинго-енцефалит. Брзината на пренесувањето на вирусните инфекции зависи од густината на населеноста, процентот на неимунизираните лица,^[126] од квалитетот на здравствената заштита и од временските прилики.^[127]

Епидемиологијата игра важна улога во прекинувањето на ланецот на инфекцијата при појава и епидемиско ширење на заразни болести во рамките на човечката популација.^[128] При тоа се користат сите контролни мерки за спречување на ширењето на вирусот, пронаоѓањето на изворот на инфекцијата и идентификација на вирусот. После тоа следат сите санитарни мерки за дезинфекција, дезинсекција, дератизација и задолжително спроведување на вакцинација.^[128] Заразените лица се изолираат од остатокот на заедницата, а оние кои биле изложени на вирусот, со можност на зараза, се ставаат во карантин. За да се спречи ширењето на некој вирус може да се користат и драстични мерки на убивање илјадници домашни животни или живина.

Како и кај сите други инфекции, и кај вирусните постои време на инкубација - време во кое инфекцијата е присутна, но не предизвикува никакви симптоми и знаци на болест. Инкубацијата може да е кратка, само неколку дена, па до повеќе недели.^[129] Заразноста на заболената личност може да се јави и во време на инкубацијата, може да трае и со појавата на првите знаци на болеста, а може при некои хронични вирусни болести да биде и доживотна. Познавањето на времетраењето на заразноста е од големо значење за контрола на епидемиите. Под епидемија се подразбира висок процент на заразени индивидуи кај населението, а поимот пандемија подразбира ширење на заразна болест во светски рамки.^[130]

Историја на вирусни епидемии и пандемии

Во историјата на човечката популација познати се повеќе епидемии и пандемии кои биле со катастрофален исход.

Колонизирањето на американскиот континент од страна на Европјаните во почетокот на 16-тиот век донело многу нови заразни болести кај домородното население, но се претпоставува дека токму вирусот на големи сипаници бил погубен за најголемиот процент од домородната популација; и според некои проценки дури 70% од индијанското население настрадало.^[131][132]

Голема пандемија на грип од 1918 година, која траела до 1919 година, била пандемија од 5-та категорија, предизвикана од смртоносниот вирус на грип А.^[133] Жртвите биле претежно млади и здрави луѓе, што е обично спротивно на повеќето епидемии кои ги засегаат децата и старите лица. За тоа колку животи се изгубени во оваа пандемија постојат различни податоци: постарите проценки прикажуваат бројка од 40-50 милиони смртни случаи,^[134] додека поновите процени сугерираат дека можеби бројот на смртните случаи изнесувал околу 100 милиони или околу 5% од светското население во 1918 година.^[135]

На крајот на 20-тиот век се случуваат неколку епидемии. ХИВ вирусот, за кој се верува дека потекнува од субсахарска Африка^[136][137] се ширел брзо во последните децении на 20-тиот век и сега е во пандемиски размери со околу 38,6 милиони заразени лица, а Светската здравствена организација (СЗО) проценува дека од почетокот на пандемијата во 1981 година починати се околу 25 милиони од последиците на оваа инфекција.^[138] Во 2007 година имало 2.7 милиони нови ХИВ инфекции и 2 милиони смртни случаи поврзани со ХИВ инфекции.^[139]

Ебола вирусот, кој за првпат бил идентификуван 1976 година, предизвикал неколку наизменични епидемии со висока стапка на смртност од кои најлошата е скорешната епидемија во западна Африка.^[140][141]

Рак

Докажано е дека некои видови вируси можат да предизвикаат рак кај луѓето и другите организми. Појавата на рак, сепак, се среќава кај малцинство од популацијата заразени од вируси. Вирусите кои предизвикуваат рак можат да бидат и од РНК и од ДНК видовите. Дали ќе се развие рак зависи од повеќе фактори како што се имунитетот на домаќинот^[142] и мутации кај домаќинот.^[143] Вируси кои можат да предизвикаат карцином се: некои генотипови на хуманиот папиломавирус (ХПВ), вирусот на хепатитис Б, вирусот на хепатитис Ц, Епштајн-Бар вирусот, херпесвирус асоциран со Капоши сарком и хуманиот Т-лимфотропен вирус. Скоро е откриен вирус наречен полиомавирус (анг. Merkel cell polyomavirus), кој е предизвикувач на ретка форма на рак на кожа наречен карцином на Меркелови клетки.^[144] Хепатитис вирусот, кој развива хронична вирусна инфекција кај човекот, може со време да доведе до развој на рак на црниот дроб.^[145][146] Инфекција со хуманиот Т-лимфотропен вирус може да развие кај возрасните Т-клеточна леукемија.^[147] Хуманиот папиломавирус (ХПВ) е причина за појава на рак на кожа, појава на карцином на грлото на матката, анусот и пенисот.^[148] Епштајн-Баровиот вирус може да предизвика Буркитов лимфом, Хочкинов лимфом, Б-лимфопролиферативни нарушувања и назофарингеален карцином.^[149]

Одбранбени механизми на домаќинот

Прва линија на одбрана на организмот против вирусите е вродениот имунолошки систем. Преку својот клеточен и хуморален дел, тој го брани организмот од инфекција на неспецифичен начин. Тоа значи дека клетките на вродениот имунолошки систем го препознаваат и одговараат на патогениот агенс, и за разлика од стекнатиот имунитет, не даваат долготраен и заштитен имунитет на домаќинот.^[150]

Кога организмот се инфицира со вирус, доаѓа до активација на стекнатиот имунитет и тој почнува да создава антитела кои го врзуваат вирусот и го прават неинфективен. За продукција на антитела е задолжен хуморалниот имунитет. Два типа на антитела се особено важни: едниот е IgM, кој брзо почнува да се продуцира и е мошне ефикасен во неутрализирањето на вируси, но се продуцира од клетките на имуниот систем само во тек на неколку недели; другиот е IgG, кој почнува да се продуцира подоцна и продукцијата трае неограничено време. Затоа присуството на IgM во крвта се користи за тестирање на акутни инфекции, додека присуството на IgG е доказ за инфекција која се случила во минатото.^[151] Антителата продолжуваат да бидат ефикасен одбранбен механизам и кога вирусот ќе влезе во клетката на домаќинот. Тогаш се активира протеин во клетката, наречен TRIM21, кој може да прикачи антитела на површината од вирусната честичка. Ова резултира со деструкција на вирусот од страна на ензимите на клеточниот протеозомски систем.^[152]

Втората линија на одбрана кај 'рбетниците се нарекува клеточно-посредуван (медиран) имун систем и него го сочинуваат имуни клетки, познати како Т-лимфоцити. Тие функционираат така што препознаваат суспектни фрагменти на вирусни партикли на површината на клетката домаќин и тогаш ја уништуваат инфицираната клетка преку својата лоза на Т цитотоксични клетки, после што следи пролиферација на специфичните Т-лимфоцити, кои се специфични за дадениот вирус. Клетките, кои се специјализирани за препознавање на страни антигени на површината на клетки на домаќинот, се нарекуваат макрофаги.^[153][154] Продукцијата на интерферон е, исто така, важен дел од одбранбениот механизам на домаќинот. Тоа е протеин кој организмот го создава при вирусна инфекција и кој делува така што ја стопира репродукцијата на вирусот со убивање на инфицираната клетка и други клетки во нејзината непосредна близина.^[155][156]

Не сите вируси го активираат имунолошкиот систем. ХИВ вирусот успешно го избегнува имунолошкиот одговор со константно менување на аминокиселинските секвенци во протеините на површината на вирусната честичка. Оваа појава на „мутација на избегнување“ оневозможува препознавање на виралните епитопи од страна на имунолошкиот систем на домаќинот. Овие опстојувачки (перзистентни) вируси ја избегнуваат контролата на имунитетот со: секвестрирање, блокада на антиген-презентација, резистенција на цитокини, избегнување на делувањето на Т цитотоксичните клетки, промена на антигените и избегнување на апоптоза.^[157]

Други вируси кои успеваат да избегнат имунолошки одговор се невротропните вируси, кои тоа го прават така што се дисеминираат преку невроните. Примери се вирусот на јапонскиот енцефалит, вирусот на заушки, полиовирусот, варичела-зостер вирусот, вирусот на мали сипаници итн.^[158]

Превенција и третман

Вирусите тешко се елиминираат затоа што ги користат метаболните патишта на клетката домаќин за своја репликација. За нивно елиминирање се користат лекови кои имаат токсичен ефект и врз клетките на домаќинот. Ефикасни методи на лечење се: употребата на антивурисни лекови кои селективно интерферираат со вирусната репликација и, секако, најефикасен метод за заштита на пошироката популација е спроведување на вакцинација.

Вакцини

Вакцинацијата е евтин и ефикасен начин за спречување на вирусни инфекции. Нејзиното воведување доведе до драстично намалување на морбидитетот и морталитетот на некои вирусни инфекции како што се: полио, сипаници, заушки и рубеола.^[159][160] Вакцините кои се во употреба заштитуваат од преку 13 вирусни инфекции кај луѓето,^[161][162] а многу се во употреба и за заштита на домашните животни.^[163] Вакцините можат да содржат живи ослабнати (атенуирани) вируси, мртви вируси или вирусни антигени (протеини).^[164] Живите вакцини, кои содржат ослабната форма на вирус, не можат да предизвикаат болест, но може да активираат имунолошки одговор. Овие вакцини можат да бидат опасни само во случаи кога се даваат на лица со ослабен имунитет (имунокомпромитирани лица) и кај нив наместо имунолошки одговор се јавува заболување.^[165]

Денес, со биотехнологијата и генетскиот инженеринг, направени се вакцини кои содржат само протеини од вирусниот капсид. Пример за ваква вакцина е вакцината за хепатитис Б.^[166] Ваквите субединични вакцини се безбедни дури и за имунокомпромитираните пациенти.^[167] Една од најсигурните досега создадени вакцини е вакцината за вирусот на жолтата грозница, која содржи жив атенуиран вирус, наречен 17D.^[168]

Антивирусни лекови

Антивирусните лекови се често нуклеозидни аналози (лажни ДНК мономери), кои вирусите по грешка ги инкорпорираат во својот геном при репликацијата.^[169] На тој начин се запира животниот циклус на вирусот поради неактивноста на новосинтетизираната ДНК. Ова се јавува поради недостаток на хидроксилни групи, кои, заедно со фосфатните групи, се врзуваат меѓусебе за да го формираат скелетот на ДНК молекулата, и оваа појава се нарекува терминација на ДНК веригата.^[170] Примери за нуклеозидни аналози се лековите ацикловир, за херпесните инфекции, и ламивудин, за ХИВ и хепатитис Б инфекциите. Ацикловирот е еден од најстарите и најпрепишувани антивирусни лекови.^[171]

Други антивирусни лекови таргетираат различни стадиуми од животниот циклус на вирусите. На пример, ХИВ вирусот зависи од протеолитичкиот ензим ХИВ-1 протеаза за да стане потполно инфективен, па затоа создадени се цела класа на лекови кои се протеаза инхибитори.^[172]

Хепатитис Ц е предизвикан од РНК вирус. Кај 80% од инфицираните индивидуи, болеста станува хронична и, без третман, тие остануваат инфицирани до крајот на својот живот. Денес постои ефикасен третман со рибаварин, нуклеозиден аналог кој се комбинира со интерферон.^[173] Развиена е терапија за хроничните клицоносители на хепатитис Б вирусот со употреба на ламивудин.^[174]

Инфекции кај другите видови

Општо гледано, вирусите се присутни секаде на планетата и можат да ги инфицираат сите форми на клеточен живот (бактерии, археи и еукариоти), сепак секој одделен вид на вирус поседува за него специфичен опсег на домаќини кои може да ги инфицира.

Животински вируси

Вирусите се важни патогени агенси кај домашните животни. Болестите како шап и лигавка и син јазик се предизвикани од вируси.^[175] Домашните животни како мачките, кучињата, коњите и други, доколку не се вакцинираат постои опасност да се заразат со тешки вирусни инфекции. Кучешкиот парвовирус, кој е мал ДНК вирус, е инфективен и често фатален за млади кученца.^[176] Беснилото е тешка заразна болест од која може да заболи кој било цицач, вклучувајќи го и човекот.^[177] Од него, сепак, најчесто заболуваат кучињата, волците, мачките и лисиците. Предизвикувачот е РНК вирус, од групата на рабдовируси, кој се наоѓа во плунката на заразените животни, и се пренесува со каснување.

И без׳рбетниците можат да бидат инфицирани од вируси, на пр., пчелите подлегнуваат на разни вирусни инфекции.^[178] Многу вируси, сепак, коегзистираат со домаќинот без да предизвикаат болест.

Растителни вируси

Постојат многу видови на растителни вируси. Тие можат да предизвикаат штети во земјоделскиот принос, но тие не се економски толку важни за да се преземаат заштитни мерки против нив. Растителните вируси се шират од една до друга единка најчесто преку вектори. Тоа се обично инсекти, но можат да бидат и габи, валчести црви или едноклеточни организми.^[179] Во случај да, поради инфекција со вирус, има намален земјоделски принос (каков што е случајот кај овошките) мерките за сузбивање, обично, се однесуваат на ерадикација на векторите и пречистување на семенскиот материјал.^[180] Растителните вируси не се патогени ниту за човекот ниту за животните, бидејќи може да се репродуцираат само во живи растителни клетки.

Растенијата поседуваат ефикасни одбранбени механизми против вирусите. Една од најефикасните одбрани е присуството на т.н. ген на резистентност (Р). Секој Р ген дава резистенција кон одреден вирус со таргетирање и убивање на клетките кои се наоѓаат околу инфицираните клетки, што доведува до макроскопски, видливи промени на листовите, со облик на големи дамки. Со ова се спречува ширењето на инфекцијата.^[181] Растенијата, исто така, често продуцираат одредени секундарни метаболити, како што се салицилна киселина, азот моноксид, реактивни кислородни видови, за одбрана од вирусите.^[182]

Растителните вирусни партикли (ВЛПс) имаат употреба во биотехнологијата и нанотехнологијата. Капсидите на многу растителни вируси се едноставни и груби структури кои можат да бидат продуцирани во големи количини при инфекции на растенијата или со експресија во разни хетерологни системи. Партиклите на растителните вируси можат да бидат генетски модифицирани и хемиски инкапсулирани во туѓ материјал, и на тој начин вметнати во супермолекуларни структури кои се употребуваат во биотехнологијата.^[183]

Бактериски вируси

Бактериските вируси (бактериофаги) се разновидна група на вируси и се најзастапениот биолошки ентитет во водените животни средини. Во океаните има десет пати повеќе бактериофаги отколку бактериски клетки; на пример, во еден милилитар морска вода присутни се околу 250 милиони бактериофаги.^[184][185] Овие вируси инфицираат одредени бактерии преку врзување за нивните површински рецептори, што им овозможува продор низ бактерискиот клеточен ѕид. За многу кратко време, најчесто само неколку минути, вирусните иРНК молекули почнуваат да се транслатираат во протеини. Овие протеини можат да бидат или градбени подединици на вирионот, или помошни протеини, кои помагаат во процесот на интеграција, или протеини кои учествуваат во лиза на клетката. Вирусните ензими предизвикуваат раскинување на клеточната мембрана и, како што е случај со Т4 фагите, за само 20 минути по влегувањето на вирусот во бактериската клетка се ослободуваат околу 300 нови фаги.^[186][187]

Најчестиот одбранбен механизам кај бактериите против вирусни инфекции е со продукција на ензими кои ги уништуваат страните ДНК молекули. Овие ензими, наречени рестрикциони ендонуклеази, ја сечат вирусната ДНК молекула.^[188] Друг одбранбен систем кај бактериите е со употреба на CRISPR (анг. Clustered Regularly Interspaced Short Palindromic Repeats) секвенците, во кои се чуваат фрагменти од вирусниот геном со кој бактеријата дошла во контакт во минатото. Овој генетски систем, всушност, претставува стекнат имунитет на бактеријата кон специфични вируси.^{[189][190][191]}

Архејски вируси

Вирусите кои ги инфицираат археите се најчесто двоверижни ДНК вируси, кои не се сродни со ниту една друга група на вируси, и имаат невообичаени форми, како шише, кукасти прачки или форма на солза.^[3][50] Овие вируси во најголеми детали се проучени кај термофилните археи од редовите Sulfolobales и Thermoproteales.^[192] Неодамна, беа изолирани две групи на едноверижни ДНК вируси кои инфицираат археи. Претставник на една од групите е Halorubrum pleomorphic virus 1 (Pleolipoviridae), кој ги инфицира халофилните археи,^[193] а на другата е вирусот во облик на серпентина (Spiraviridae), кој инфицира хипертермофилен домаќин кој оптимално расте на температура од 90-95°C.^[194] Повеќето археи го поседуваат и користат CRISPR–Cas системот како адаптивен механизам за одбрана од вирусни инфекции.^[195]

Улога во водните екосистеми

Лажичка морска вода (~ 5 мл) содржи околу 50 милиони вируси,^[196] кои имаат огромна генетска разновидност.^[197] Повеќето од нив се бактериофаги кои инфицираат хетеротрофни бактерии и се од суштинско значење за регулирање на морските и слатководните екосистеми.^[198] Морските вируси се исто така важни причинители на смртност на фитопланктонот, кој ја претставува основата на синџирот на исхрана во водените екосистеми. Покрај тоа, со инфицирање и уништување на бактериите во водните микробиолошки заедници, тие претставуваат еден од најважните механизми за рециклирање на јаглеродот, азотот и другите биолошки елементи во морските средини. Органските молекули, ослободени од мртвите бактериски клетки, стимулираат нов бактериски и алгински раст, во процес познат како вирален шант.^[199][200] Вирусната активност, исто така влијае на т.н. биолошка пумпа, процес со кој атмосферскиот јаглерод се секвестрира и заробува во океанските длабочини и седименти.^[201]

Микроорганизмите сочинуваат повеќе од 90% од биомасата во морето. Се проценува дека вирусите секој ден убиваат околу 20% од оваа биомаса и дека има 10 до 15 пати повеќе вируси во океаните одошто бактерии и археи.^[202]

Улога во еволуцијата

Вирусите се важен природен начин за пренесување на гените помеѓу различните видови организми, што допринесува за зголемување на генетската разновидност и влијае на еволуцијата. Се смета дека вирусите играле централна улога во раната еволуција, пред диверзификацијата на бактериите, археите и еукариотите, во времето на последниот универзален заеднички предок на животот на Земјата.^[203][204] Вирусите сѐ уште се една од најголемите резервоари на неистражена генетска разновидност на Земјата.

Значење во индустријата и технологијата

Биолошки и медицински науки

Вирусите се важни во изучувањето на молекуларната и клеточната биологија, бидејќи обезбедуваат едноставни системи кои можат да се користат за манипулирање и испитување на функциите на клетките. Проучувањата и употребата на вирусите дале вредни информации во клеточната биологија.^[205] Вирусите биле корисни во изучувањето на генетиката и допринеле во разбирањето на основните механизми на молекуларната генетика, како што се репликацијата на ДНК, транскрипцијата, процесирањето на РНК, транслацијата, протеинскиот транспорт и имунологијата.

Генетичарите често ги користат вирусите како вектори за да воведат гени во клетките кои ги проучуваат. Тие се користат за стимулирање на клетката да произведе страна супстанца или да се проучи ефектот на инкорпорација на нов ген во геномот. На сличен начин, виротерапијата користи вируси како вектори за лекување на разни болести, бидејќи тие можат специфично да таргетираат одредени клетки и ДНК, што може да се искористи во лекувањето на ракот и во генската терапија. Источноевропските научници веќе некое време ја користат терапијата со фаги како алтернатива на антибиотиците, а интересот за овој пристап се зголемува, поради високиот степен на резистенција кон антибиотици, што се среќава кај некои патогени бактерии.^[206] Експресијата на хетерологните протеини од вирусите е основа за произведување на разни протеини, како што се антигени за вакцини и антитела.

Наука за материјали и нанотехнологија

Тековните трендови во нанотехнологијата ветуваат поразновидна употреба на вирусите во иднината. Од гледна точка на научникот за материјали, вирусите се органски наночестички. Нивната површина носи специфични структури кои му служат на вирусот да ги премине бариерите на клетката домаќин. Големината и обликот на вирусите, како и бројот и природата на функционалните групи на нивната површина, е точно дефиниран. Како такви, вирусите најчесто се користат во науката за материјали како скеле за ковалентно-поврзани површински модификации. Една од корисните особини на вирусите е можноста тие да бидат модифицирани со насочена еволуција.^{[207][208][209]}

Синтетички вируси

Многу вируси можат да се синтетизираат de novo, а првиот синтетички вирус е создаден во 2002 година.^[210] Целата вирусна честичка не се синтетизира, туку само нејзиниот ДНК геном. Кај многу вирусни фамилии, голиот, синтетички-добиен ДНК геном е заразен кога се воведува во клетка. Оваа технологија сега се користи за истражување на новите стратегии за вакцинирање.^[211] Почнувајќи од ноември 2017 година, целосните геномски секвенци на 7.454 различни вируси, вклучувајќи го и вирусот на големите сипаници, се јавно достапни на мрежната база на податоци која ја одржуваат Националните институти за здравје на САД (анг. National Institutes of Health).^[212]

Поврзано

• Бактериофаг
• Вакцина
• Грип
• Микробиологија
• Хоризонтален пренос на гени

Наводи

Литература

• Atlas RM (1995). Principles of microbiology. St. Louis: Mosby. ISBN 0-8016-7790-4.
• Collier L, Balows A, Sussman M (1998). Topley and Wilson's Microbiology and Microbial Infections ninth edition, Volume 1, Virology, volume editors: Mahy B and Collier L. Arnold. ISBN 0-340-66316-2.
• Knipe DM, Howley PM, Griffin DE, Lamb RA, Martin MA, Roizman B, Straus SE (2001) Fundamental Virology (4th ed.). LWW. ISBN 0781718333
• Alcamo IE (2001). Fundamentals of microbiology. Boston: Jones and Bartlett. ISBN 0-7637-1067-9.
• Dimmock NJ, Easton AJ, Leppard K (2007). Introduction to Modern Virology (6th ed.). Blackwell Publishing. ISBN 1-4051-3645-6
• Flint SJ, Enquist LW, Racaniello VR, Skalka AM (2008) Principles of Virology (2 Volume Set) (3rd ed.). ASM Press. ISBN 1555814433
• Shors T (2008). Understanding Viruses. Jones and Bartlett Publishers. ISBN 0-7637-2932-9
• Hull R (2009) Comparative Plant Virology (2nd ed.). Academic Press. ISBN 0123741548
• Louten J (2016) Essential Human Virology. Academic Press. ISBN 0128009470
• Ryu W-S (2016) Molecular Virology of Human Pathogenic Viruses. Academic Press. ISBN 0128008385
• Weaver SC, Denison M, Roossinck M, Vignuzzi M (2016) Virus Evolution: Current Research and Future Directions. Caister Academic Press. ISBN 1910190233
• Madigan MT, Bender KS, Buckley DH, Sattley WM, Stahl DA (2017). Brock Biology of Microorganisms (15th ed.). London: Pearson. ISBN 0134261925.