Bilberry

Aðalbláber.

Aðalbláberini (Vaccinium myrtillus) hoyra til lyngættina. Í Føroyum vaksa tey um alt landið á turrlendi, serliga við brattar áarbakkar ella við steinar. Smárunnar við misstøddum, fjaðuræðraðum bløðum, ið eru summargrøn, eggvaksin, smátent, tunn, ljósagrøn báðumegin. Greinarnar strentar. Blómurnar einstakar frá blaðgripunum; krúnan bøllut, krukkuvaksin; flipparnir útábrettir. Fruktin eitt ber við 4-5 frærúmum. Blóman er reyð á liti; berið blátt ella reytt, sevjumikið. Veksur í haga, homrum og gjáum.

Sí eisini

• Bláber
• Føroysk flora

Ju Bikbäie (Vaccinium myrtillus, dt. Heidelbeere) uk Heedbäie af Buskbäie, is n Heedekruudgewoaks mäd Bäien.

Do Plonten woakse in dän Foan un smoakje besünners goud. Deerfon kon me Marmeloade, Tee un Sap moakje. Foar dän Tuun rakt dät kultivierde Oarde.

Bielden

• Ne blöiende Bikbäie

• Dät sälge

• Do Bäien

Sjuch uk

• Bäien
• Plonten

– Bielden, Videos un Audiodoatäie

The blaeberry or Blaerdie (Vaccinium myrtillus) is a kin o buss that growes close tae the grund. It is a memmer o the genus Vaccinium. Thay are sib tae the North American blueberries an huckleberries.

Ither wabsteids

• Species profile: Blaeberry
• Blaeberry an Herbal Medicine

Blauwe bosbeze

Blauwe bosbeze

De blauwe bosbeze (Latien: Vaccinium myrtillus) is n vaste plaante uut t geslacht van de bosbezen die beheurt tot de heedfamilie (Ericaceae).

t Is n struukjen van vuuftien tot zestig sentimeter hoog (of zelfs wat meer). De plaante döt t niet zo best in kalkrieke grond, mer past zien eigen beter an in n vochtige, zure bojem. De blauwe bosbeze greuit veurnamelik in open bossen (zowel in loofbossen as naoldbossen), op heed en vene in de gemaotigde en subarktiese gebiejen in de wereld (Europa, Noord-Azië, Japan, Noord-Amerika en zelfs lokaal nog in Greunlaand). Disse plaante is in Europa nauw verwant an de rooie bosbeze (Vaccinium vitis-idaea), waormee hybriden evormp kunnen wörden en in Noord-Amerika mit Vaccinium membranaceum en Vaccinium parviflorum.

Beschrieving

De stengels ontspringen uut n wiedverspreiden wortelstelsel mit n wortelstok. De kaantige giespels bin greun.

De blaojen bin lochtgreun, eirond tot bladvormig en hebben n zwak ezaagden raand. Ze bin één tot dree sentimeter lange. De blaojen vallen der laote in de harfst aof. As dat gebeurt wörden ze eerst geelbruun; mer op sommige plekken kunnen ze oranje of rood kleuren (aofhankelik van de voedingsstoffen in de grond).

De kruukvormige bloemen bin raoze en hebben n greune waos. De bloemen bin mit der open einde naor benejen ericht.

De bleuitied is van april tot juni, mit soms n tweede bleui in de harfst. De bestuving gebeurt meestentieds deur hommels, mer oek deur aandere insekten zo as wespen. De blauwe bosbeze kan oek zien eigen bestuven.

Blauwe bosbeze

Kort nao t uutbleuien van de raoze, bolronde bloemen koemen der op de stengels, ouwer as dree jaor, zwartblauwe bezen, bedekt mit n waos. In elke beze kunnen tot veertig zaojen zitten. t Sap is peerskleurig. De bezen ku'j eten. Ze wörden veural gebruukt veur sjem of veur gebak. Oek wörden ze vars egeten, veural vanwegen t hoge gehalte an vitamine C.

Voortplaanting gebeurt meestentieds vegetatief mit nieje scheuten uut de wortelstok. Op disse maniere kan n plaante wel vuventwintig jaor bestaon, allewel nao vuuftig jaor der gien nieje scheuten meer evormp wörden. As t harfst wörden wörden de voedingsstoffen uut de blaojen overebröcht naor de wortelstok, zodat der in de volgende lente weer n krachtige plaante kömp.

De blauwe bosbeze leeft in onderlinge symbiose mit schimmels (oek wel n mykorrhizale mutualistiese symbiose eneumd). Disse schimmels leveren voedingsstoffen uut de bojem, terwiel de plaante vruchtensukers en koolhydraoten an de schimmels levert. Dit gebeurt via t mykorrhiza: talrieke schimmeldraojen (hyfen) die verbunnen bin mit de wortels.

Weetjes

• t Belgiese plaotsjen Vielsalm neumt zien eigen "la capitale des myrtilles" (de heufdstad van de bosbezen) vanwegen de grote anwezigheid van bosbessen in de bosrieke umgeving, en vanwegen de bosbezefeesten.

Qershikla (boronica) është një bimë e ulët që rritet në klimën malore të Shqipërisë. Gjendet zakonisht në lartësi mbi 1500 m mbi nivelin e detit. Në mjekësinë popullore përdoren frutat. Përveç aftësive shëruese, ka edhe veti antioksiduese, antikancerogjene dhe të mbron nga sëmundjet koronare.

Borovnica (latinski: Vaccinium myrtillus) biljka je iz porodice Vaccinium. Spada u vrstu divljeg voća i značajan je dio u ishrani nekih vrsta divljači. Cvjetovi su hermafrodični, to jest sadrže i tučak i prašnike (muške i ženske organe potrebne za razmnožavanje). Pčele mogu da pomognu oprašivanju, ali nisu neophodne. Borovnica je u mogućnosti da opraši samu sebe.

Plodovi borovnice na grmu

Cvijet borovnice

Zreo plod borovnice

Karakteristike

Borovnica je maleni višegodišnji grm. Neki primjerci mogu opstati i do 15 godina. Naraste od 10–60 cm, rijetko do 90 cm. Ima zeleni korijen, koji izbija iz rizoma. Listovi su joj od 1–3 cm dugi, ovalni ili eliptični. Listopadna je biljka, novi listovi izbijaju krajem aprila i početkom maja, a opadaju krajem septembra do oktobra. Biljka cvjeta u maju i junu, a plodovi sazrijevaju u julu i augustu. Plod je plavo-crna boba, sočna i sa mnogo sjemenki. Borovnica voli kiselo zemljište. Može da raste i na nadmorskim visinama i preko 2000 metara.

Upotreba

Plodovi borovnice su veoma hranjivi, jer su bogati željezom i vitaminima. Najčešće se koristi za spravljanje čajeva, sokova i marmelada. Ljekoviti dijelovi biljke su i listovi, plodovi i korijen, koji se sabiru prije sazrijevanja plodova i suše se na sjenovitom i zračnom mjestu. Plodovi se sabiru ljeti, nakon sazrijevanja, a suše se na suncu.

Primjena u narodnoj medicini

Primjena borovnice u narodnoj medicini je vrlo široka. Mladi listovi kao čaj koriste se protiv proljeva, katara, stomačnih grčeva, kašlja i šećerne bolesti. Plodovi se upotrebljavaju protiv šuljeva/hemoroida, neredovne stolice, nadimanja, lošeg apetita i nametnika u crijevnom traktu.

Zrele i svježe borovnice su odlično pomoćno i dijetalno sredstvo kod problema sa jetrom, te problema sa žuči i žučnih puteva. Borovnica pokazuje i neke druge ljekovite karakteristike. U narodnoj medicini koristi se kao ljekovito sredstvo kod akutnih i hroničnih oboljenja želuca i probavnog trakta. Zbog prijatnog ukusa često se daje djeci za probleme ove vrste. Preporučuje se kod svih hroničnih dijareja.

Listovi borovnice u narodnoj medicini se koriste za snižavanje šećera u krvi (Diabetes mellitus). Osobina lista borovnice da snižava šećer u krvi naučno se pripisuje sadržaju antocijanin glikozida.

Ljekovite indikacije borovnice

Insuficijencija jetre, insuficijencija žuči. Enteritis, dijareja, dizenterija, dijareja kod djece, ateroskleroza, problemi sa cirkulacijom, dijabetes (listovi).

Preporučeno je borovnicu koristiti u svježem stanju, u količini koliko se može pojesti bez pretrpavanja. Sviježe iscijeđen sok od borovnice je također vrlo preporučljiv.

Hemijski sastav

Osnovni hemijski sastojci zrelih plodova borovnice su, šećeri, tanini, vitamini B i C. Plod sadrži i karotin, mirtilin (mirtilin hlorid) od kojeg potječe boja ploda, te albuminoid, pektin, mineralne soli, masna ulja i proteine. Plod borovnice također sadrži organske kiseline kao što su: limunska, jabučna, bezojeva, oksalna. U listovima borovnice ima više tanina nego u plodovima. Tanini koji se mogu naći u listu su: arbutin, antocijanovi glikozidi, neomirtilin. Ostali sastojci lista su cerilni alkohol, nekoliko organskih kiselina, eterska ulja, vitamin C i drugi.

Dodatna literatura

• Wilfort, R. Ljekovito bilje i njegova upotreba, Zagreb, 1974.
• Vasa Pelagić, Pelagićev Narodni Učitelj, 1888.
• Dr. Enes Hasanagić, Ljekovito bilje i jetra, Svjetlost, Sarajevo, 1984.
• Dr. Jovan Tucakov, Lečenje biljem, Vulkan izdavaštvo, 2014.

Pol discramiaedje des årtikes avou l' mot "frambåjhî", loukîz cial

Li caclindjî ou frambåjhî, c' est on ptit bouxhon (20 a 40 cm hôt). ki vént el Walonreye et dins les payis timperés froeds, et ki dene on magnåve bleu poes diviè l' moes d' awousse.

No d' l' indje e sincieus latén : Vaccinum myrtillus

Carnica^[1][2] (Vaccinium myrtillus) jo rostlina ze swójźby wrjosowych rostlinow (Ericaceae). Dalšne serbske mě jo carna jagoda^[1][2].

Kwiśonki

Póglěd na kwiśonku

Jagody

Žnjate jagody

Wopis

Carnica jo w lěśe zeleny małorostny kerk, kótaryž dośěgnjo wusokosć wót 15 až do 50 cm. Rostlina jo mócnje roznogaśowana.

Ma wótšo granjate, w zymje zelene gałuzy.

Łopjena su měnjate, nage, zelene, jajojte, mělnje rězane a w nazymje wótpadnu.

Kwiśonki

Kwiśo wót apryla až do (junija) awgusta. Kulowate kwiśonki stoje pó jadnom w łopjeńkowych rozporach. Krona dośěgnjo dłujkosć wót 4 až do 7 mm a jo zelenojśe až blěźe rožojśe abo purpurowje pśeběžane.

Płody

Płod jo jagoda z módrocerwjenym měsom a dośěgnjo wjelikosć wót 5 až do 8 mm. Aromatiske płody wopśimjejo cukor, płodowe kisaliny, garbowadła, anthocyanowe barwidła, flavonoidy a witaminy.

Fryšnje wóni skerjej wótwjedujuce statkuju, mjaztym až sušone a ako mězgu běgotu wólažcuju.

Stojnišćo

Rosćo w lěsach, bagnowych gólach a górskich gólach. Ma lubjej fryšne, małokalkate, małobazowe, teke wótsypkowe abo płonodnowe zemje.

Rozšyrjenje

Rostlina jo w pódpołnocnej a srjejźnej Europje rozšyrjona, pśi comž w Alpach we wusokosćach wót wěcej ako 2500 m, pódpołnocno-špańskich górinach, na Korsice, w Apenninach a górinach Balkańskich połkupow wustupujo.

Wužywanje

Jagody se k mězdze, winu, želejoju, marmelaźe a kompotoju pśeźěłuju.

Pódobna družyna

• Wopowańska jagoda (Vaccinium uliginosum) ma kulojte wogonki, módrozelene łopjena. Jeje jagody su znutśika swětłe.

Nožki

1. ↑ ^{1,0 1,1 1,2} Starosta: Dolnoserbsko-nimski słownik, Niedersorbisch-deutsches Wörterbuch, Bautzen 1999, ISBN 3-7420-1096-4, bok 89
2. ↑ ^{2,0 2,1 2,2} W internetowem słowniku: Heidelbeere

Žrědła

• Meyers Taschenlexikon Biologie, In 3 Bänden, 2. zwězk, ISBN 3-411-12023-1, boka 5-6 (nim.)
• Schauer - Caspari: Pflanzenführer für unterwegs, ISBN 978-3-8354-0354-3, 2. nakład, 2008, bok 470 (nim.)
• Spohn, Aichele, Golte-Bechtle, Spohn: Was blüht denn da? Kosmos Naturführer (2008), ISBN 978-3-440-11379-0, bok 44 (nim.)

Hewòtny artikel òstôł napisóny przez òsobã jakô nie znaje perfektno kaszëbsczégò. Jãzëkòwô pòprôwnosc negò artikla wëmôgô werifikacëji.

Czôrnô bòrówka

Kwitnący krzôk

Kwitnącô bòrówka

Brzôd

Brzôd

Jagòdzënë

Czôrnô bòrówka (pl: Borówka czarna, łac. Vaccinium myrtillus) – gatënk wielolatny roscënë z rodzënë wrzosowatëch (Ericaceae) [1]. Mô wiele pòzwów, m.in. jagòda, czôrnô jagòda, lesnô jagòda, mòdrô jagòda, brzësznica.

Wëstãpòwanié

Czôrnô bòrówka je szerok rozcygniãtô w Azjë, Eùropie i Nordowi Americe na òbszarze ò łagòdnym, strzédnym ë pòlarnym klimace. W Pòlsce je zwëczajnô, równak na nizënach [2], jak ë w gòrach [3].

Mòrfòlogiô

Czôrnô bòrówka:

• krzôk òsygô òd 15 do nawetka 60 cm wësokòscë,
• zwôlô lëste na zëmã,
• chłąd - wietewczi òstrokańcesté, nadżé, zeloné, gãsto rozgajdané,
• lëste òkrągłégò sztôłtu, długoscë òd 1 do 3 cm, òd spòdkù jasniészi, ògónczi krótczi, na zëmã òpôdają,
• kwiatë pòjedinczé, długòscë 3 – 5 mm,
• mô 10 pichlónów ë serce złożoné z 4-5 lëstków,
• jagòdë cemnomòdré, wërôstają pòjedińczô w nórtach lëstów, mają wòsk ë mòcno farbòwóné sok.

Ekòlogiô

Czôrnô borówka rosce na lóznëch, mòkrawëch, kwasnëch zemiach, przede wszëtczim w jiglastëch lasach. Kwiatë są zapiszoné przez òwadë [4]. Roscëna ta je wskôzywôczem kwasnych zem. Kwitnie òd łżëkwiata do czerwińca.

Zastosowanié

Roscëna leczniczô, sërowina zelarskô, brzôd mô dżerbòwina [5], witaminë C [6] i B1 [7]. Świéżi brzôd mô dzejanié rozlózowóné przë zacwiardzeniô ë jednoczasno procëm biegùnce. Brzësznice dôwają dzecóm, czej je brzuszk bòli. Sëszony brzôd dzeja téż procëm biegùnce, antisepticzno, procëm gòrączce. Lëste dopasëwùje sã w stónach zapôliwnëch ùkłôdu mòczowégò, téż jakò pòmòcny spòsób przë leczenim cëkrowi chòroscë [8]. Zjôdanié swiéżich jagód ë jich produktów wzmòcniwô zdrok, pòprôwiô òstrosc widzeniô, przede wszëtczim ò cemkù. Czôrnô jagòda zabezpieczô przed kùrzëcą [9], temù wôrt ją dawac górnikóm, młënôrzóm ë kòminiôrzóm. Sok bëwa ùżëwôné do farbòwaniô win [10]. Z jagód wërôbiané są kònfiturë ë dżemë. Òsłodzoné brzôd, sërowé abò mrożoné, wëzwëskòwóné je jakò farsz klósków abò jakò dodôwk do deserów, np. plińców.

Bùtnowé lënczi

• http://rosliny-lecznicze.pl/borowka-czarna/
• http://www.naturaity.pl/artykul/265,borowka-czarna.html#ad-image-0
• http://www.poradnikzdrowie.pl/zywienie/co-jesz/jagody-wspomagaja-leczenie-wielu-chorob_33946.html
• http://www.panacea.pl/articles.php?id=2101
• http://ugotuj.to/ugotuj/-19543322/pierogi+z+jagodami/p/
• http://polki.pl/kuchnia_raport_artykul,10014652.html
• http://madameedith.blogspot.com/2014/07/nalesniki-z-jagodami.html
• http://allrecipes.pl/przepis/6565/ciasto-dro-d-owe-z-jagodami.aspx

Bibliografiô

1. Bollinger, Erben, Grau, Heubl, Leksykon przyrodniczy. Krzewy, Warszawa 1998
2. L. Rutkowski, Klucz do zonaczaia roślin naczyniowych Polski niżowej, Warszawa 2004
3. https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Vaccinium_myrtillus

Grinbéle^[1] (Vaccinium myrtillus)

Notes pi référinches

1. ↑ http://www.languepicarde.fr/dico.html Variantes: grimbelle

Mielīnės kēsos so ouguom

Mielīnė (luotīnėškā: Vaccinium myrtillus, onglėškā: Bilberry, vuokīškā: Blaubeere) īr ougakēsis, katros prėgol erikėniu augalū šeimā (Ericaceae).

Stėibs statos, kompuots, šakuots. Lapā keušė svarmas, so smaila vėršūne, trompās kuotās, smolkē dontītās kraštās. Žalioun aple 30 metu. Apatėnė kuota dalės somediejos, šakū vėršūnės palėik žalės ė par žeima (nuors gal' apšaltė). Šaknēstėibis ėlgs, šliūžonts.

Mielīnė praded žydietė gegožė pradiuo, vuo smarkiause žīd lėgė biržielė vėdorė, paskom lėg rodenė pasėtaik vėins-kėts kvietkos. Vaisē īr kamūlė skvarmas tomsē mielinas ougas. Anas antsėrpst lėipas pradiuo ė laikas lėgė siejės.

Aug vėdotėnšėkā šlapiūsė ė šlapiūsė, bat nelabā ūksmietūsė medies, sīkēs aug ė kėmėnuoja pelkies. Vėsos mielīnuos tor gīduomas galės, īpatingā anuos daug ougūs. Anas jiedamas žalės, vėrtas ė džiuovėntas.

Lietovuo mielīnė īr tonkė, bat daugiausē aug Aukštaitėjės ė Dzūkėjės medies.

Mirtelo esas vaccinium murtillus genero de planti ek "vacinei" qua produktas beri nigrata, acideta, akreta.

Must'oin marjat

Must’oi (lat. Vaccínium myrtíllus) on pieni marjutuhjoine kanabron kazvipereheh kuului. Sen marjat ollah sinimustua värii da ollah syödävät. Must’oin marjat da lehtet ollah tervehytty parandajat.

Ulgonägö

Must’oin tuhjoine on 10-50 sentii korgevuttu. Pohjazes, semmite tundras, kazvai must’oin tuhjoine on kaikkiedah setämä senti. Lehtet kazvetah toine toizele peräh, jäičän muodohizet. Talvekse net pakutah. Kazvil on kiemur juuri, kudamas lähtöy äijy vezua.

Kukindu

Must’oi kukkiu oraskuul. Sen kukat ollah vihandanvalgiet, lähtietäh yksitellen.

Käyttö

Must’oin marjoi syvväh, keitetäh sit varen’n’ua, luajitah kiiselii, viinua. Pannah sidä piirualoin syväimekse. Talvekse sidä voibi kylmätä.

Tervehyöle hyvä

Must’oin marjois on vähä puunandimien kislottua. Niilöis on äijy A da B viitamiinua, margantsua, sežo C vitamiinua, magniedu da kal’tsiedu. Must’oi on hyvä silmile, se parandau nägyö.

Linkit

• Заготовка черники
• ГОСТ Р 54696-2011. Черника и голубика свежие. Технические условия

Mustikaine (mustik om paginsana) vai Järgeline mustikaine, vai Mirtanlehtesine mustikaine (latin.: Vaccinium myrtillus) om madal varz'hein Kanabränvuiččed-sugukundaspäi. Se kazvab Evrazijan pohjoižes, Grenlandas da Pohjoižamerikas.

Mustikaižen marjad oma södabad. Kävutadas marjoid da lehtesid vaumičemha zellid. Erašti kazvatadas mustikašt mäguziš čomitesen täht.

Etimologii

Heimon tedonimi om saudud latinan kelen vacca-sanaspäi — «lehm», sikš miše sen erasiden erikoiden lehtesed sättutadas sötamha živatoid.

Erikon myrtillus-nimituz om vähenzoitai sana myrtus-nimespäi — «mirt», mustikaine om penen mirtan kartte.

Vepsän «mustikaine»-nimi om sündnu marjoiden mujuspäi. Sen ližaks, marjad mustenzoittas käzid da sud.

Se om mel'hetartui, miše kaktusoiden Myrtillocactus-heimon nimituz om saudud mustikaižen latinan nimespäi (Vaccinium myrtillus). Neniden kaktusoiden marjad da mustikaižen marjad oma pojavad toine toižhe ičeze irdnägus^[1].

Ümbrikirjutand

Mustikaižen ümbrikirjutand

Mustikaine om marjasine varz'hein 10..50 sm kazvol, i tundr-zonas se kazvab madme.

Lehtesed oma järgetud, pened, sonekahad, nahkakahad da munanvuiččed ičeze pindal. Ned lanktas maha tal'vele. Vihman aigan vezi jokseb varziden kurnunvuiččidme lehtesidme jurele.

Kazmusel leved juruz om olmas, se andab äi vezoid.

Mustikaine änikoičeb semendkus. Sen änikod oma vauktad vihandokahudenke vai ruzavudenke, oiktad, išttas üksin. Änik om kumartud alahaks, se kaičeb ičeze heid'omad märgudespäi. Änikoiden päižed pölüstoitajad oma kodimezjäine da učubras.

Marjad oma mustad siniženke loštanke vahakerthen tagut, vai todesižeks mustad kertheta. Vahasine kerteh heittas kebnašti, i sid' nimitihe marjoid oikti^[2]. Marjoiden südäin om purpurine. Keskmäine semniden lugu om läz 20 paksumba kaiked, no voib olda 40-ki. Meclindud žouptas marjoid da kanttas edahaks niiden sulatomid semnid.

Mustikaine kazvab pohjoižagjoiš da mägisel'giš, soiš tobjimalaz, no vasttase mecoiš-ki (paksumba pedajikoiš).

Mustikaižen gibrid bolanke putub Päivlaskmaižes Evropas, nimitadas sidä Vaccinium × intermedium Rute.

Kävutand

Sömha

Mustikaižen marjad kävutasoiš sömha eläbalaz da röudumižen jäl'ghe, mugažo vaumičemha nalivkad, tislid, keitišt, pirgoid (mustiknik, vai mustikpirg).

Mustikaižen varded oma hüväd mezikazmused, anttas äi nektarad. Aromatakaz mustikaižmezi om vauvaz ruzavudenke.^[3]

Zelläks

Painajad substancijad: kondensiruitud dubindsubstancijad (5..7%), antocianad, pektinad.^[4]

Mustikaižen marjoiš om vähä fruktmuiktusid, no niiš om äi A-, B- da C-vitaminoid, äi manganad, magnijad da kal'cijad, mugažo äi sömkuiduid da flavonoidoid.^[5]

Mustikaižen kävutandan sega om siš, miše sen sur' lugumär kucub umbaidust.^[6]

Medicinas kävutadas mustikaižen marjoid (latin.: Fructus Myrtilli), lehtesid da varzid (Cormus Vaccinii myrtilli).

Mustikaižen marjad, kävutamha zelläks, pandas varha küpsikš täuzin (heinkun — elokun aigan), i lehtesed — änikoičendan aigan. Šil'ptäs niid käzil da kuivatas räusthan al. Mugoine torhuz varadase bumagasižiš šauguižiš, konorüziš, konoriš. Kävutandan strok om penemb, mi kaks' vot.

Marjad da lehtesed kävutasoiš sil'miden, südäikohtsoližen traktan läžundoiden aigan, sahardiabetan aigan, mugažo sijaližikš: poltatesiden da südäisatatesiden tervehtamha, stomatitad da gingivitad vaste. Ottas kävutamižhe niid gerontologijas-ki.

Lehtesed da varded kävutasoiš sihlaiženke, fasolinke da imičaiženke segoitaden^[4] spravitamha diabetan augotižformid.

Veresed marjad oma tarbhaižed cingad vaste.

Keittud marjad, keitoz vai tisel' kuivatud marjoišpäi abutadas uitod vaste.^[4]

Muzasinižed mustikaižen marjad mülütadas äi antocianad. Kut nägub tedoližiš kaclendtegoišpäi, niiden kävutand aleneb südäikeran, verenvendsisteman^[7], sil'miden läžundoiden^[8] riskad, mugažo se om rakanvastaine zell'.^[9][10]

Ottud kogonaz mustikaižen unotez om pöltusenvastaine zell'^[11]. Se vedab poiš da tervehtab glaukomad, sikš miše paremboičeb verenjoksendan sil'män verkhel'pkele.^[12]

Himijas

Mustikaižen mujutai substancii — se om PH-indikator, kudamb vajehtab ičeze mujun sinižeks muiktuzmäran alendusen aigan.

Sömtegimištos

Mustikaine kävutase ruskedsinižeks kazmuzmujutimeks, ozutesikš, kleimdamha lihad.

Kuti pramozl

Marjoiden poimind tob äjile külänikoile znamakahid saližrahoid.

Galerei

• Mustikaine aigaližel kevädel
  (Kerav, Suomenma)

• Mustikaižen aigaline lehtišt da änikod

• Mustikaižen lehtišt da änikod
  (Norvegii)

• Mustikaine umbikoil
  (Larvik, Norvegii)

• Mustikaižen marjad

Mustikaižhe sidotud vepsän muštatišed da ozoitesed

Muštatiž

• Ičein ma manzikaine, veraz ma mustikaine.

Ozoitez

Must härgääne, hirašine händaan'e (mustik).^[13]

Homaičendad

1. ↑ Удалова Р.А., Вьюгина Н.Г. В мире кактусов //Отв. ред. С.Г. Сааков. 2-е изд. — М.: Наука, 1983. — Lp. 98. (ven.)
2. ↑ Honkavaara, Johanna. Ultraviolet cues in fruit-frugivore interactions. Jyväskylä: University of Jyväskylä, 2002. Lp. 22. (angl.)
3. ↑ Абрикосов Х.Н. и др. Черника //Словарь-справочник пчеловода. /Сост. Федосов Н.Ф. — М.: Сельхозгиз, 1955. — Lp. 397. // Ashipunov.info. (ven.)
4. ↑ ^{4,0 4,1 4,2} Блинова К.Ф. и др. Ботанико-фармакогностический словарь /Справ. пособие. Под ред. К.Ф. Блиновой, Г.П. Яковлева. — М.: Высшая школа, 1990. — Lp. 257. (ven.) (ISBN 5-06-000085-0) // Herba.msu.ru.
5. ↑ Mustikan ravintoarvot (Mustikaižen sötmižarvuz) Terveyden ja hyvinvoinnin laitos. — Fineli.fi. (suom.)
6. ↑ Лекарственные растения, обладающие послабляющими и закрепляющими свойствами //Гл. 7 в кн.: Соколов С.Я., Замотаев И.П. Справочник по лекарственным растениям. — 1991. (ven.) (ISBN 5-615-00780-X, ББК 53.52)
7. ↑ Bell D. R., Gochenaur K. Direct vasoactive and vasoprotective properties of anthocyanin-rich extracts. // J Appl Physiol. — 2006. sulaku. — № 100(4). — Lpp. 1164−1170. // Ncbi.nlm.nih.gov. (angl.)
8. ↑ Chung H. K. et al. Efficacy of troxerutin on streptozotocin-induced rat model in the early stage of diabetic retinopathy. // Arzneimittelforschung. — 2005. — № 55(10). — Lpp. 573−580. // Ncbi.nlm.nih.gov. (angl.)
9. ↑ Roy S. et al. Anti-angiogenic property of edible berries. // Free Radic Res. — 2002. sügüz'ku. — № 36(9). — Lpp. 1023−1031. // Ncbi.nlm.nih.gov. (angl.)
10. ↑ Boivin D. et al. Inhibition of cancer cell proliferation and suppression of TNF-induced activation of NFkappaB by edible berry juice. // Anticancer Res. — 2007. keväz'ku. — № 27(2). — Lpp. 937−948. (angl.)
11. ↑ Srivastava A. et al. Effect of anthocyanin fractions from selected cultivars of Georgia-grown blueberries on apoptosis and phase II enzymes. // J Agric Food Chem. — 2007. sulaku. — № 18; 55(8). — Lpp. 3180−3185. (angl.)
12. ↑ Fursova A. Zh. et al. Dietary supplementation with bilberry extract prevents macular degeneration and cataracts in senesce-accelerated OXYS rats. // Adv Gerontol. — 2005. — № 16. — Lpp. 76−79. // Ncbi.nlm.nih.gov. (ven.)
13. ↑ Загадки //Зайцева М., Муллонен М. Образцы вепсской речи, 1969. — Lpp. 265−267.

Irdkosketused

• Mustikaižen varhapanend fito.nnov.ru-saital. (ven.)
• ГОСТ 34219-2017. Черника и голубика свежие. Технические условия (Verez mustikaine da jonikaine. Tehnižed arvoimižed) protect.gost.ru-saital. (ven.)

Lieđđi

Sarrit

Sarri dahje sarrit (Vaccinium myrtillus) lea joŋaid čerdii (Vaccinium) gullevaš šaddu.

Liŋkkat

• Sámedikki Šaddogalleria - Sarrit

Ol Vaccinium mirtyllus (In bergamàsch: zödegn, zösegn, ghislù o seresöi; en Bresà:Glazù, Gleziù, Glizù o Siziöi^[1]; en Val Camònega: Glasù, Glidù, glisù, siziöi o baghe^[2]; in lumbard ucidental: luriún, giöden ^[3], lurión, ügheta de busch^[4]) l'è öna spéce de la faméa di Ericaceae e l' crès desperlü 'n di bósch, suradetöt chèi de Paghér e l'è ólta mia de piö de sinquanta ghèi.

Fòie

A furma de öf, apéna apéna rotundade al picanèl, la pónta gösa, érde tat sura compàgn de sóta, l'òrlo l'è apéna apéna dentàt e 'l picanèl bèl córt.

Fiùr

Ol fiùr, biànch - ért, picinì, l' crès desperlü a la séa tra fòia e ram e 'l varda 'n zó.

Fröcc

I fröcc i è bù de maià, i è picinì picinì, nìgher, dóls e gustùs. Per iga di fröcc piö gròs i à selesiunàt di ótre spéce de Vaccinum e suradetöt ol Vaccinum corymbosum che l'è ol Vaccinum gigànt americà.

Riferimèncc

1. ↑ Giovan Battista Melchiori, Vocabolario bresciano - italiano, 1817, [1]; reperìbil e scaricàbil ché: [2] (rist. anast. del Giornale di Brescia, 1985)
2. ↑ Dizionario Camuno-Italiano, Mario Fiora, 1997. Reperìbil söl sit: http://www.intercam.it/tomo/vocab/ind.htm
3. ↑ Cherubini, Dizionario Milanese
4. ↑ Vallardi, Dizionario Milanese

I fiùr

Ώριμοι καρποί αμερικανικού μύρτιλου (Vaccinium corymbosum). Διαφέρουν από τους καρπούς του ευρωπαϊκού μύρτιλου διότι είναι μεγαλύτεροι και δεν είναι μεμονωμένοι, αλλά σε τσαμπιά.

Το Μύρτιλο είναι ένα από τα διάφορα είδη φυτών χαμηλής ανάπτυξης της οικογενείας των Ερεικοειδών, παρά την επιστημονική του ονομασία (Vaccinium myrtillus, Βακκίνιον ο μύρτιλλος) που υποδηλώνει ότι ανήκει στα μυρτοειδή. To θέμα περιπλέκεται ακόμα περισσότερο γιατί μερικοί βοτανολόγοι^[1] το συμπεριλαμβάνουν στην οικογένεια των Μορεοειδών (Moraceae) από την οποία διαφέρει ως προς την έλλειψη γαλακτώδους χυμού.

Γενικά

Εξαπλώνεται ως αυτοφυές, συνήθως μεμονωμένο στις εύκρατες και ψυχρές περιοχές της γης, στα ψηλά βουνά των τροπικών περιοχών ενώ συνήθως αναπτύσσεται στα όξινα δηλαδή μη αλκαλικά εδάφη και σε δροσερές θέσεις.

Φυσικά χαρακτηριστικά

Πολυετές θαμνοειδές, ύψους 60–90 cm, φυλλοβόλο, με πυκνές διακλαδώσεις και ημιδερματώδες φύλλωμα, που το φθινόπωρο παίρνει ωραίες και έντονες πορφυρές αποχρώσεις. Ανθοφορεί από τον Μάιο μέχρι τον Ιούνιο με άσπρα-ροζ καμπανοειδή λουλούδια.^[2] Παράγει από τον Αύγουστο μέχρι τον Σεπτέμβρη εδώδιμους καρπούς, με ελαφρά υπόξινη γεύση, κατάλληλους για παγωτά και γλυκά, γνωστούς στα Αγγλικά με το όνομα «μπίλμπερι» (και όχι «μπλούμπερι», που αφορά άλλα είδη του γένους Vaccinium, όπως το V. corymbosum). Επειδή τα περισσότερα από τα μύρτιλα που τρώγονται από τα πουλιά και τα θηλαστικά δεν αποβάλλονται ως βιώσιμοι σπόροι, αναπαράγονται αγενώς, δηλ. με την ανάπτυξη νέων βλαστών από τα ριζώματά τους των ώριμων φυτών.

Πιθανές ιατρικές χρήσεις

Συλλογή καρπών Μύρτιλου

Το μύρτιλο σχετίζεται με τη βελτίωση της νυχτερινής όρασης· μύρτιλα αναφέρονται σε μια δημοφιλή ιστορία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, όπου πιλότοι της RAF καταναλώνουν μαρμελάδα μύρτιλο για να οξύνουν την όρασή τους στις αποστολές της νύχτας. Ωστόσο, μια πρόσφατη μελέτη του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ δεν εντόπισε καμία τέτοια επίδραση. Αν και η επίδραση του μύρτιλου στην όξυνση της νυκτερινής όρασης δεν έχει αποδειχθεί, εργαστηριακές μελέτες σε αρουραίους έχουν παράσχει προκαταρκτικά αποδεικτικά στοιχεία ότι η κατανάλωση μύρτιλου μπορεί να αναστείλει ή να αντιστρέψει οφθαλμικές διαταραχές, όπως η εκφύλιση της ωχράς κηλίδας.^[3]

Παραπομπές

Йелла (эрс: Черни́ка, е Черника обыкновенная, лат: Vaccínium myrtíllus) — пицха я (зIамига кIотарг), вереский дезала Вакциниум тайпах баьцовгIа да.

• Йелла комараш

• Йелла хьунагIа

Саунæмыг^[1] (лат. Vaccinium myrtillus, уырыс. Черника) у, саубын гагатæ чи дæтты, ахæм бирæазон зайæгой. Къудзийы бæрзæнд — 10—50 см.

• Саунæмыг

• Гагадыргътæ

• Саунæмыджы дидинджытæ

• Саунæмыг

Фиппаинæгтæ

Хура çырла

Хура çырла (лат. Vaccínium myrtíllus) — нумай çул ялан симĕс ӳсекен пĕчĕк çерçи хура тулĕ йышĕнчи Вакциниум йăхĕнчи тĕм. Çырлисем çимĕ юрăхлă, çырлисемпе çулçисене эмел курăкĕ пек усă кураççĕ. Хăшпĕр чухне капăрлатас тĕллевпе пĕчĕк тĕмескесем çинче ерчетеççĕ.

Хура çырла. О. В. Томе Flora von Deutschland, Österreich und der Schweiz кĕнеки çинчи ботаникăлла ӳкерĕк, 1885

Вуламалли

• Кожевников Ю. П. Семейство вересковые (Ericaceae) // Жизнь растений. В 6-ти т. Т. 5. Ч. 2. Цветковые растения / Под ред. А. Л. Тахтаджяна. — М.: Просвещение, 1981. — С. 88—95.
• Нейштадт M. И. Определитель растений средней полосы Европейской части России. — М.: Учпедгиз, 1948.
• Куданова З.М. Определитель высших растений Чувашской АССР. ЧебоксарыĂ Чуваш. кн.изд-во. 1965.с.128-129.
• Подымов А.И., Суслов Ю.Д. Лекарственные растения Марийской АССР. Йошкар-Ола:Марийское кн.изд-во.1975.с.18-19.

Каçăсем

• Хура çырла хатĕрлени

Чарні́цы (па-лацінску: Vaccinium myrtillus) — невялічкі вельмі галінасты куст з доўгім карэньнем ды зялёнымі трохі срэбрыстымі галінамі. Лісьцё на зіму ападае. Кветкі растуць па-адзінку (рэдка па дзьве) на кароткіх ножках. Радзімай чарніц, верагодна, зьяўляецца Эўропа^[1].

Біялягічнае апісаньне

Чарніцы. Батанічная ілюстрацыя з кнігі О. В. Тамэ, 1885

Плод — чорна-сіняя ягада, куляпадобнай формы, зьлёгку прыціснутая каля верхавіны. Мякаць ягады сакавітая, чырвона-фіялетавая, з шматлікім дробным насеньнем.

Квітнее ў траўні — на пачатку ліпеня. Сьпее ў ліпені — жніўні. Расьце вялікімі зарасьнікамі ў лясах разам з папарацьцю, суніцамі, брусьніцамі. У Беларусі расьце паўсюдна.

Хімічны склад

Ягады чарніц утрымліваюць да 12% кандэнсаваных дубільных рэчываў, антацыяны, арганічныя кіслоты, цукар, пектынавыя рэчывы, вітаміны C, B, карацін.

Збор і захоўваньне

Зьбіраюць плады цалкам сьпелыя, зрываючы іх рукамі ці счэсваючы спэцыяльным мэталічным грэбнем-гарлачом. У апошнім выпадку ягады заўсёды маюць прымешка лісьця, якое потым выдзьмухваецца. Сушаць ягаду ў печках альбо на сонцы, пакуль яны не перастануць зьбірацца ў камякі пры сьціску. Добра высушаныя ягады ня пэцкаюць рук.

Выкарыстаньне

Чарніцы на паштовай марцы Беларусі

Ужываецца ў складзе гарбаты, кісялю й узвару. Пірог з чарніцамі — распаўсюджаная кулінарная страва. У народнай мэдыцыне сушаныя ягады спажываюць пры паносе. Адвар лісьця п’юць пры болях у страўніку, цукровай хваробе. Ягады вельмі карысныя для зроку, таксама зь іx робяць лекі для вачэй. Дзякуючы наяўнасьці антыаксыдантаў, экстракт чарніц ўваходзіць у склад шматлікіх крэмаў тыпу anti-age (супраць старэньня).

Крыніцы

Літаратура

1. Манина Л. Лекарственные растения. — 4-е. — Минск: Наука и техника, 1968. — С. 161-163. — 340 с. — 55 000 ас.

Вонкавыя спасылкі

— сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

• Чарніцы будуць пастаўляць у Італію і Кітай // «Наша Ніва».

Яфина, (лат.) Vaccínium myrtíllus L. — дробный многорочный конаристый полукорчик з родины вересовых (Ericaceae).^[1]

Опис

Листкы на краях зубчиковаты. Плод — чорна ягода. Цвѣте в маю – юнию. Достигать в юлию – августѣ. Найвеце росширена на полонинах, де мож каждорочно зберати десяткы тонн.^[1]

Иншы народны назвы^[2][1]

афина, боровичка, боровка, яфора, яфыра

Хоснованя

В народной и научной медицинѣ широко хоснують плоды (Fructus myrtilli) и листкы (Folium myrtilli). Помагать при бѣгунцѣ, гемороидах, диабетесѣ, жолудковых хворотах, вередѣ або корчах жолудка, червѣнцѣ и др. Вар з ягод забивать бактерии черевного тифуса. Свѣжы ягоды помагають при екземах, ревмѣ, артритисѣ.^[1]

Жерела

• Надія Вархол: Рослини в народних повір'ях русинів-українців Пряшівщини. — Пряшів:EXCO s.r.o.,2002 — 152 с.ISBN 80-89022-21-9
• Комендар В.І.: Лікарські рослини Карпат. Ужгород: Карпати, 1971 — 248 с.

Референции

Ҡара көртмәле, йәки Ябай ҡара көртмәле ^[9]- (лат. Vaccínium myrtíllus) — тәпәшәк ҡыуаҡ, биологик төр булараҡ вакциниум ырыуына, арсалар ғаиләһенә ҡарай. Ашарға яраҡлы еләк. Еләге һәм япрағы дауалау маҡсаттарында ҡулланыла. Ҡайһы берҙә көртмәлене шулай уҡ декоратив маҡсатта баҡса убасыҡтарында үҫтерәләр.

Атамаһы

Фәнни атамаһы латин телендәге vacca — һыйыр тигәндән килеп сыҡҡан, сөнки ҡайһы бер төрҙәренең һабаҡтарын мал аҙығы булараҡ ҡулланғандар.

Төргә бирелгән myrtillus һүҙе кесерәйтелгән «мирт» тигәнгә әйләнгән, сөнки япраҡтары мирт менән оҡшаш.

Башҡортса "ҡара көртмәле" уның емештәренең төҫөнән алынған, сөнки көртмәленең йәнә күк һәм ҡыҙыл төрө лә бар.

Ҡыҙыҡ, Миртиллокактус (Myrtillocactus) тип аталған кактус ырыуы ла бар, ул да атамаһын (Vaccinium myrtillus) емештәренең көртмәлегә оҡшауы арҡаһында алған ^[10].

Тасуирлама

Көртмәле — 10-50 см бейеклегендәге ваҡ ҡыуаҡлыҡ, төньяҡта, тундра зонаһында бер нисә сантиметр ғына бейеклектә була^[11]. Һабаҡтары олононан осло мөйөштәр яһап тарала.

Япраҡтары сиратлаша, ваҡ, оҙонса, күн һымағыраҡ, спираль буйлап урынлаша, ситтәре ваҡ ҡына бысҡы теше кеүек. Өҫ яҡта япраҡтар ослораҡ, аҫты аҡһыл, өҫтән – аҡһыл-йәшел, яланғас, йоҡа, ҡышҡа ҡойола. Ямғыр һыуы япраҡтары буйлап тамырына ағып төшә.

Тамырҙары тармаҡлы, күп һанлы үренде бирә.

Май айында сәскә ата. Сәскәһе аҡһыл-йәшел, төҙөк, берәрләп урынлашҡан. Тажы биш тешле. Ун һеркәлеге бар. Емшәне берәү. Сәскә аҫҡа ҡарай бөгөлә, был һеркәһен һыуҙан һаҡлай. Төп һеркәләндереүселәр — бал ҡорто һәм иңкеш.

Сәскәһенең формулаһы: ∗ C a ( 5 ) C o ( 5 ) A 5 + 5 G ( 5 ¯ ) {displaystyle mathrm {ast ;Ca_{(5)};Co_{(5)};A_{5+5};G_{({overline {5}})}} } ^[12].

Францияла ҡара көртмәле йыйыу

Емештәре күкһел ҡара ^[11] йәки ҡара. Аҡһыл ҡунығы йыуылғас, ул ҡап-ҡара булып ҡала ^[13]. Еләк эсе ҡуйы ҡыҙыл, орлоҡтары 40-ҡа етә, әммә уртаса шуның яртыһы була. Орлоҡтары ҡоштарҙың ашҡаҙанында эшкәртелмәй, ул шул рәүешле тарала.

Вегетатив юл менән һәм орлоҡтан үрсей.

Ҡырағай тәбиғәттә күберәк төньяҡ райондарҙа, башлыса ҡарағай урмандарында йә һаҙлыҡтарҙа үҫә.

Хужалыҡта әһәмиәте һәм ҡулланылышы

Көртмәлене башҡорттар ҡайнатма итеп тә, ҡаҡ итеп тә, кеҫәлгә лә, бәлеш эслеге итеп тә ҡуллана. Туңдырып та һаҡлайҙар. Көртмәле үҫкән райондарҙа ул урындағы халыҡҡа ярайһы табыш та килтерә.

Көртмәлелә емеш-еләк кислоталары әҙ, ул сөскөлтөм тәмле. Мәгәр унда А һәм B витаминдары, марганец, епсәләр, флавоноидтар күп. Еләге — бик бай С витамины, магний һәм кальций сығанағы^[14].

Һутлы сәскәләренән хуш еҫле бал алалар^[15].

Көртмәленең төҫө кислота миҡдарына бәйле. Ул әҙерәк булған һайын төҫө күкһелерәккә әйләнә.

Көртмәленән шәмәхә төҫтәге буяу алалар, уны, мәҫәлән, иткә келәймә һуғыу өсөн ҡулланалар. Буяуҙы етештереү ысулына ҡарап, йөн һәм киндер туҡыма шәмәхә йәки ҡыҙыл төҫкә инә^[16].

Көртмәлегә бәйле мәғлүмәттәр

СССР-ҙың почта маркаһы

Гукливый ауылында көртмәлегә һәйкәл (Украина)

• 1964 йылда СССР-ҙа көртмәлегә бағышлап почта маркаһы сығарылған [(Каталог почтовых марок СССР, № 3133).
• Карпат аръяғының Гукливый ауылында (Украина) ҡара көртмәлегә бәләкәй генә һәйкәл ҡуйылған.
• Пермь крайының Красновишерск ҡалаһында йыл һайын ҡара көртмәле һәм көртмәле бәлеше фестивале уҙғарыла. 2012 йылда 70 м оҙонлоғондағы көртмәле бәлеше бешерелгән һәм Рәсәй рекордтар китабына ингән.

Күҙҙе дауалағанда ҡулланыу

Борондан көртмәле эңерҙә күҙ ҡоросон нығытыусы булып һанала. Ҡайһы бер мәғлүмәттәргә ҡарағанда, британ хәрби осоусыларына Икенсе донъя һуғышы ваҡытында төнгө осоштарҙа махсус рәүештә көртмәле джемы биргәндәр. Шул уҡ ваҡытта АҠШ тикшеренеүселәре 2000 йылда көртмәлелә эңерҙә күреү һәләтен яҡшыртыу сифатын тапмағандар^[17][18]. Лаборатория тәжрибәләре иһә көртмәле ашауҙың ҡайһы бер күҙ ауырыуҙарын иҫкәртеүен йә иһә дауалауҙа яҡшы һөҙөмтәгә килтереүен күрәһәтә^[19], әммә клиник тикшеренеүҙәр үткәрелгәне юҡ. Көртмәленең ҡарағусҡыл күк төҫө антоциан тигән тәбиғи буяу арҡаһында барлыҡҡа килә. Уны файҙаланыу^[20] йөрәк, ҡан тамырҙары ауырыуҙарын иҫкәртеүе асыҡланған^[21], күҙ^[22], ракты дауалағанда ыңғай һөҙөмтә бирә^[23][24]. Антоциандан тыш ҡара көртмәлелә протоантоцианидтар, флавоноидтар һәм таниндар күп, улар иһә антиоксидант булараҡ билдәле^[25]

Офтальмологияла, ҡағиҙә булараҡ, көртмәле экстракты ҡулланыла.

Шул уҡ ваҡытта күптәр был еләк ғөмүмән күреүҙе яҡшырта тип уйлай. Быны биологик актив өҫтәлмәләр (БАД) һатыусылар күрәләтә ялғанлап рекламала ҡуллана. Әммә фекер ысынбарлыҡҡа тура килмәй, ҡара көртмәле күҙҙең шекәрәһе ҡубыуҙан ғына ярҙам итә.

Үҫкән урындары

Ҡара көртмәле Төньяҡ Европала һәм Азияның тайгалы урындарында тәбиғи үҫә. Төньяҡ Америкала ла осрай, унда ул боронғо рәүештә һаҡланған. Йыш ҡына ҡара көртмәле тип уға оҡшаған еләктәр һатыу ҙа күҙәтелә.

Башҡортостанда ҡара көртмәле Урал алдының төньяҡ‑көнбайыш өлөшөндә һәм Башҡортостан (Көньяҡ) Уралында осрай, таулы, ҡарағай урманлы райондарҙа үҫә. Белорет, Бөрйән, Салауат, Учалы райондарының ҡарағай урмандарында көртмәлектәр күп.

Көртмәле буяуы

Көртмәленән шәмәхә төҫтәге буяу алалар, уны, мәҫәлән, иткә келәймә һуғыу өсөн ҡулланалар. Буяуҙы етештереү ысулына ҡарап йөн һәм киндер туҡыма шәмәхә йәки ҡыҙыл төҫкә инә^[26].

Әҙәбиәт

• Кожевников Ю. П. Семейство вересковые (Ericaceae) // Жизнь растений. В 6-ти т. Т. 5. Ч. 2. Цветковые растения / Под ред. А. Л. Тахтаджяна. — М.: Просвещение, 1981. — С. 88—95.
• Нейштадт M. И. Определитель растений средней полосы Европейской части России. — М.: Учпедгиз, 1948.
• Губанов И. А., Киселёва К. В., Новиков В. С., Тихомиров В. Н. 1010. Vaccinium myrtillus L. — Черника // Иллюстрированный определитель растений Средней России. В 3-х томах — М.: Т-во науч. изд. КМК, Ин-т технолог. иссл, 2004. — Т. 3. Покрытосеменные (двудольные: раздельнолепестные). — Б. 24. — ISBN 5-87317-163-7.
• Jorge B. Retamales, James F. Hancock. Blueberries — CABI, 2012. — 336 p. — ISBN 1845938267. — ISBN 978-1-84593-826-0

Һылтанмалар

• Мулдашев А. Ә. Ҡара көртмәле // Башҡорт энциклопедияһы — Өфө: «Башҡорт энциклопедияһы» ғилми-нәшриәт комплексы, 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-143-9.
• Ҡара көртмәле GRIN сайтында мәғлүмәт (инг.) (Тикшерелгән 19 сентябрь 2009)
• Ҡара көртмәле: «Тормош энциклопедияһы» сайтында мәғлүмәт(EOL) (инг.) (Тикшерелгән 19 сентябрь 2009)
• [ Ҡара көртмәле] — Ҙур совет энциклопедияһында мәҡәлә
• Черника // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том) — СПб., 1890—1907. (рус.)
• Заготовка черники (Тикшерелгән 2 сентябрь 2010)
• ГОСТ Р 54696-2011. Черника и голубика свежие. Технические условия

Иҫкәрмәләр

黑果越橘（学名：Vaccinium myrtillus，英语：bilberry, whortleberry），又称欧洲蓝莓（英语：European blueberry），是杜鹃花科越橘属个植物。

矮生落叶灌木，高15~30 (~60) cm，枝黄色，具3~5翼。