Salmonella

Salmonella typhimurium (czerwona), w zdjęciu skaningowego mikroskopu elektronowego Nazwa systematyczna Salmonella

Salmonella – rodzaj bakterii z rodziny Enterobacteriaceae, grupujący Gram-ujemne względnie beztlenowe (fermentujące glukozę) pałeczki. Bakterie te są średniej wielkości, zwykle zaopatrzone w rzęski. Należą do bakterii względnie wewnątrzkomórkowych – rezydują w komórkach zarażonego organizmu.

Podział

Rodzaj Salmonella podzielony jest na dwa gatunki: S. enterica oraz S. bongori. Pierwszy z gatunków podzielony jest na setki serotypów. Jeden z nich, Salmonella enterica subspp. enterica obejmuje bakterie najczęściej izolowane od ludzi i zwierząt stałocieplnych. Dodatkowo rodzaj Salmonella, ze względu na duże zróżnicowanie podzielony został na grupy oraz typy serologiczne. Podstawą do podziału jest zróżnicowanie antygenów somatycznych (antygen O) i rzęskowych (antygen H). Obowiązujący schemat podziału pałeczek Salmonella na gatunki, podgatunki oraz typy serologiczne (serotypy) nazywany jest od nazwisk jego twórców, schematem Kauffmana-White'a. Do głównych serotypów należą:

• S. enteritidis, S. typhimurium, S. virchow, S. hadar – bakterie wywołujące salmonellozę. W Polsce najczęstsza przyczyna bakteryjnych zatruć pokarmowych. Najczęściej zmiany chorobowe ograniczają się do przewodu pokarmowego, lecz możliwe jest uogólnienie się procesu chorobowego – sepsa, zakażenie narządów wewnętrznych, stawów.
• S. typhi – wywołujący dur brzuszny
• S. paratyphi – wywołująca dury rzekome

Nazewnictwo

Zgodnie z obecnie obowiązującymi zasadami, nazwę gatunku, podgatunku piszemy kursywą, natomiast nazwę typu serologicznego czcionką zwykłą, wielką literą^{[potrzebny przypis]}. Np. Salmonella enterica spp. enterica ser. Enteritidis rozumiany, jako rodzaj: Salmonella, gatunek enterica podgatunek enterica typ serologiczny Enteritidis, można skrócić do formy: Salmonella Enteritidis.

Chorobotwórczość

Czynnikami chorobotwórczymi rodzaju Salmonella są:

• antygeny (polisacharydy znajdujące się w ścianie komórkowej):
  • somatyczny (antygen O) – będący endotoksyną
  • wirulencyjny (antygen Vi) – właściwości antyfagocytarne, który jest specjalnym otoczkowym polisacharydem S. typhi
• inwazyny – białka powodujące przyleganie i penetrację komórek nabłonkowych jelita
• czynniki uodparniające bakterie na fagocytozę (neutralizujące aktywne rodniki tlenowe)
  • katalaza
  • dysmutaza ponadtlenkowa

Salmonella jako organizm modelowy

Osobny artykuł: Organizm modelowy.

Niektóre szczepy Salmonella typhimurium wykorzystuje się do wykrywania substancji o właściwościach mutagennych. Stosuje się w tym celu test Amesa. Zaletą jest możliwość hodowli na pożywkach zwykłych, choć również na wzbogaconych. Wymagają trzymania w warunkach bezwględnie beztlenowych. Jako źródło węgla wykorzystują cytrynian, a produktem rozkładu węglowodanów jest gaz, ale są gatunki, które go nie wytwarzają.

Bibliografia

• Anna Sadakierska-Chudy: Genetyka ogólna. Skrypt do ćwiczeń dla studentów biologii. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2004. ISBN 83-231-1710-1.
• Gabriel Virella: Mikrobiologia i choroby zakaźne. Elsevier Urban & Partner Wydawnictwo. ISBN 978-83-85842-59-0.
• Janusz Cianciara, Jacek Juszczyk (red.): Choroby zakaźne i pasożytnicze. Lublin: CZELEJ, 2007. ISBN 978-83-60608-34-0.