The genus Capreolus is in need of taxonomic revision. The European roe deer is currently considered a monotypic species or one with several subspecies. However, evidence has been presented that shows the subspecies are different enough to be considered separate species. (Danilkin, 1996; Sempere et al., 1996)
Perception Channels: tactile ; chemical
Attempts at conservation and more rational game management of the roe deer resulted in an increase in numbers, with their range being restored as well as extended. (Danilkin, 1996)
US Federal List: no special status
CITES: no special status
IUCN Red List of Threatened Species: least concern
Roe deer are the most abundant wild ungulate species in Europe, and their populations in some countries are excessive. This can lead to negative interactions with humans, such as motor vehicle accidents. Game management is often necessary. (Sempere et al., 1996)
The roe deer is important as a game animal. The combination of this fact along with their widespread distribution and high levels of abundance make them a popular subject of scientific study. (Danilkin, 1996)
Roe deer consume apporximately 1,000 plant species in their range. Of these species, the percentage breakdown of plant type is as follows: 25% woody plants, 54% herbaceous dicotyledons and 16% monocotyledons. They may eat the needles of coniferous trees, but this usually only happens in winter when all other food sources are scarce. They are selective feeders, with a preference for energy-rich foods that are soft and contain large amounts of water. Due to their small stomach size and rapid digestion process, they require frequent food intake. They normally have between five and eleven separate feeding periods in a day. They may feed at hour intervals during periods of optimal food availability.
Plant types and individual species vary with the seasons and habit. However, one study has shown that variation in diet composition is more closely correlated with habitat than season. Forage reserves decline in the winter and their diet becomes less diverse. Consequently, metabolic rate and food consumption decrease. In the spring, metabolic rate, energy requirements and the process of digestion all increase. They prefer concentrated foods (seeds and fruits) in autumn. (Cornelius et al., 1999; Danilkin, 1996; Sempere et al., 1996)
The roe deer is found throughout Europe and Asia Minor, except in the islands of Corsica and Sardinia, Lebanon, Isreal, Ireland and the eastern margin of eastern Europe. Their distribution was reduced and their range fragmented on account of hunting and other types of human interference between the late 19th and early 20th centuries. (Danilkin, 1996; Sempere et al., 1996; MSW Scientific Names)
Biogeographic Regions: palearctic (Native )
Roe deer prefer forest steppe and small insular forests among croplands. They also like high-grass meadows with some shrubs. They prefer burns and cutovers in forestlands and croplands that serve the purpose of revegetation. Human modifications, i.e. felling of trees and formation of croplands and meadows, as well as intensive agricultural methods, have historically been beneficial in regions with little snow. (Sempere et al., 1996)
Terrestrial Biomes: tundra ; savanna or grassland ; forest
Average lifespan
Status: wild: 15.0 years.
Capreolus capreolus is classified as a telemetacarpalian. It is a small deer with a long neck minus a mane, relatively large ears (12-14 cm), a rudimentary tail (2-3 cm) and no preorbital glands. In the winter the coloration ranges from grayish-brown to dark brown. A large white caudal patch is present. In summer, they are reddish to red-brown. Males develop a thickened skin on their head, neck and anterior portion of the trunk. The caudal patch mentioned previously is either absent or less pronounced than in the winter. The top of the head is gray or brown and the metatarsal glands are brown or dark brown. Roe deer molt twice a year in spring and in autumn. The kids of this species are spotted.
Antlers are present and are shed annually in October and November. They regrow immediately afterwards. Males are slightly larger than females and have tuberculate, three tined antlers. The basal rosettes are well-defined.
Roe deer's hooves are narrow and short with lateral digits well-developed.
An analysis of 11 different populations gave a mean total length of 107-125.7 cm, shoulder height of 66-83.3 cm, body mass of 22.6-30 kg, maximum skull length of 191-212.2 mm and maximum skull width of 84.3-91.5 mm. The skull is small but somewhat elongated. Lacrimal bones are shorter than the orbital cavity diameter. The preorbital glands are rudimentary and the tympanic bullae are small. Anterior ends of the nasal bones are forked and touch admaxillary bones. Orbits are medium sized. The maxillary bone is comparatively high and is equal in length to the molar row. The dental formula is 0/3 0/1 3/3 3/3=32.
Range mass: 22 to 30 kg.
Range length: 107 to 126 cm.
Other Physical Features: endothermic ; homoiothermic; bilateral symmetry
Sexual Dimorphism: male larger; ornamentation
Average basal metabolic rate: 46.347 W.
Males are sexually mature by the end of their first year. However, they are not likely to begin breeding until their third year of life. They are physiologically capable of reproduction from March to October, but the rutting season is largely restricted from June to August. Only in a few individuals does it occur earlier or later.
Breeding activity in females begins when they are 14 months old. They are monestrous, and the duration of estrus is typically 36 hours.
Roe deer are the only ungulate that has a latent period of pregnancy, and consequently their reproductive cycle differs from those of even closely related species. Implantation of the embryo usually occurs in January. The fertilized ovum at morula stage penetrates into the uterus where it divides. This is followed by a 4-5 month period with minimal miotic activity. Delayed implantation is not a function of photoperiod, as in weasels. It is controlled by the development of the blastocyst. The gestation period is between 264 and 318 days. Fawns are born between April and July. There are usually two fawns, possibly one or three. They weigh 1-1.7 kg, have their vision and are furred. They are practically helpless during the first few days of life and are easy victims to predators. The female nurses the fawns during the early months of life. During the first month, they are nursed five to nine times a day, two to four times in the second month and one to two in the months afterward. Lactation declines in August and stops completely in early autumn, but sometimes occurs through December. Fawns feed completely on vegetation at weaning. Their growth is rapid, and they double their birth mass at two weeks of age. By autumn 60-70% of the body mass of adult individuals has been attained. (Danilkin, 1996; Sempere et al., 1996)
Average gestation period: 10 months.
Key Reproductive Features: gonochoric/gonochoristic/dioecious (sexes separate); sexual
Average birth mass: 1010 g.
Average gestation period: 153 days.
Average number of offspring: 1.6.
Average age at sexual or reproductive maturity (male)
Sex: male: 655 days.
Average age at sexual or reproductive maturity (female)
Sex: female: 413 days.
Die ree of reebok is ’n Europese hertsoort. Hulle is relatief klein, rooierig en grysbruin, en aangepas by koue omgewings. Reebokke kom wydverspreid in Europa voor, van die Middellandse See-gebied tot in Skandinawië, en van Brittanje tot die Kaukasus. Hulle verskil van die ietwat groter Siberiese ree.
In Europa kom die ree in die meeste gebiede voor, buiten die mees noordelike dele van Skandinawië en sommige van die eilande, veral Ysland, Ierland en die eilande van die Middellandse See. In die Middellandse See-gebied is hulle beperk tot bergstreke.
In Engeland en Wallis het die reebevolkings taamlik uitgebrei in die laaste helfte van die 20ste eeu en die begin van die 21ste eeu. Dit lyk of die toename in getalle ook die bosland-ekostelsels beïnvloed.[1]
Die ree is ’n taamlik klein hert van sowat 95 tot 135 cm lank, met ’n skouerhoogte van 65 tot 75 cm en ’n gewig van 15 tot 35 kg.[2] Net die mannetjies het gewei. Dit is redelik kort en regop.
Die dier het ’n rooierige kleur met ’n grys gesig. Sy pels is goudrooi in die somer en word donkerder en selfs swart in die winter. Die stert is baie kort, 2 tot 3 cm, en skaars sigbaar.
De ree is baie vinnig en grasieus en hou in woude, hoewel hulle soms in die grasvelde en yl woude voorkom. Hulle eet hoofsaaklik gras, blare, bessies en jong lote. Hulle hou veral van jong, sagte gras met baie vog, soos gras wat die vorige dag reën gehad het.
Die ree word in die natuur tot sowat 10 jaar oud. Wanneer hulle skrik, blaf hulle baie soos ’n hond. Ooie gee ’n hoë tjank om ramme te lok tydens die paarseisoen (in Julie en Augustus). Die ooi soek gewoonlik ’n ram en kan hom na haar gebied lok.
Die ramme bots in die vroeë somer oor hul gebiede en in die vroeë herfs oor paring. Ooie is 10 maande lank dragtig en skenk gewoonlik die lewe aan twee lammers van verskillende geslagte. Die lammers bly in die gras om vir roofdiere weg te kruip totdat hulle gereed is om by die res van die trop aan te sluit. Volwasse reebokke versaak dikwels hul kleintjies as hulle agterkom of ruik daar was ’n ander dier of mens naby hulle.
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Ree.
Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir reebok.
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia
Die ree of reebok is ’n Europese hertsoort. Hulle is relatief klein, rooierig en grysbruin, en aangepas by koue omgewings. Reebokke kom wydverspreid in Europa voor, van die Middellandse See-gebied tot in Skandinawië, en van Brittanje tot die Kaukasus. Hulle verskil van die ietwat groter Siberiese ree.
Avropa cüyürü (lat. Capreolus capreolus) — məməlilər sinfinin cütdırnaqlılar dəstəsinin marallar fəsiləsinin cüyür cinsinə aid gövşəyən heyvan növü. Cüyürün 5 yarımnövü məlumdur. Azərbaycanda Avropa yarımnövünə aid olan xırda formalı cüyür yayılmışdır. Cüyürə bəzən əlik də deyirlər. [1]
Uzunluğu 100-150 sm, hündürlüyü 75-100 sm olur. Qulaqları uzun, quyruğu qısadır. Çox yaraşıqlı görkəmə malik olan cüyürün dırnaqları iti, burun güzgüsü tünddür. Dişi cüyürlər buynuzsuz, erkək cüyürlər də isə 3-5 çıxıntılı buynuzlar olur.[2]
Bütün Avropa, Şimali İran, Kiçik Asiyanın şərqindən Volqaya qədər yaşamışdır. Azərbaycanda vaxtilə (XX əsrin 50 - 60-cı illəri) bütün təbii vilayətlərdə yayılmışdı. Hal-hazırda Kür-Araz vilayətində nəsli kəsilmiş, qalan ərazilərdə isə çox lokal sahələrdə nadir və nəsli kəsilmək təhlükəsində olan növə çevrilmişdir. Böyük Qafqazın cənub-şərq və çox az miqdarda şimal-şərq yamaclarında qalmışdır. Vaxtı ilə geniş ərazidə yayılsa da, hazırda bu ərazilər xeyli daralmışdır. Buna səbəb onların yaşadığı ərazilərdə yırtıcı heyvanların çox olması, qanunsuz ovlanmasıdır.[3]
Zoğal, fındıq, qoza toxumlu kollar, ağaclar olan alçaq dağlıq və dağ ətəyi biotoplarda yaşamağa üstünlük verirlər. Əsas yaşayış yerləri dəniz səviyyəsindən 200-2500 m hündürlükdə olan palıd, vələs, fıstıq və qarışıq meşə landşaftlarını əhatə edir. Sürü halında yaşayırlar. Adi halda sürülərin tərkibində 4 - 5, qış fəslində isə onların sayı 15 - 20 başa qədər artır. Qidalanma və təhlükəsizliyini təmin etməklə əlaqədar ilin fəsillərindən asılı olaraq üfüqi və şaquli formada köç edirlər. Belə yerdəyişmələr fəsillərlə əlaqədar olub, yaşayış biotopları daxilində baş verir. Sutkalıq və fəsillərlə əlaqədar olaraq fəal həyat tərzinə malikdirlər. Bu fəallıq ilin isti fəsillərində daha da artır. Cinsi yetişkənlik, dişi fərdlərdə 2, erkəklərdə isə 3 yaşında başa çatır. Boğazlıq müddəti adətən 9 aydan 10 aya qədər davam edir. Doğum dövrü aprel-may aylarına təsadüf edir. Azərbaycanda cüyürlərin qida rasionuna 44 növ bitki daxildir. Bunların paxlalılar, taxılkimilər, kol və ağac bitkiləri üstünlük təşkil edir. Orta ömür müddəti 10 - 12 ilə qədərdir.[4]
Hal-hazırda Azərbaycanın təbii vilayətlərində cüyürlərin sayı XX əsrin birinci yarısında olan məlumatlarla müqayisədə 60 - 65% azalaraq 1000 - 1200 baş təşkil edir.
iki qrupa bölünür: təbii və antropogen. Quraqlıq, uçqunlar, sürüşmələr, meşə yanğınları, sellər, brakonyerlik, cüyürlərin yay otlaqlarında ev heyvanlarının otarılması, çoban itləri, meşələrin qırılması, biotoplarında otlarının biçilməsi və s. kimi amillər.
Azərbaycanda cüyürün yaşayış yerlərinin qorunması Bern konvensiyasının II əlavəsinə uyğun olaraq həyata keçirilir. Hirkan, Şahdağ, Altıağac, Samur-Yalama və Göygöl Milli Parklarının təşkili və bir sıra dövlət təbiət qoruqlarının genişləndirilməsi həyata keçirilmişdir.
Daşkəsən-Gədəbəy dağ-meşələri ərazisində hər hansı bir qorunma statusu olan sahələrin yaradılması zəruridir.
Avropa cüyürü (lat. Capreolus capreolus) — məməlilər sinfinin cütdırnaqlılar dəstəsinin marallar fəsiləsinin cüyür cinsinə aid gövşəyən heyvan növü. Cüyürün 5 yarımnövü məlumdur. Azərbaycanda Avropa yarımnövünə aid olan xırda formalı cüyür yayılmışdır. Cüyürə bəzən əlik də deyirlər.
El cabirol (Capreolus capreolus) és el membre de la família Cervidae més petit d'Euràsia. La seva àrea de distribució s'estén des d'Europa occidental (on només està absent a Irlanda, Grècia i el nord d'Escandinàvia) fins al nord de la Xina.
És originari d'Europa i d'Àsia Menor i del litoral de la Mar Càspia. A la part asiàtica de Rússia el substitueix el cabirol de Sibèria (Capreolus pygargus)
El cabirol s'alimenta bàsicament de fulles d'arbusts i arbres petits, així com de baies i de brots tendres. També pot menjar herba, però prefereix arbusts. A l'estat adult, el cabirol té una alçada a la creu de només 76 centímetres com a màxim i un pes d'entre 15 i 30 quilos. Els mascles presenten banyes petites de tres puntes que muden cada any a principis de l'hivern i s'han acabat de desenvolupar ja quan comença la primavera. El pelatge és marró-vermellós en ambdós sexes durant l'estiu, tornant-se grisenc a l'hivern, alhora que apareix una taca blanca sobre la gropa. El ventre és de color més clar que l'esquena. Les cries, per contra, presenten un mantell vermellós esquitxat de nombroses taques blanques per augmentar el seu camuflatge amb l'entorn. Són característics els sons que emeten els dos sexes, similars a un lladruc.
El cabirol és un animal predominantment forestal, que surt a camp obert en comptades vegades durant l'estiu per afegir algunes herbes a la seva dieta, basada en el consum de fulles d'arbusts i arbres baixos, així com baies i brots tendres. Els seus hàbits són crepusculars, es pot observar-lo poques voltes durant el dia, que sol passar amagat entre l'espessa vegetació.
Les femelles viuen amb una o dues cries que hagin tingut durant l'any. És normal que aquestes passin amagades la major part del temps i que la femella només s'acosti per alletar-les, encara que sempre es mantingui vigilant. No és estrany que algunes persones, en descobrir una cria en l'espessor, la creguin abandonada i se l'emportin. Aquest és probablement el major perill que aguaita al cabirol, ja que rares vegades s'adapta a la domesticació i mor al cap de pocs dies. Per la seva banda, els mascles poden ser solitaris o viure amb una femella i les cries. En època de reproducció (inicis de l'estiu) es tornen fortament territorials i tracten de mantenir els altres mascles lluny de la seva àrea d'influència en tot moment, alhora que tracten d'atreure les femelles per aparellar-se amb elles. El cabirol és un dels pocs ungulats amb implantació diferida, de manera que la fecundació no es produeix gairebé mai durant l'aparellament, sinó de vegades fins i tot mesos després. De tota manera, el que és normal és que el naixement de les cries (una sola en les mares primerenques, dues en els parts següents) es produeixi en el mes de maig.
Té com a característica no allunyar-se gaire d'un territori molt reduït, cosa que fa que sigui una presa fàcil. Però el seu caràcter tímid i prudent fa que sigui molt difícil la seva observació.
En èpoques prehistòriques era molt abundant i era un dels objectius de caça principals dels homes del paleolític i de principi del neolític.
El cabirol és una espècie cinegètica en tota la seva àrea de distribució i la seva caça una activitat molt freqüent sobretot a l'Europa central i a Espanya. En aquest últim país abunda especialment en la part nord, encara que arriba pel sud fins al mar d'Alborán. A la província de Cadis està en regressió a causa de la pèrdua d'arbrat. Aquesta espècie és absent a les illes Balears, així com en altres illes mediterrànies.
Quant a Catalunya, el cabirol és l'espècie de cèrvid més abundant, ja que té poblacions estables per tot el país. Això és degut a les reintroduccions que la Generalitat de Catalunya féu en diverses zones protegides del país,[1] i segons l'últim projecte de cens de cabirol, aquest és present, encara que de forma més o menys abundant, en zones boscoses de les 42 comarques de Catalunya.[2]
Quan acaba la tardor i durant l'hivern els cabirols són especialment tolerants amb els altres, sent possible veure petits grups en algunes de les àrees, on l'aliment és més abundant. Això és degut a una estratègia de supervivència hivernal, perquè així limiten el risc de veure's sorpresos per depredadors. També es poden ajuntar amb ramats de bestiar domèstic, com ovelles. No obstant, a la fi de febrer o març es van dispersant.
Les femelles viuen amb una o dues cries que hagin tingut aquest any. És normal que aquestes passin amagades la major part del temps i la femella només s'acosti per alletar-les, encara que sempre es mantingui vigilant a la vora. De vegades hi ha gent que es troba amb una cria en l'espessor, creuen que està abandonada i se l'emporten. Aquest és probablement el major perill que aguaita al cabirol, ja que poques vegades s'adapta a la domesticació i mor als pocs dies.
D'altra cantó els mascles poden ser solitaris o viure amb una femella i les seves cries. En el seu cicle anual es donen èpoques en què els mascles són territorials. La territorialitat és part del comportament reproductiu. A principis de la primavera comencen a delimitar els seus territoris. Encara que els mascles mostren comportaments territorials durant la primavera, hi ha una tolerància entre sexes, solapant seus territoris. Un bon territori per un mascle estarà solapat amb el de diverses femelles, de manera que pugui cobrir a diverses al llarg de la temporada de zel.
En l'època de zel, a inicis de l'estiu, es tornen fortament territorials i tracten de mantenir els altres mascles lluny de la seva àrea d'influència en tot moment, alhora que tracten d'atreure les femelles per aparellar-se amb elles. Lluny del que pugui semblar, l'agressivitat del cabirol enfront d'altres mascles en el període de zel és brutal, i pot arribar a donar mort al seu rival. Els cabirols presenten una cornamenta de tres puntes per banya, com a formació normal, però poden donar-se casos de banyes amb més de tres puntes, o rectes, sense puntes; aquests últims són molt perillosos per a la resta de cabirols. El cabirol és un dels pocs ungulats amb implantació diferida, per la qual cosa aquesta no es dóna gairebé mai en el moment de l'aparellament, sinó de vegades fins i tot mesos després. De totes maneres, el normal és que el part de les cries (una sola en les mares primerenques, dues en els parts següents) es produeixi en el mes de maig.
El cabirol és una espècie cinegètica en tota la seva distribució, sent la seva caça una activitat molt freqüent en algunes zones de l'Europa central. A Catalunya, la caça de cabirol es dóna principalment al Pirineu i al Montnegre-Corrdor, però també en altres zones arreu del país, gairebé sempre coincidint al llocs on s'hi feren reintroduccions.
La caça és una eina bàsica per fer una gestió correcta mitjançant el control poblacional de cada espècie. Per a una correcta gestió del cabirol i, en general, de totes les espècies cinegètiques, és primordial establir unes modalitats de caça adequades a cada situació. És important delimitar espais prou amplis, avaluar la capacitat de càrrega, crear un històric a partir de cens i, finalment, elaborar un pla de caça. Per aconseguir l'equilibri, moltes vegades s'han d'abatre més femelles que mascles, però és el pla de caça de cada any i de cada espai el que ens indica el nombre d'exemplars a abatre de cada sexe.[3]
En ocupar tan vastes regions del Paleàrtic, hi ha nombroses formes locals. Només a la península Ibèrica s'han descrit tres subespècies: C. c. decorus, C. c. canus i C. c. gola (Meunier, 1983) o cabirol morisc, varietat andalusa de les províncies de Cadis i Màlaga que presenta certs trets propis, com l'absència de pitet blanc al coll, mida petita, dimorfisme sexual més accentuat i cranis més curts i amples
El cabirol (Capreolus capreolus) és el membre de la família Cervidae més petit d'Euràsia. La seva àrea de distribució s'estén des d'Europa occidental (on només està absent a Irlanda, Grècia i el nord d'Escandinàvia) fins al nord de la Xina.
És originari d'Europa i d'Àsia Menor i del litoral de la Mar Càspia. A la part asiàtica de Rússia el substitueix el cabirol de Sibèria (Capreolus pygargus)
Srnec obecný (Capreolus capreolus) je hojně rozšířený sudokopytník z čeledi jelenovití. Z evropských druhů jelenovitých je nejmenší. Samice srnce se nazývá srna (řidčeji srnka), mládě pak srnče (řidčeji srně). V České republice se jedná vedle prasete divokého o nejrozšířenější spárkatou zvěř.
Srnec obecný je relativně malým zástupcem své čeledi. Dosahuje hmotnosti mezi 15–30 kg a v kohoutku měří 65–75 cm. Ocas (kelka) je velmi krátký (2–3 cm) a sotva viditelný. Přes léto má jeho srst mírně rezavo-červený odstín, s koncem roku však narůstá nová zimní srst a její zbarvení znatelně tmavne (srnčí zvěř přebarvuje). Samci mají relativně krátké parůžky, které mohou u jedinců v dobrých podmínkách dorůstat až do délky 25 cm. Každým rokem, v rozmezí od října do listopadu, shazují samci své parůžky a na jaře příštího roku jim narůstají nové, které jsou zpočátku pokryté jakousi sametovou vrstvou, která se nazývá lýčí a vyživuje parůžek při vývoji a růstu. Po dokončení vývoje parůžků je srnec vytlouká – zbavuje parůžky odumřelého lýčí otíráním o slabé kmínky stromů nebo keřů (podle druhu stromu nebo keře se odvíjí odstín parůžků např. na jižní Moravě mají srnci světlé parůžky a v Beskydech nebo ve výše položených lesích mají srnci obvykle parůžky tmavší). Srnčí paroží může být jednoduše zašpičatělé, ale stejně tak může mít naopak 4–6 výsad. Takže to může být špičák, vidlák, šesterák, výjimečně osmerák (čtyři výsady na jednom parůžku) nebo raritní srnec s různě nepravidelně deformovaným a členitým parožím. Srnec své parůžky shazuje v listopadu a prosinci. Při poranění pučnic parůžků, někdy však i v důsledku poranění varlat(ráže) vznikají v paroží srnčí zvěře abnormality, tzv. parukáči s houbovitým parožím, které zůstává trvale v lýčí a vývrtkáči s parožím ve tvaru vývrtky.
Velmi vzácně je možno narazit na srnčí albíny. Ti v důsledku své vady často trpí i špatným zrakem a jsou světloplaší. Mezi myslivci se traduje, že zastřelit srnu-albína přináší smůlu, respektive, že kdo zastřelí srnu-albína, do roka zemře. Jednu srnu-albína chová Zoo Děčín.[2]
Srnec obecný žije v lesích, za soumraku, kdy je nejaktivnější, velmi často navštěvuje zemědělskou krajinu a často proniká až na okraje měst. Obývá prakticky celou Evropu, ve velkém počtu chybí pouze na severu Skandinávie, zasahuje také až k pobřeží Kaspického moře a na území Malé Asie.
V České republice se jedná o nejhojnějšího sudokopytníka. V roce 1970 byla jeho početnost odhadována na 198 000 jedinců, v roce 2006 již na více než 300 000 jedinců (nejvíce od 60. let 20. století).[3]
Srnčí je v České republice nejvíce loveným druhem srstnaté zvěře. Roční odstřel činí průměrně 110 000 kusů. Srnci se loví od 16. května do 30. září, srny a srnčata od 1. září do 31. prosince. Lov se provádí osamělým čekáním, šoulačkou či vábením, a to kulovnicí. Dříve se srnčí zvěř střílela i broky, což však není v současnosti z etických důvodů povoleno. Ve středověku a raném novověku se srnčí zvěř chytala do tenat nebo se štvala psy. Zajímavý je lov vábením, který se provádí zejména v období říje. Lovec při něm pomocí vábničky nebo lístku trávy napodobuje pískání říjné srny, aby srnce přivábil na dostřel.
Srnčí se živí zejména nejrůznějšími bylinami, občas požírá také různé plody. Zvláště v oblibě má přitom mladé výhonky trav s vysokým obsahem vlhkosti. Srnec obecný je relativně plachý a při ohrožení se často ozývá bekáním, tedy zvukem podobným psímu štěknutí. Srnčí zvěř žila původně samotářsky ve světlých lesích a lesostepní krajině. Později osídlila kulturní krajinu, zvláště pole, kde se sdružuje do početných stád, která však nemají přísnou sociální strukturu. V nebezpečí srnčí varuje bílou skvrnou na zadku - obřitkem. Podle tvaru obřitku lze rozlišit pohlaví srnčí zvěře v zimním období, když srnci nemají parůžky, srnec má obřitek oválný, zatímco u srn je srdčitého tvaru.
Samice pohlavně dospívají ve věku 16 měsíců. Samci jsou polygamní a v polovině července začínají bojovat o přízeň samic. Do listopadu se zárodek prakticky nevyvíjí (latentní březost). Podle některých zdrojů se v listopadu neoplozené srny páří s mladými srnci, kteří nebyli připuštěni k říji v obvyklém čase staršími a silnějšími samci, zárodek se poté vyvíjí normálně – toto však nebylo potvrzeno. V květnu až červnu rodí srna obvykle jedno, někdy dvě hnědá, bíle skvrnitá mláďata (srnčata).
Srnčata zůstávají několik prvních dnů nehybně skryta v husté vegetaci, kam je chodí matka několikrát denně krmit. V tomto období jich je mnoho zahubeno sekačkami, myslivci se tomuto snaží zabránit spoluprací se zemědělci – procházením luk před senosečí, nalezená srnčata odnáší do křovin tak, aby na nich nezůstal lidský pach. V případě, že samice zaregistruje v jejich blízkosti člověka nebo nějakého dravce, se často stává, že svá mláďata opustí. Srnčata s matkou zůstávají celý rok, až do příštího porodu. Nepoučení lidé ročně v lesích seberou mnoho srnčat, protože je pokládají za opuštěná. Pokud se jim rychle nedostane odborné péče, srnčata obvykle uhynou, protože jim kravské mléko působí těžké zažívací potíže. Vhodnější potravou by bylo mléko kozí. Zatímco odchované srny v zajetí zkrotnou, srnci samčího pohlaví se po dosažení dospělosti stávají agresívními a mohou vážně zranit i člověka.
Ve volné přírodě se dožívá srnec maximálně 10 let, v zajetí žije i 15 let.
V tomto článku byl použit překlad textu z článku Roe Deer na anglické Wikipedii.
Obrázky, zvuky či videa k tématu srnec obecný ve Wikimedia Commons
Galerie srnec obecný ve Wikimedia CommonsSrnec obecný (Capreolus capreolus) je hojně rozšířený sudokopytník z čeledi jelenovití. Z evropských druhů jelenovitých je nejmenší. Samice srnce se nazývá srna (řidčeji srnka), mládě pak srnče (řidčeji srně). V České republice se jedná vedle prasete divokého o nejrozšířenější spárkatou zvěř.
Er der problemer med lyden? Se da eventuelt Hjælp:Ogg Vorbis eller "Media help" (engelsk)
Rådyret (latin: Capreolus capreolus) er Europas mindste hjorteart, den er meget almindelig i det meste af Europa og Lilleasien, også i Danmark. Man har fundet rådyrknogler i Danmark helt tilbage fra for 8.000 år siden.
Braklægning og skovrejsning har givet råvildtet bedre leveforhold, og det anslås, at der er op imod en halv million rådyr i Danmark i dag. På grund af den større bestand er jagtudbyttet også steget, og der skydes nu over 100.000 stykker råvildt årligt, uden at bestanden falder.
Rådyret trives alle steder hvor der er gode græsningsmuligheder og samtidig mulighed for skjul i form af småskove og krat og er dermed meget tilpasningsdygtigt, selv til vores kulturlandskab i Danmark. At rævebestanden de senere år har været plaget af skab har sikkert medvirket til rådyrets fremgang, da rævene normalt tager omkring 60% af rålammene i en sæson. Kun på enkelte øer findes rådyret ikke. Andre steder – f.eks. på Bornholm – er en bestand blevet genopbygget ved udsætning, efter det blev udryddet på grund af rovdrift. Parringssæsonen er i juli-august. Hannen kaldes en buk, mens hunnen kaldes en rå, de bliver kønsmodne omkring etårsalderen. I det fri kan et rådyr blive omkring 10-12 år, mens det i fangenskab kan blive op til 17 år gammelt.
Rådyret har en kropslængde på 0,9 – 1,3 meter og en vægt på omkring 20-30 kg. Skulderhøjden er 60–90 cm. Halen er meget kort ca. 2,5 – 3,5 cm. Pelsen er rødbrun i sommertiden, men gråner frem mod vinteren. Halepartiet er hvidt og kaldes ”spejlet”. Hannen (bukken) har et lille forgrenet gevir kaldet en opsats med op til 6 ender. Opsatsen falder af hvert år i november, men et nyt gror ud i løbet af vinteren.
Den nye opsats er omgivet af et blodfyldt lag lodden hud, der forsyner opsatsen med næring under væksten. Hudlaget kaldes ”basten”. I foråret, når opsatsen er udvokset og forbenet, svinder blodkarrene ind og et væskelag under huden dannes, så basten kommer til at sidde løs. Når dette sker medfører det kløe, og bukken gnubber derfor opsatsen mod træer og buske, hvormed laget skrælles af. Det går hårdt ud over træerne, da bark og smågrene rives af i denne proces og er et tydeligt spor efter bukken i skoven. Adfærden kaldes at bukken ”fejer” geviret. Bukken æder den afgnubbede hud. Opsatsen er helt hvid lige efter fejningen men bliver hurtigt mørkere.
Rådyret er en drøvtygger, det veksler mellem at gå og søge føde og at ligge skjult i vegetationen og tygge drøv. Rådyret æder en meget varieret kost af mere end 1000 forskellige plantearter i dens udbredelsesområde. Omkring 54% består af urtelignende planter, mens omkring 25% udgør planteføde fra buske og træer. Den er meget selektiv og æder sjældent det meget fiberholdige græs, men foretrækker, hvis den har mulighed for at vælge, at nippe de mest energiholdige og vandrige dele af urter og løvtræer på deres vej. Rådyrets mave er forholdsvis lille og energiniveauet og fordøjelsen er generelt høj, så dyret må æde ofte, gerne 5 – 11 måltider i døgnet. Rådyr æder gerne urter, løv, skud, knopper og korn, men kan også finde på at skrælle barken af træer eller æde bær og svampe. Andre vækster som f.eks. det meste af ranunkelfamilien, en del grovere græsser og en del krydderurter som f.eks. malurt undgås. Rådyret lever udmærket side om side med udprægede græsædere som f.eks. dådyr og kronhjort, da de ikke konkurrerer om føden. Som mennesket kan rådyret ikke selv danne c-vitamin, men vitaminet må tilføres gennem kosten.
Vintertiden er barsk for rådyret. Da det er en forholdsvis lille hjorteart, har den brug for energirig føde for at opretholde sit aktivitetsniveau. Vinterens fødeudbud giver ikke den energi dyret normalt har behov for. Rådyret er derfor på en række områder specielt tilpasset vinterens knappe fødeudvalg. Rent adfærdsmæssigt nedsætter rådyret sin aktivitet om vinteren, fra op mod 13 timers aktivitet om sommeren til omkring 8-10 timers aktivitet om vinteren. I de koldeste perioder tilbringer dyret meget tid med at ligge stille i skjul for at spare energi. Den føde dyret kan finde giver ikke engang den energi tilbage som rådyret ville skulle bruge på at finde føden, så det er energimæssigt fornuftigt at bevæge sig så lidt som muligt og i stedet tære på sommerens fedtressourcer. Da rådyrets føde skal være så energirig, er det ikke ualmindeligt at finde rådyr om vinteren, der er døde af sult, selvom de har maven fyldt med mad.
Perioderne med drøvtygning er også forlænget om vinteren, da den mere fiberholdige føde, der er tilgængelig om vinteren kræver længere forarbejdning. En drøvtyggerperiode om vinteren kan strække sig op til halvanden time, mens en drøvtyggerperiode om sommeren typisk varer omkring trekvart time. Ud over adfærdsmæssige tilpasninger sker der også fysiologiske tilpasninger til vinterens fødeknaphed. Rådyrets stofskifte falder, vommens volumen bliver mindre og den opsugende overflade mindskes. Råens forlængede drægtighed sparer på hendes ressourcer om vinteren, hvor føden er knap. De vintergrønne marker har i de senere år gjort vintrene en smule lettere at overleve for rådyrene.
Rådyret mangler fortænderne i overkæben. Tænderne er erstattet af en forhornet plade, som undermundens tænder passer op i. Når rådyret bider skud og knopper af bliver biddet derfor flosset i kanten. Om vinteren, når der ligger sne kan man tydeligt se specielle ædepladser, hvor rådyrene har skrabet sneen væk, for at komme til vegetationen nedenunder. Rådyrets specialiserede fødevalg gør dem til et skadedyr i de tidlige successionsstadier i en skovs udvikling, hvor de ofte skambider unge træer.
Rådyret er mest aktivt omkring solopgang og solnedgang, men hvis det ikke forstyrres er det også gerne aktivt om dagen. Små flokke – kaldet spring – af rådyr ses ofte græssende om dagen i kort afstand fra veje og bebyggelse.
Når rådyret vil hvile, skraber det sig et leje, hvor kviste, blade og anden vegetation fjernes, så dyret ligger på den bare jord. Et sådant leje vidner længe om rådyrets besøg.
Når rådyrene bevæger sig omkring i territoriet følger de et helt bestemt netværk af stier. De ses som små nedtrampede stier i landskabet og kaldes for ”veksler”. Vekslerne følger altid den nemmeste vej igennem et landskab, det snor sig omkring bakker, sten og faldne træstammer. Flere andre dyrearter anvender rådyrenes veksler, der er markeret med duftspor.
Jages rådyret, afsætter det er skræk-duftstof fra en kirtel, der udmunder foroven mellem klovene. Dette duftstof advarer andre rådyr der møder dette duftspor i op til flere dage efter. En flok rådyr på flugt ses tydeligt, da de alle løfter den lille hale og viser det tydelige hvide spejl frem. Det gør det nemmere for det enkelte individ at følge flokken, så de forbliver samlet, selv under en panikagtig flugt.
Råbukken ”fejer” hele sommeren, selvom basten på opsatsen fjernes i løbet af få timers fejning. Dette skyldes at fejningen efterlader tydelige mærker på træer og buske som bukken bruger i sin territorieafmærkning. Den forlængede fejning benævnes derfor territoriefejning. Ved roden af opsatsen sidder en duftkirtel, som afsætter duftmarkeringer, når bukken udviser denne territoriehævdende adfærd. I brunsttiden kan bukken i ophidselse over en påtrængende rival stange og slå opsatsen mod buske og træer. Denne fejning og stangning kan være temmelig voldsom, og man mener det er en overspringshandling bukken foretager for at komme af med et overskud af aggressioner.
I parringstiden kan man være heldig at finde såkaldte hekseringe, der er lavet af rådyr. Det er nedtrampet bevoksning og spor efter rådyrenes parringsleg, hvor råen bevæger sig i ring, fulgt af bukken, gerne rundt om en busk eller en sten.
Dyrene følges om vinteren i store flokke, kaldet "spring" med op til 20 dyr. I foråret hvor bukkene begynder at opretholde deres territorier splittes de store grupper op i mindre.
Rådyrets spor er lille og smalt. Det er ca. 4,5 cm langt og ca. 3 cm bredt. Sporet er jævnt i bunden, da trædepuden fortsætter helt ud i spidsen af kloven. Sporene er lidt udadvendte, og normalt ser man ikke mærker efter biklovene. Skridtlængden er 60–90 cm, og bagfoden sættes normalt i forfodens spor. Forklovene er ofte lidt spredte, mens bagklovene er samlede. Ved flugt, hvor rådyret bevæger sig i galop, ses gerne spor efter biklovene, springlængden er da omkring 2 meter, men kan komme op på det dobbelte. Under flugt kan rådyret springe over forhindringer på op til 2 meters højde.
Rådyrets ekskrementer er 10–14 mm lange og 7–10 mm brede sorte eller mørkebrune og citronformede. Om sommeren afgives de ofte i klynger på dyrenes ædepladser, eller enkeltvis mens dyret går.
Rådyrene parrer sig i august. Det befrugtede æg har et hvilestadium, der varer helt til januar, hvorefter det begynder at udvikle sig. Ved fødslen af et eller to rålam i maj/juni viser rådyret sin tilpasningsevne til forandringer i dets levesteder. I dag fødes rålammene oftest i en kornmark, hvor de tidligere ville være blevet født i et tæt krat eller i en skov. Råen efterlader lammet i op til 19-20 timer i døgnet de første fire uger, så længe det er for lille til at følge hende. Råen kan være op til en kilometer væk og vender kun tilbage til lammet når det skal die. Råens mælk består af omkring 7% fedtstof og 9% protein, hvilket er ca. det dobbelte af god komælk. Lammet selv har ingen lugt, så rovdyr ikke får færten af det, samtidig er lammet godt kamufleret med typiske lyse pletter i den rødbrune pels,. Pletterne ligner solens lyspletter på en skovbund og de får dermed lammet til at smelte sammen med omgivelserne.
Lammet kender ikke sin mor særligt godt i de første uger, det følger ethvert større væsen, der kommer forbi, når tiden nærmer sig hvor råen skulle dukke op. Selv et menneske, f.eks. en landmand, der tilser sin mark kan uden at ville det lokke et lam frem. Rører man et ”efterladt” lam vil råen sandsynligvis intet have med det at gøre, da det så har en fremmed lugt, og lammet vil dø. Lammet dier ved råen til langt ud på efteråret, og først efter et år skilles de. Råen og lammene bevæger sig indenfor et område på 25 – 50 hektar. Bukkens yngleterritorium er i brunsttiden ca. 1 1/2 gange så stort. Løber et rådyr over vejen kan man ofte regne med at der kommer mindst et lam løbende i hælene på råen. I sensommeren og efteråret bliver rigtigt mange rådyr trafikdræbt. Mange påkørte dyr når dog at slippe ind i bevoksningen selv om de er hårdt såret.
Jagttiden for rådyr er spredt over to perioder: For sommerbukke, hvor jægere får mulighed for at skyde bukke med de store udvoksede opsatser, er jagttiden 16. maj til 15. juli. Bukkejagten foregår altid enten med riffel eller bue.
For alle rådyr er der en yderligere jagttid, der strækker sig fra 1. oktober til 31.januar.[1] 1. oktober er rålammene dog kun ca. 3 måneder gamle og har svært ved, at klare sig uden råen endnu. Derfor hersker der en uskreven regel i Danmark, om ikke at skyde gammelråen i den første del af sæsonen. Denne jagttid kan både foregå med riffel, bue og med haglgevær. Ved brug af haglgevær foregår jagten som regel som driv- eller trykjagt, hvor dyrene skræmmes hen imod jægerne, der står klar til skud.
Tidligere lod man råvildtet hænge længe, men i dag hænger et ungt dyr kun omkring 1 – 2 dage, mens et ældre dyr skal hænge 8-10 dage. Efter partering og fjernelse af indvolde bliver rådyret skåret ud i ryg, kølle og Bove.
Rådyret (latin: Capreolus capreolus) er Europas mindste hjorteart, den er meget almindelig i det meste af Europa og Lilleasien, også i Danmark. Man har fundet rådyrknogler i Danmark helt tilbage fra for 8.000 år siden.
Braklægning og skovrejsning har givet råvildtet bedre leveforhold, og det anslås, at der er op imod en halv million rådyr i Danmark i dag. På grund af den større bestand er jagtudbyttet også steget, og der skydes nu over 100.000 stykker råvildt årligt, uden at bestanden falder.
Rådyret trives alle steder hvor der er gode græsningsmuligheder og samtidig mulighed for skjul i form af småskove og krat og er dermed meget tilpasningsdygtigt, selv til vores kulturlandskab i Danmark. At rævebestanden de senere år har været plaget af skab har sikkert medvirket til rådyrets fremgang, da rævene normalt tager omkring 60% af rålammene i en sæson. Kun på enkelte øer findes rådyret ikke. Andre steder – f.eks. på Bornholm – er en bestand blevet genopbygget ved udsætning, efter det blev udryddet på grund af rovdrift. Parringssæsonen er i juli-august. Hannen kaldes en buk, mens hunnen kaldes en rå, de bliver kønsmodne omkring etårsalderen. I det fri kan et rådyr blive omkring 10-12 år, mens det i fangenskab kan blive op til 17 år gammelt.
Das Reh (Capreolus capreolus), zur Unterscheidung vom Sibirischen Reh auch Europäisches Reh genannt, ist die in Europa häufigste und kleinste Art der Hirsche. Als Trughirsch ist es näher mit Ren, Elch und dem amerikanischen Weißwedelhirsch verwandt als mit dem in Mitteleuropa ebenfalls heimischen Rothirsch.
Das Reh besiedelte ursprünglich Waldrandzonen und -lichtungen. Es hat sich aber erfolgreich eine Reihe sehr unterschiedlicher Habitate erschlossen und kommt mittlerweile auch in offener, fast deckungsloser Agrarsteppe vor. Aufgeschreckte Rehe suchen gewöhnlich mit wenigen, schnellen Sprüngen Schutz in Dickichten, es wird deswegen und aufgrund einiger morphologischer Merkmale dem sogenannten „Schlüpfertypus“ zugerechnet. Rehe sind Wiederkäuer und werden als Selektierer bezeichnet, da sie bevorzugt eiweißreiches Futter äsen. Während des Sommerhalbjahrs lebt das Reh überwiegend einzeln oder in kleinen Gruppen, bestehend aus einer Ricke und ihren Kitzen, im Winter bilden sich Sprünge, die meist mehr als drei oder vier Tiere umfassen. Rehe, die in der offenen Agrarlandschaft leben, bilden Sprünge von mehr als zwanzig Individuen.
Das Reh unterliegt dem Jagdrecht und wird dort dem Schalenwild und dem Niederwild zugeordnet. Die Jagdstrecke beträgt allein auf dem Gebiet Deutschlands jährlich mehr als eine Million Stück. In der landwirtschaftlichen Wildhaltung spielt es auf Grund seiner Verhaltensmerkmale keine Rolle.
Das Reh wurde durch die Deutsche Wildtier Stiftung als Tier des Jahres 2019 ausgewählt.
Ausgewachsene Rehe haben eine Körperlänge von 93 bis 140 Zentimeter und erreichen eine Schulterhöhe zwischen 54 und 84 Zentimeter. Sie wiegen je nach Ernährungszustand zwischen 11 und 34 Kilogramm.[1] Tendenziell steigt das Gewicht von Südwesten nach Nordosten, von tiefen in höhere Lagen und von wärmeren zu kälteren Klimata.[2] So wiegen Ricken im Südwesten Spaniens durchschnittlich 17,1 und im Norden Spaniens 23,2 Kilogramm. In Norwegen erreichen Ricken dagegen ein durchschnittliches Gewicht von 28,8 Kilogramm.[3] Einen ausgeprägten Sexualdimorphismus gibt es bezogen auf die Körpermaße nicht. Weibliche Rehe tragen kein Geweih.
Auf Grund mehrerer Merkmale wird das Reh dem sogenannten „Schlüpfertypus“ zugerechnet. Anders als der Rothirsch, der bei Beunruhigung mit schnellem, ausdauerndem Lauf flüchtet und der dem Läufertypus zugeordnet wird, sucht das Reh bei Beunruhigung mit wenigen schnellen Sprüngen Deckung im Dickicht.[4] Es hat eine leicht gekrümmte und nach vorn abfallende Wirbelsäule, wodurch die Kruppe höher liegt als der Widerrist. Das Geweih des Bocks ist verhältnismäßig klein.[5] Die keilförmige Körperform ist dem lautlosen Durchwinden von dichter Vegetation angepasst.[6] Die Beine sind im Verhältnis zum Rumpf zierlich und lang, die Hinterläufe sind im Sprunggelenk stark eingeknickt.
Der Kopf ist im Verhältnis zur Körperlänge kurz, im Profil wirkt er fast dreieckig. Die Ohren sind lang-oval und zugespitzt und entsprechen in ihrer Länge etwa zwei Dritteln der Kopflänge. Die Iris ist schwarzbraun mit einer quer gestellten Pupille. Der Hals ist schlank und länger als der Kopf.[7] Das Haarkleid besteht aus Leithaaren, Grannenhaaren und Wollhaaren. Grannen- und Leithaare bilden die Deckhaare, darunter liegen die sehr dünnen und stark gekräuselten Wollhaare.[8] Das Haarkleid ist im Sommer auf der Körperoberseite und den Außenseiten des Körpers glänzend, wobei die Färbung individuell von einem dunklen Braunrot bis zu einem Fahlgelb variieren kann. Die Innenseite der Läufe und der Unterbauch sind heller und gelblicher. Die Region um den After, der sogenannte Spiegel, hebt sich vom übrigen Fell ab und ist gewöhnlich von gelblich weißer Farbe. Böcke haben am Kinn und an jeder Seite der Oberlippe einen kleinen weißen Fleck, auch oberhalb der Nasenpartie ist häufig ein weißer Fleck ausgebildet. Die Ohren sind bei beiden Geschlechtern auf der Außenseite braungrau mit einem dunklen bis schwarzen Rand, innen ist das Ohr dagegen hellgrau bis weiß.[9] Der Übergang vom Sommer- zum Winterhaarkleid erfolgt im September und Oktober. Er verläuft zunächst unauffällig, weil die roten Sommerhaare das wachsende graue Winterhaar lange optisch überdecken. Der für einen Beobachter erkennbare Haarwechsel verläuft dagegen sehr schnell und ist bei gesunden Rehen innerhalb einer Woche abgeschlossen.[10] Im Winter variiert die Farbe des Haarkleides zwischen Hell- und Dunkelgrau. Auch im Winterhaarkleid ist die Körperunterseite heller als die Körperoberseite. Der Wechsel vom Winter- ins Sommerkleid erfolgt in Mitteleuropa im Zeitraum von März bis April. Die Sommerhaare sind zuerst am Kopf sichtbar, dann auf dem Widerrist. Im Winter ist das einzelne Haar hohl, was der besseren Isolierung durch Lufteinschluss dient.
Das Fell der Rehkitze ist rotbraun und weist zunächst eine weiße Punktierung auf dem Rücken und auf den Flanken auf. Diese weiße Fleckenzeichnung wird ab einem Alter von einem Monat allmählich undeutlicher und verschwindet bis zum Alter von zwei Monaten durch das Überwachsen durch rote Sommerhaare. Unter den langen roten Haaren sind die weißen und braunen Kitzhaare noch bis zum Wechsel in das Winterhaarkleid vorhanden.[11]
Neben rotbraunen Rehen treten selten auch albinotische oder teilalbinotische Individuen auf. Bei reinen Albinos sind die Haare völlig weiß, die Augen sind rot. Bei den etwas häufigeren Teilalbinos, den sogenannten gescheckten Rehen, treten weiße Stellen an verschiedenen Körperteilen auf, die weißen Stellen können unterschiedlich groß sein.[12] Fehlen dem Reh bestimmte Farbpigmente, kann das Haar auch gelblich oder silberfarben sein.
Im Tiefland des nördlichen Mitteldeutschlands gibt es eine große Anzahl schwarzer Rehe, die vereinzelt auch in anderen Regionen auftreten. Im nördlichen Mitteldeutschland gab es schwarze Rehe vermutlich bereits um 990 in der Umgebung von Haste. Ihr Vorkommen ist für den heutigen Landkreis Lüchow-Dannenberg für 1591 sicher belegt, da aus diesem Jahr ein Brief des Landgrafen Wilhelm von Hessen-Kassel an den Herzog Heinrich Julius von Braunschweig-Wolfenbüttel erhalten geblieben ist, in dem er um die Zusendung der versprochenen schwarzen Rehe bittet.[13]
Die Färbung erklärt sich durch eine starke Vermehrung des schwarzen Pigments, das die Rotfärbung unterdrückt. Dieses Merkmal wird vermutlich rezessiv vererbt.[14] Im Sommer sind bei diesen Tieren der Kopf bis zur Augenlinie, Nacken, Rücken und oberer Teil der Läufe glänzend tiefschwarz. Die Körperunterseite wirkt grauschwarz. Im Winter ist das Schwarz etwas matter.[15] Auch die Kitze sind bereits schwarz gefärbt, weisen aber wie normal gefärbte Kitze eine bis zwei Reihen heller Flecken beiderseits der Wirbelsäule auf. Schwarze Rehe machen immer nur einen geringen Anteil der gesamten Rehwildpopulation aus. Selbst dort, wo man durch den gezielten Abschuss rotbrauner Rehe den Anteil schwarzer Rehe gezielt fördern wollte, gelang es nicht, ihren Anteil über 75 Prozent zu steigern.[16]
Nur die Böcke tragen ein Geweih. In der Jägersprache wird das Geweih der Rehe auch als Gehörn, im süddeutsch-österreichischen Sprachraum auch als Krickl bezeichnet. Es besteht aus zwei runden bis ovalen Stangen, die bei Böcken in Mitteleuropa durchschnittlich eine Länge von 15 bis 20 Zentimeter erreichen.[17] Im Normalfall weist jede Stange eines normal entwickelten, älteren Bockes drei Enden auf: Eine sogenannte Vordersprosse sowie das eigentliche Stangenende, auch Mittelsprosse genannt, und eine in der Höhe zwischen beiden liegende Hintersprosse.[18] Die wichtigste biologische Funktion dieses Geweihes liegt im Ausfechten und Verteidigen der Rangordnung. Die mit Duftdrüsen versehenen Kolbenenden produzieren außerdem bis zum Fegen der Basthaut ein Sekret, das an der Vegetation abgestreift wird.[19] Da das Geweih eine Überschussproduktion des Körpers ist, spielen bei seiner Entwicklung neben dem Alter der Böcke äußere Faktoren wie die Ernährung eine Rolle. Erst nach dem Abschluss der körperlichen Entwicklung des Bocks kann die Geweihentwicklung ihren Höhepunkt erreichen. In der Regel erreichen Geweihmasse und -volumen ihr Maximum bei fünfjährigen Böcken.[20] Das Geweih kann dann bis zu 600 Gramm wiegen. Es gibt keine Hinweise darauf, dass Böcke mit stärkerem Geweih von den Ricken bevorzugt werden.[21]
Bereits drei Monate alte Bockkitze entwickeln mit Beginn der Produktion des männlichen Geschlechtshormons Testosteron auf den Stirnbeinen Fortsätze, die Rosenstöcke genannt werden. Diese Stirnzapfen haben ohne Ernährungsmängel der Kitze im September/Oktober eine Länge von 30 Millimeter und einen Durchmesser von bis zu 10 Millimeter erreicht. Sie sind noch von Haut, nicht von Bast umgeben. Diese Haut wird im Zeitraum Dezember bis Januar abgescheuert, so dass die Spitzen dieses Erstlingsgeweihs freiliegen.[22] Bereits kurz darauf erfolgt der Abwurf und die Bildung des Folgegeweihs setzt ein. Das Geweih einjähriger Böcke ist normalerweise als einfacher, unverzweigter Spieß ausgebildet. Seltener kommen bereits bei Einjährigen die für zwei- und mehrjährige Böcke typischen Stangen mit jeweils zwei beziehungsweise drei Sprossen vor. Böcke, die älter als fünf Jahre sind, sind zunehmend nicht mehr in der Lage, die für den Geweihaufbau notwendigen Aufbaustoffe vollständig abzugeben, da sie mehr Mineralien verbrauchen als sie aufnehmen. Dabei spielen die wegen der Abnutzung der Zähne zunehmend schlechtere Ernährung sowie möglicherweise auch eine nachlassende Funktionsfähigkeit des endokrinen Drüsensystems eine Rolle.[23]
Bei Böcken, die mindestens das erste Lebensjahr abgeschlossen haben, fällt das Geweih jährlich in der Zeit von Oktober bis November ab und beginnt unter einer schützenden und nährenden Basthaut sofort neu zu wachsen. Die Wachstumsphase des Geweihs währt etwa 60 Tage und endet im Januar. Bei in Gattern gehaltenen Böcken hat man ein tägliches Geweihwachstum von etwa drei Millimetern festgestellt.[24] Das energiezehrende Schieben eines Geweihs in der verhältnismäßig äsungsarmen Winterzeit ist bei Hirschen sehr selten und kommt nur noch beim Sibirischen Reh und beim ostasiatischen Davidshirsch vor.[25]
Die Basthaut stirbt nach Abschluss der Geweihbildung ab und wird vom Bock durch Fegen an Büschen und jungen Bäumen von der verbleibenden Knochenmasse entfernt. Böcke, die mindestens zwei Jahre alt sind, fegen in Mitteleuropa ihre Geweihe während der zweiten Märzhälfte und damit noch bevor sie in das Sommerkleid wechseln. Einjährige Böcke fegen dagegen ihr Geweih sieben bis acht Wochen später, wenn sie bereits das Sommerkleid tragen.[26] Frisch gefegte Geweihe sind weiß oder vom anhaftenden Blut leicht gerötet. Durch das Fegen an Bäumen und Sträuchern dringen Rinden- und Pflanzensäfte in die Poren der Stangen ein, dadurch erhält das Geweih seine Farbe. Böcke, die ihr Geweih an Erlen und Nadelhölzern fegen, haben tendenziell sehr dunkle Geweihe, bei den sogenannten Feldrehen, denen auf Grund ihres Lebensraumes wenig Bäume zum Fegen zur Verfügung stehen, sind hellgraue Stangen typisch.[27] Das Fegen des Geweihs schadet den Bäumen: Böcke nutzen dafür bevorzugt alleinstehende Stämmchen und Randpflanzen, die Fegefreudigkeit der einzelnen Böcke ist individuell verschieden. Einzelne Böcke fegen nur an wenigen Stämmchen, während andere in Kulturen hunderte von Pflanzen massiv schädigen.[28] Fegeschäden gelten als kaum vermeidbar, es hilft nur das Einzäunen von aufgeforsteten Kulturen oder ein Einzelschutz von Bäumen beispielsweise durch Ummanteln der Stämme mit Maschendraht. Im Vergleich mit den Verbissschäden, die Rehe in Wäldern anrichten können, sind die Fegeschäden jedoch gering.[29]
Das Reh ist ein ausgeprägt geruchlich orientiertes Tier. Es zählt zu den sogenannten Makrosmatikern, da ein hoher Anteil der Nasenschleimhaut mit einem Riechepithel (Riechschleimhaut) überzogen ist. Auf den etwa 90 Quadratzentimeter umfassenden Riechepithel befinden sich rund 320 Millionen Riechzellen.[30] Rehe sind in der Lage, bereits geringe Duftreize wahrzunehmen und riechen einen Menschen aus einer Entfernung von 300 bis 400 Metern.[31]
Die seitlich stehenden Augen erlauben dem Reh ohne Kopfdrehung einen weiten Umkreis zu überblicken. Rehe reagieren besonders auf Bewegungen, das Erkennungsvermögen für unbewegte Gegenstände ist nicht sehr hoch entwickelt. Dies ist vermutlich auch der Grund, warum Rehe gegenüber einem stillstehenden Objekt beim Sichern auffällig das Haupt heben und senken. (Bei Störungen richten Rehe den Kopf auf und starren die Ursache der Störung an, wobei sie sich oft seitwärts stellen. Dieses charakteristische Verhalten wird Sichern genannt.) Sie bewegen sich gelegentlich auch langsam und mit weit vorgestrecktem Hals im Stechschritt auf die verdächtige Erscheinung zu, dabei stampfen sie von Zeit zu Zeit auf den Boden. Das Verhalten wirkt auf den Menschen äußerst neugierig, es handelt sich jedoch um ein Verhalten, bei dem sich das Reh Klarheit über die Ursache seiner Beunruhigung verschafft. Es kann einer Flucht unmittelbar vorausgehen.[32]
Über die Leistungsfähigkeit des Gehörsinns besteht keine einheitliche Einschätzung, da Rehe auf verschiedene Laute sehr unterschiedlich reagieren. Rehe können sich an laute Geräusche gewöhnen und lassen sich beispielsweise durch die Lärmkulisse einer Autobahn oder eines Schießplatzes beim Äsen nicht stören. Dagegen kann das leise Knacken eines trockenen Zweiges bei ihnen Sichern und Flucht auslösen.[33]
Ein bellender Laut ist die auffälligste und am häufigsten zu vernehmende Lautäußerung des Rehs, er wird in der Fachliteratur als „Schrecklaut“, in der Jägersprache als „Schrecken“ bezeichnet.[34] Belllaute sind meist dann zu hören, wenn Rehe aufgeschreckt werden, aber die Ursache der Störung noch nicht identifiziert haben. Der Laut drückt eher Erregtheit und Aggression als Angst aus. Ein bellendes Reh signalisiert dem Störer unter anderem, dass es ihn entdeckt hat – für einen potentiellen Fressfeind ist in diesem Fall eine weitere Annäherung sinnlos. Seinen Artgenossen teilt das Reh über das Bellen auch mit, wo es sich befindet.[35] In einigen Regionen sind im Sommer morgens und abends deswegen für etwa eine halbe Stunde bellende Rehe zu vernehmen.[36] Mit fiependen Lauten locken sich Kitz und Ricke dagegen gegenseitig. Auch während der Brunft ruft die Ricke fiepend nach dem Bock. Für den Bock ist dagegen beim Treiben der Ricke oder beim Vertreiben eines anderen Bockes häufig ein keuchendes, pfeifendes Schnauben zu vernehmen.[37]
Das Reh verfügt über drei verschiedene Gangarten. Im Schritt setzt es die Läufe links hinten, links vorn, rechts hinten und rechts vorn auf. Dabei tritt es mit dem Hinterlauf annähernd in die Trittspur des Vorderlaufs auf der gleichen Körperseite. Die Schrittlänge misst zwischen 35 und 45 Zentimeter.[38] Der sogenannte Troll oder Trab ist ein etwas schnellerer Gang, bei dem jeweils zwei diagonale Läufe – also beispielsweise linker Vorder- und rechter Hinterlauf – gleichzeitig auf den Boden gesetzt werden. Rehe zeigen diese Gangart verhältnismäßig selten und nur über kurze Distanzen.[39]
Die schnellste Gangart des Rehs ist der Galopp, er besteht aus einzelnen Sprüngen, bei denen beide Vorderläufe und beide Hinterläufe fast gleichzeitig auf den Boden gesetzt werden. Das Reh stößt sich unter Mitwirkung der Rückenmuskulatur beim Strecken der Hinterläufe vom Boden ab, bewegt sich dann mit geradem Rücken ohne Bodenberührung durch die Luft und fängt sich mit den Vorderläufen wieder auf. Mit stark gekrümmten Rücken werden dann die Hinterläufe noch vor den Trittspuren der Vorderläufe wieder aufgesetzt, die durchschnittliche Sprungweite liegt bei etwa vier Metern.[39] Rehe sind nicht in der Lage, diese schnelle Gangart über längere Zeit aufrechtzuerhalten, da ihre Herz- und Lungenleistung dafür nicht ausreicht. Rehe sind gute Schwimmer und in der Lage, mehrere Kilometer breite Gewässer zu durchqueren.
Das Europäische Reh kommt in fast ganz Europa sowie in Teilen Kleinasiens vor. Auf der Iberischen Halbinsel ist das Verbreitungsgebiet lückenhaft und auf Grund der klimatischen Gegebenheiten überwiegend auf Gebirge begrenzt. Rehe kommen unter anderem in den Pyrenäen, dem Kantabrischen und dem Iberischen Gebirge, den Montes de Toledo und in der Provinz Cádiz sowie in der Region um Málaga vor. Letztere gehört zu den südlichsten Verbreitungsgebieten des Rehs.[40] Die südliche Verbreitungsgrenze verläuft weiter über der Südspitze Italiens, das Reh kommt nicht auf Sizilien und den übrigen westlichen Mittelmeerinseln vor.[2] Auf dem Peloponnes ist das Reh zu Beginn des 20. Jahrhunderts ausgerottet worden, es ist aber noch am Olymp, auf der Chalkidike und einigen griechischen Inseln verbreitet. Zum Verbreitungsgebiet gehört außerdem der Norden Syriens, der Nordirak, Israel bis zum See Genezareth und Haifa sowie der Iran. Die Ostgrenze verläuft über Bulgarien und Rumänien, wo Rehe jeweils im gesamten Landesgebiet vorkommen, in nördlicher Richtung über Kropywnyzkyj, Dnipro, Borissoglebsk, Woronesch, Orjol, dem Westen Moskaus, dem Wolga-Stausee, dem Rybinsker Stausee, dem Westufer des Ladogasees entlang der Ostgrenze Finnlands. In Skandinavien liegt die nördliche Verbreitungsgrenze an der atlantischen Küste etwa am 65. Breitengrad, von den Ostseegebieten Schwedens zieht sich dann das Verbreitungsgebiet in einem schmalen Streifen östlich des Skandinavischen Gebirges bis hin zum Polarkreis. Auf Irland leben keine Rehe, dagegen ist das Reh in Schottland und Teilen Englands weit verbreitet.[41] Außerhalb seines natürlichen Verbreitungsgebietes ist das Reh bisher nur in Texas eingebürgert worden. Dort hat eine Arealvergrößerung bislang nicht stattgefunden.[42]
In der Waldlandschaft Europas besiedelte das Reh Waldlichtungen, Waldrandzonen sowie andere, unterwuchsreiche und baumarme Lebensräume wie Auen, Deltas und Riede, die nicht in Waldlandschaften übergehen.[43] Die heute von Agrarflächen durchzogenen oder umgebenen Waldgebiete bieten dem Reh deutlich mehr Lebensraum. Die Bestandsdichte liegt hier 10 bis 20-mal höher als in Waldgebieten, deren Baumbestand eine natürliche Altersstruktur aufweist.[44] Optimale Rehhabitate bestehen aus einem engmaschigen Mosaik von forstlich und landwirtschaftlichen genutzten Flächen und weisen Dickungen, Althölzer, Wiesen sowie mit Sträuchern und Kräutern bewachsene Schneisen und Wegränder auf.[45]
Die Höhenverbreitung reicht von der Tiefebene bis in alpine Höhenlagen von 3.000 Metern.[46] Allerdings ist es in hochalpinen Regionen oberhalb der Baumgrenze und in offenem Grasland selten. Regionen mit strengen Wintern und hohen, lang andauernden Schneelagen sind für Rehe wenig geeignet, da sie sich in hohem Schnee nur schlecht fortbewegen und an Nahrung gelangen können. Rehe überwintern in solchen Regionen auf zum Teil verhältnismäßig kleinräumigen Stellen, an denen sich auf Grund topographischer Merkmale weniger Schnee ansammelt.[47] Rehe sind außerdem erfolgreiche Kulturfolger, die auch vom Menschen stark überformte Lebensräume besiedeln.[48] Auf Grund ihrer verhältnismäßig geringen Größe genügen ihnen bereits kleine Waldreste oder Hecken als Deckung.[49] Entsprechend besiedeln Rehe auch die offene Agrarsteppe. Es wird zwischen den Ökotypen Waldreh und Feldreh unterschieden. Während das Waldreh nach wie vor waldnahe Habitate besiedelt, ist das Feldreh in der deckungsarmen offenen Agrarlandschaft zuhause und hat seine Ernährung überwiegend auf Feldfrüchte umgestellt. Feldrehe kehren jedoch in die für sie optimale Waldrandzone zurück und ändern ihre Ernährungs- und Verhaltensweise, wenn die Rehbestandsdichte in diesen Zonen zurückgeht.[50]
In Regionen mit hohem Damwild-, Sikahirsch- oder Rothirschbestand sind Rehe tendenziell seltener. Es liegen noch keine exakten Untersuchungen zum interspezifischen Verhalten von Rehen zu anderen Tierarten vor, doch verlassen Rehe bei sich näherndem Damwild die Äsungsflächen.[51] Noch mehr Distanz halten Rehe zu Rotwild, auch hier scheint das Brunftverhalten von Rothirschen Rehe zu stark zu beunruhigen. In mehreren Regionen konnte ein Anstieg der Rehwildbestände nachgewiesen werden, wenn der Bestand an Rothirschen zurückging. Auch Sikahirsche verdrängen Rehe. Gegenüber Wildschweinen ist das Verhalten der Rehe unterschiedlich. Dort, wo Wildschweine häufig sind und auch am Tage ihre Einstände verlassen, suchen beide Arten gelegentlich auf denselben Flächen nach Nahrung. Dagegen reagieren Rehe in der Dämmerung und bei Dunkelheit auf Wildschweine mit einem sichernden Verhalten.[52]
Grundsätzlich sind Rehe bestrebt, in dem Lebensraum zu bleiben, in dem sie geboren wurden. Ab einer gewissen Bestandsdichte ist dies jedoch nicht mehr möglich.[53] Entscheidend ist dabei die biotisch tragbare Wilddichte, d. h. die Bestandsdichte, bei der Körper-, Geweih- und Gewichtsentwicklung von Rehen den genetisch und umweltbedingten Möglichkeiten entspricht. Sie liegt gewöhnlich deutlich unter der Äsungskapazität eines Gebietes.[54] Wird die biotisch tragbare Wilddichte überschritten, reagieren Rehe auf Grund des damit verbundenen Stresses mit Gewichtsverlust und Minderung ihrer Krankheitsresistenz, eine Ausdehnung der Population in bislang rehwildfreie Räume setzt ein. Wo neuer Lebensraum nicht mehr zur Verfügung steht, setzt eine höhere Kitzsterblichkeit, geringere Befruchtungsrate und ein zugunsten der Männchen verschobenes Kitz-Geschlechtsverhältnis ein.[53]
Die Besiedlung neuer Regionen durch Rehe ist im Verlauf des 20. Jahrhunderts unter anderem auf dem Gebiet der Karstregion um Triest, auf neu entstandenen Poldern in den Niederlanden, der Insel Fehmarn sowie großflächigen Landwirtschaftsgebieten im ungarischen Theißgebiet genauer beobachtet und beschrieben worden.[55] Als erstes erschließen sich konstitutionell starke ein- bis zweijährige Böcke einen neuen Lebensraum, weil sie weiter abwandern als dies bei gleichaltrigen Weibchen der Fall ist. Im neuen, konkurrenzarmen Gebiet können sich diese Böcke konditionell sehr stark entwickeln. Wenn sie im Winter auf der Suche nach Äsung ihren Aktionsraum vergrößern, begegnen sie im Randgebiet der festetablierten Population auch anderen Rehsprüngen. Aus diesen Sprüngen folgen ihnen am Winterende einjährige Ricken nach.[55] Drei bis fünf Jahre nach der Erstbesiedelung wächst im neu besiedelten Bereich der Rehbestand stark an, weil die jungen, auf Grund des Äsungsangebotes konditionsstarken Weibchen viele Jungtiere großziehen. Die hier geborenen, konditionell starken jungen Böcke wandern ebenfalls in die Regionen ab, die weniger dicht oder noch nicht besiedelt sind.[56] Abwanderungen über mehr als zwanzig Kilometer sind die Ausnahme, im Durchschnitt wandern die Rehe nicht weiter als ungefähr zwei Kilometer.[57]
Rehe halten sich innerhalb eines bestimmten, definierbaren Aktionsraums auf. Adulte Tiere sind dabei sehr standorttreu.[58] Die Grenzen des Aktionsraums eines einzelnen Tieres oder eines Sprunges orientieren sich an bestehenden topographischen Linien wie beispielsweise Feldrändern, Böschungen, Wegen, Straßen und Hecken.[59] Die Größe der Fläche schwankt nach Jahreszeit, Biotop, Äsungsangebot, Alter und Geschlecht der Tiere. In der Regel sind die Aktionsräume im Sommer kleiner als in den übrigen Jahreszeiten.[60] Im Sommer leben Rehe einzeln, da sie als Selektierer in direkter Nahrungskonkurrenz zueinander stehen.[61]
Innerhalb ihres Aktionsraumes bevorzugen Rehe solche Ruhezonen, die ihnen einen optimalen Überblick über die Umgebung erlauben. So finden sich Ruheplätze häufig an Hügelkuppenrändern oder Hangterrassen. Erhöhte Liegeplätze haben akustische Vorteile, da hier die Hörweite erhöht ist und sie sind stärker bewindet, so dass Rehe potentielle Störer auch schneller riechen. Da sie stärker dem Wind ausgesetzt sind, sind erhöhte Liegeplätze insbesondere bei warmem Wetter kühler. Gleichzeitig können Rehe auch optisch auf größere Distanz Feinde erkennen und sich durch kurze Fluchten einer Begegnung entziehen. In der Nähe von Straßen wird der Lagerplatz hingegen so gewählt, dass ein Sichtkontakt durch Ducken oder langsamen Rückzug gemieden werden kann.[62]
Adulte Böcke besetzen in der Regel echte Territorien, die durch Sicht- und Duftmarkierungen abgegrenzt und zeitweilig gegen andere Böcke unduldsam verteidigt werden.[60] Die Territorien überschneiden sich, wenn überhaupt, lediglich an ihren Grenzen. Sie werden häufig über mehrere, aufeinanderfolgende Jahre besetzt.[63] Veränderungen der Vegetation beispielsweise auf Grund von Rodungen, Anpflanzungen oder Wechsel der landwirtschaftlichen Anbaumethoden führen in der Regel nicht dazu, dass ein einmal etablierter Bock seine Reviergrenzen verschiebt oder sein Revier aufgibt.[64] Grundsätzlich besetzen in Gebieten mit einer geringen Rehdichte, wo etwa zwei bis vier Böcke auf 100 Hektar vorkommen, alle mehrjährigen Böcke ein Territorium. Mit dichter werdendem Bestand ist das Alter territorialer Böcke tendenziell höher, die Anzahl nichtterritorialer Böcke nimmt zu und die Größe von Bockterritorien nimmt gleichzeitig ab. Bei der Etablierung von Territorien spielen Alter, Kampftrieb und Erfahrung, aber auch Zufall eine Rolle.[65] Geweihvolumen oder Geweihendzahl sind dagegen ohne Bedeutung.
In Schottland betrug die Reviergröße in Regionen mit geringem Rehbestand bis zu 35 Hektar, in einem den Lebensraumansprüchen von Rehen sehr stark entsprechendem Waldgebiet im Norden Englands dagegen im Mittel nur 7,4 Hektar.[66] Eine Größe von unter fünf Hektar scheint auch bei einer reichhaltigen Zufütterung nicht unterschritten zu werden.[66] Rehböcke sind allerdings nicht überall territorial: Das gilt für Regionen mit einer sehr geringen Bestandsdichte an Rehen oder wenn zu viele Konkurrenten da sind, beispielsweise wenn sie in Gattern gehalten werden. Auch in hochalpinen Lebensräumen, wo sich die Aktionsräume vom Frühjahr bis in den Sommer bergwärts verschieben, gibt es eine nur angedeutete Territorialität der Böcke.[67]
Junge, nichtterritoriale Böcke durchstreifen entweder die Territorien mehrerer adulter Böcke, halten sich in der Randzone zwischen zwei Territorien auf oder werden zu sogenannten „Satelliten-Böcken“, die auf Grund ihres nicht-aggressiven Verhaltens vom territorialen Bock in seinem Revier geduldet werden.[68]
Ricken leben nicht territorial in dem Sinne, dass sie über längere Zeit ein Revier durch Markierung abgrenzen und ihre Artgenossen daraus vertreiben. Auf Grund der langen Prägungsphase der Kitze sind Ricken jedoch darauf angewiesen, während der ersten Wochen nach der Geburt des Nachwuchses einzelgängerisch einen kleinen Aktionsraum zu besetzen.[69] Durch Drohen, Imponieren und Verjagen werden diese kleinen Aktionsräume gegen andere Ricken verteidigt. Ricken passen ihre sogenannten Setzplätze an die jeweiligen Gegebenheiten an.[70] Im Idealfall treffen an ihrem Setzplatz auf möglichst kleiner Fläche ein großes, leichtverdauliches und energiereiches Äsungsangebot, ausreichende Deckung sowie ein trockenes und warmes Mikroklima aufeinander. Solche Flächen können in den ersten Tagen nach dem Setzen weniger als ein Hektar groß sein, Ricken dehnen danach die von ihnen genutzte Aufzuchtzone sukzessive aus.[71]
Schmalrehe wandern zwar gelegentlich ab, sie halten sich aber häufig im Nahbereich des mütterlichen Sommergebietes auf und schließen sich im Herbst wieder dem Muttertier und deren Kitzen an. Sie verbleiben häufig auch dann noch im Randbereich des Aktivitätsraums des Muttertiers, wenn sie selbst Kitze führen.[72] Verwandte Ricken bewohnen daher ein Sippenrevier, das sich mit anderen Sippenrevieren nur wenig überschneidet. Diese Rickensippen bestehen aus zwei bis vier führenden Ricken mit den dazugehörigen Kitzen, Böcken und Schmalrehen. In der Regel bilden Ricken nur mit Angehörigen der gleichen Sippe gemeinsame Sprünge. Schmalrehen gelingt nur selten der Anschluss an eine fremde Sippe. Dort wo man ihn beobachtet hat, fand er statt, weil sich das Schmalreh dem territorialen Bock angeschlossen hatte.[73]
Rehwild schließt sich zu Beginn des Herbstes, wenn die Brunft abgeschlossen ist, zu Verbänden zusammen, die Sprünge genannt werden. Unter Sprung versteht man dabei eine Anzahl Rehe, die sich zur gleichen Zeit am gleichen Ort aufhalten, sich gleichzeitig in gleicher Richtung bewegen und Individualdistanzen von maximal 50 Meter einhalten.[74] Die hohe innerartliche Verträglichkeit ist eine energiesparende Anpassung an das geringe eiweißarme Nahrungsangebot im Winterhalbjahr.
Die Zusammensetzung und Größe von Sprüngen sind abhängig von der Bestandsdichte, dem Geschlechterverhältnis, den Merkmalen des Lebensraums und dem Nahrungsangebot. In Waldrevieren mit geringer Bestandsdichte, viel Deckung und einem guten Nahrungsangebot sind die Sprünge klein und bestehen häufig nur aus zwei bis vier Individuen.[75] Rehe, die die offene Agrarlandschaft besiedeln, können dagegen deutlich größere Verbände bilden. Anders als bei Rothirschrudeln bestehen zwischen den Rehen eines Sprunges nicht unbedingt intensivere soziale Beziehungen und Bindungen. Ferdinand von Raesfeld spricht von einer fast zufällig wirkenden Zusammensetzung.[74]
Sprünge werden in den meisten Fällen von einer Ricke geführt, die mindestens ein Kitz hat. Sie bestimmt bei Störungen die Fluchtrichtung. Sprünge beginnen sich im Spätwinter wieder aufzulösen, kurz vor der Geburt der Kitze im Mai ist diese Auflösungsphase abgeschlossen.[76]
Rehe kommen auch in der modernen Agrarlandschaft vor, in denen Wälder und Feldgehölze selten sind oder sogar ganz fehlen. Nach der Definition des Arbeitskreises Wildbiologie und Jagdwissenschaft werden Rehe als Feldrehe bezeichnet, wenn sie eine positive Verhaltensanpassung an diesen Lebensraum aufweisen: Sie haben Teile ihres Territorialverhaltens aufgegeben und flüchten bei Störungen nicht in den schützenden Busch oder Wald, sondern auf Distanz ins offene Feld. Dort halten sie sich überwiegend auf, statt täglich vom Wald ins Feld und zurück zu wechseln. Sie leben einen großen Teil des Jahres in Sprüngen[77] und zeigen vor allem im Winterhalbjahr ein Verhalten, das an die typischen Herdentiere der Steppenzone erinnert.[78] Häufig umfassen solche Sprünge 30 bis 40, in strengen und schneereichen Wintern sogar bis zu 100 Tiere.[79] Die Tendenz, bei fehlender Deckung größere Gruppen zu bilden, kommt auch bei anderen Hirscharten vor, die sowohl Waldlandschaften als auch offene Gebiete bewohnen. Vergleichbare Beispiele sind Axishirsch, Sambar, Schweinshirsch und Weißwedelhirsch.
Feldrehe wurden erstmals in der ersten Hälfte des 20. Jahrhunderts auf polnischem Gebiet beobachtet, das Autorenteam um Ferdinand von Raesfeld bezeichnete das später auch in anderen europäischen Regionen beobachtete Verhalten dieses Ökotyps als „eine erneute, erstaunliche Anpassung an veränderte Umweltbedingungen.“[80] Im Churer Rheintal kam man zu dem Schluss, dass in offenen Agrarlandschaften vorkommende Rehe nicht in geschlossenen Gruppen oder Sippen leben, sondern ortsabhängige Beziehungen zu vielen Individuen im selben Raum eingehen.[81] Dies erlaubt Rehen die stark schwankenden Ressourcen in intensiv genutzten Agrarlandschaften bestmöglich auszunutzen. Insbesondere im Winter halten sich Feldrehe den ganzen Tag auf fast deckungslosen, aber durch Wintergetreide und Zwischensaat äsungsreichen Flächen auf. Sie sind leicht auszumachen, durch die große Gruppe werden nahende Feinde jedoch früh bemerkt. Für das einzelne Mitglied einer großen Gruppen sinkt die Wahrscheinlichkeit, von einem Fressfeind gegriffen zu werden.[82] Individuen eines großen Sprungs wenden entsprechend nur halb so viel Zeit auf das Beobachten ihrer Umgebung auf wie allein oder paarweise lebende Rehe.[83]
Mehr als bei Waldrehen spielt das Sehvermögen im Verhalten der Feldrehe eine Rolle.[84] Die Angehörigen eines Sprungs nehmen beim Ruhen grundsätzlich entgegengesetzte Positionen ein, die einen Rundumblick gewährleisten. Wird ein Reh beunruhigt, steht es auf und spreizt die langen weißen Haare des Spiegels nach außen, so dass sich der Spiegel auf mehr als das Doppelte vergrößert.[84] In der Nähe befindliche andere Rehe werden dadurch auf die Störung aufmerksam und beginnen gleichfalls zu sichern. Die Flucht eines einzelnen Rehes löst die Flucht des ganzen Sprunges aus und kann sich sogar auf benachbarte Sprünge übertragen.[85] Die Fluchtdistanz von Feldrehen ist hoch. Untersuchte Bestände reagierten in fünfzig Prozent der Fälle schon auf 800 Meter Entfernung auf Störungen und flohen dann über eine Distanz von durchschnittlich 400 Meter. Diese hohe Fluchtdistanz kompensiert die fehlende Deckung. Im Frühjahr, wenn durch die höher gewachsenen Feldkulturen mehr Deckung vorhanden ist, zerfallen die Sprünge, dies erfolgt aber später als in Waldregionen. Zur Setz- und Brunftzeit nehmen Böcke und Ricke feste Territorien ein, die aber tendenziell größer als bei waldlebenden Rehen ist.[86] Es fehlen bei den Böcken die typischen Einstandskämpfe mit Drohgebärden und Verfolgungsjagden. Vermutet wird, dass die männlichen Mitglieder eines Sprunges ihren Rang in der Hierarchie durch das ständige Zusammenleben genau kennen.[87]
Rehe sind Wiederkäuer, allerdings haben sie gemessen an ihrer Körpergröße einen verhältnismäßig kleinen Pansen mit geringem Füllungsgrad. Sie verfügen außerdem nur über zwei statt der für Wiederkäuer so charakteristischen drei Blindsäcke. Dafür ist aber die Pansenschleimhaut dichter mit Pansenzotten besetzt als dies bei vielen anderen wiederkäuenden Huftieren der Fall ist.[88] Dies vergrößert die Gesamtoberfläche des Pansens und damit die dem Blutkreislauf pro Zeiteinheit zugeführte Stoffmenge.[88] Rehe werden als „Selektierer“ bezeichnet, da sie ausschließlich leicht verdauliche Nahrung bevorzugen.[89] In der Schweiz sind besonderes weitgehende Studien zum Äsungsverhalten von Rehen vorgenommen worden. Dort konnten fünf Äsungsperioden unterschieden werden:[90]
Beäst werden die Pflanzen vom Erdboden bis in eine Höhe von 120 Zentimeter. Bevorzugt fressen Rehe jedoch die Pflanzenteile, die etwa 75 Zentimeter über dem Boden stehen.[91] Ein etwa 20 Kilogramm schweres Reh braucht zwischen zwei und vier Kilogramm Grünmasse für die Deckung seines täglichen Energiebedarfs.[92] Bei natürlicher Futterzusammensetzung benötigt ein Reh außerdem etwa 1350 Milliliter Wasser je 10 Kilogramm Lebendgewicht. In der Regel enthält die natürliche Nahrung so viel Feuchtigkeit, dass es nicht zusätzlich trinken muss. Bei zunehmender Trockenheit sind Rehe jedoch regelmäßig an Wasserstellen zu beobachten.[93]
Der Stoffwechsel von Rehen ist insbesondere an Rehböcken untersucht worden. Dabei ließen sich zwei Perioden im Jahr feststellen, in denen die Rehböcke besonders stark zunehmen. Diese Feistzeiten fallen in Mitteleuropa in den Zeitraum März bis Juli sowie von Anfang September bis Anfang November. Rehböcke nehmen in dieser Zeit bis zu 20 Prozent des Ausgangsgewichtes zu. Die im Frühjahr aufgebauten Reserven werden während der Brunft im Juli und August wieder abgebaut. Die im Herbst angelegten Reserven dienen der Überbrückung des Energiedefizits im Winter.[94] Bei säugenden Ricken und den heranwachsenden Kitzen ist der Eiweißbedarf vor allem im Sommer sehr hoch. Säugende Ricken steigern ihre Energieaufnahme im Vergleich zu nicht säugenden Ricken auf bis zu 150 Prozent.[95]
Rehe erkennen ihnen bekannte Pflanzen an Geruch und Geschmack, neue Nahrungspflanzen erschließen sie sich in der Regel nur allmählich. In Versuchsreihen hat man festgestellt, dass bei ausreichendem Ernährungszustand der Rehe zwischen der Aufnahme von zwei verschiedenen neuen Äspflanzen mindestens eine Wiederkäuperiode liegt. Ein möglicherweise auftretendes Unwohlsein wird mit der Äspflanze assoziiert und diese dann gemieden.[96][97] Gewöhnlich imitiert ein Kitz das Muttertier in seinem Fressverhalten, Muttertiere griffen in Versuchsreihen Kitze sogar an, wenn diese etwas äsen wollten, was die Muttertiere nicht kannten.[98]
Die Zusammensetzung der Nahrung eines Rehs ist abhängig vom Angebot und dem individuellen Geschmack, generell ist sie jedoch immer sehr vielfältig.[99] Zu den Pflanzen, die Rehe besonders häufig fressen, gehören Heidelbeere, Großes Hexenkraut, Wald-Ziest, Gemeiner Hohlzahn, Efeu, Hainbuche, Besenheide, Roter Hartriegel, Gewöhnlicher Liguster und Gemeine Hasel. Untersuchungen zeigen aber, dass Rehe nicht überall die gleichen Pflanzen mit gleicher Vorliebe äsen. So fressen beispielsweise Rehe auf der Schwäbischen Alb sehr gerne Walderdbeeren, im Schweizer Mittelland dagegen weniger häufig. Sowohl auf der Schwäbischen Alb als auch im Schweizer Mittelland wird der Türkenbund so stark von Rehen verbissen, dass er dort nur selten blüht. Dagegen wird er auf den Muschelkalkböden westlich des Leinetals bei Göttingen wenig verbissen. Der Faulbaum wird in der Region um Krakau sehr stark von Rehen verbissen, in Deutschland gilt diese Baumart dagegen als verbissfest.[90] Die meisten der von Rehen geschätzten Äspflanzen sind stickstoffanzeigende und damit besonders eiweißreiche Pflanzen. Es gibt aber Ausnahmen wie beispielsweise den Stinkenden Storchschnabel, der arm an Nährstoffen ist und dessen Mineralstoffe in einem ungünstigen Verhältnis vorhanden sind. Diese stark duftende Pflanze wird jedoch überall, wo sie wächst, von Rehen stark verbissen, was ein Indiz ist, dass Duft- und Geschmacksstoffe den Verbissgrad wesentlich mitbestimmen.[100] Gerbstoffreiche Pflanzen wie Walnuss, Blutwurz oder Fünffingerkraut oder mit Haaren gegen Verbiss geschützte Pflanzen wie Königskerze oder Große Brennnessel sowie besonders giftige Pflanzen wie Maiglöckchen, Seidelbast, Tollkirsche oder Roter Fingerhut werden vom Reh gemieden.[101]
Rehe äsen auch auf landwirtschaftlichen Nutzflächen. Raps gehört zu den Nutzpflanzen, die besonders stark verbissen werden und spielt in intensiv genutzten Agrarlandschaften vor allem im Frühjahr eine große Rolle in der Ernährung der Rehe. Gerste wird dagegen nur als junge Pflanze geäst, während die kurzgrannigen Weizen- und Hafersorten eine bevorzugte Äsungspflanze im Hochsommer sind.[102] Daneben können durch Lagerstellen im Getreide Schäden entstehen. Generell wird jedoch davon ausgegangen, dass ein dem Lebensraum- und Äsungsbedingungen angemessener Rehwildbestand keine nennenswerten Wildschäden im Felde anrichten. Anders ist es mit Waldschäden durch Reh-Verbiss.
Bei überhöhter Wilddichte ohne ausreichende Ernährungsgrundlage kann es zu einer deutlichen Verarmung der gesamten Waldflora kommen.[103] Durch die in den letzten Jahren stark zunehmenden Rehbestände haben nach Einschätzung des Wildbiologen Fred Kurt die Verbissschäden „ein Ausmaß angenommen, dass ihre Wirkungen auf die Waldvegetation diejenige von Naturkatastrophen annehmen.“[104] Zu Verbiss kommt es unter anderem an für die Waldverjüngung wichtigen Baumarten wie Fichte, Buche, Tanne und Edellaubhölzer. Verbissschäden können in folgende drei Kategorien unterschieden werden:[105]
In der Literatur zur Hege des Rehwildes nimmt die Minderung der Waldschäden breiten Raum ein. Die diskutierten Möglichkeiten konzentrieren sich auf eine Verringerung des Rehbestandes durch Abschuss zur Bestandsregulierung, verbissreduzierende Jagdtechniken und – Strategien (Waldjagd statt Feldjagd, Schwerpunktjagd), Verhütungsmaßnahmen wie das Einzäunen von besonders schützenswerten Kulturen oder den Schutz von Einzelbäumen, sowie die Forderung nach einer wildgerechteren Waldwirtschaft. Letztere soll ausreichende natürliche Äsung sicherstellen. Auch mit Fütterung in vegetationsarmen Perioden wird versucht, den Verbissschäden entgegenzuwirken.
Neben dem Verbiss verursacht das Verfegen junger Bäume durch die Rehböcke Schäden, wodurch Schutzmaßnahmen erheblich aufwändiger werden, da der Schutzzeitraum 10 Jahre und mehr umfassen kann.
Das Reh gilt als ein ursprünglich tagaktives Tier, das während 24 Stunden zwischen acht und elf Äsungsperioden benötigt.[106] Der Tagesablauf von Rehen ist entsprechend von Futtersuche, Äse und Wiederkäuen dominiert. Im Frühjahr und im Sommer verbringen Rehe je sechs Stunden pro Tag mit Äsen und Wiederkäuen. Weitere sechs Stunden ruhen sie, vier Stunden schlafen sie und zwei Stunden pro Tag wenden sie darauf auf, ihren Standort zu wechseln. Im Herbst und Winter wenden sie je eine Stunde mehr für Äsen und Wiederkäuen auf, sie ruhen in dieser Zeit weniger, schlafen nur drei Stunden und ziehen drei Stunden in ihrem Revier umher.[107]
Der hohe Anteil an Futtersuche, Äsen und Wiederkäuen im Tagesablauf des Rehes ist auf den niedrigen Nährwert der Nahrung zurückzuführen. Ein einzelner Äsungszyklus – Aufsuchen der Äsungsstelle, Fressen und Wiederkäuen – dauert durchschnittlich etwa zwei Stunden.[108] In waldreichen Gebieten des nördlichen Schweizer Mittellandes fielen die Höhepunkte der einzelnen Äsungszyklen auf 5:30 h, 9:00 h, 10:30 h, 12:00 h, 13:45 h, 15:00 h, 18:00 h, 21:00 h, 23:30 h, 1:00 h und 3:00 h. Die Äsungszyklen verschieben sich bei Störungen, es steigt die Wahrscheinlichkeit, dass Rehe durch Äsen an Bäumen Wildschäden im Wald verursachen, da sie dann seltener auf freie Flächen hinaustreten, sondern an Bäumen äsen.[109] Rehe, die während des Tages häufig durch Menschen beunruhigt werden, werden außerdem zunehmend nachtaktiver. Rehe nutzen vor allem mondhelle Nächte. Nach solchen Nächten sind tagsüber deutlich weniger Rehe äsend zu sehen.[110] Neben Störungen durch Menschen bewirken auch hohe Schneedecken, Regenwetter oder starker Wind, dass Rehe auf Äsungszyklen verzichten.
Ein Reh, das sich zum Ruhen niederlassen will, scharrt mit den Vorderläufen zunächst ein Lager. Dann lässt es sich auf die Vorderfußwurzeln nieder, setzt sich auf den rechten oder linken Oberschenkel und schlägt die Vorderläufe um. Es liegt immer nur ein Vorder- oder Hinterlauf einer Seite unter dem Körper. In dieser Körperhaltung käut das Reh wieder, döst oder schläft. Beim Dösen bleibt der Kopf hoch erhoben, gelegentlich käuen sie im Dösen sogar wieder. Fester Schlaf ist auf wenige kurze Perioden im Tagesrhythmus beschränkt, die unregelmäßig eintreten. Die Augen sind dann geschlossen, der Kopf liegt entweder auf dem Boden oder auf der Flanke zwischen Rumpf und Hinterläufen. Während des Schlafes werden Gerüche oder leise Geräusche nicht wahrgenommen.[38] Nach dem Ruhen oder Schlafen aufstehende Rehe strecken sich zunächst, flehmen dabei gelegentlich und kratzen sich mit den Schalen des Hinterlaufs. Sie belecken sich und wechseln dann zum Äsungsplatz. Anders als der Rothirsch suhlt das Reh nicht.[38]
Zu kämpferischen Auseinandersetzungen zwischen Böcken kann es das ganze Jahr über kommen. Nach der Brunft und im Winterhalbjahr begrenzen sich die Kampfhandlungen gewöhnlich auf Drohen, Imponieren und Verjagen. Besonders intensiv sind die Kämpfe im Mai, wenn das Imponier- und Drohverhalten über Minuten dauert und Jagden über mehrere hundert Meter erfolgen.[111] Böcke nehmen sich in der Regel auf eine Distanz von 30 bis 300 Meter wahr und reagieren darauf zunächst mit Sichern, dabei ist das Haupt erhoben, die Ohren nach vorne geöffnet und häufig auch ein Vorderlauf angewinkelt. Die beiden Böcke nähern sich dann auf fünf bis zehn Meter und drohen und imponieren dann erneut. Der Hals ragt beim Imponieren senkrecht nach oben, der Kopf ist zur Seite gewendet und die Ohren sind nach hinten gelegt. Beim Drohen dagegen grätscht der Bock die Beine, senkt den Kopf und stößt mit dem Geweih in Richtung seines Rivalen. Dies ist häufig von einem Scharren mit einem der Vorderläufe begleitet (sogenanntes Plätzen). Zum Drohen gehört auch ein heftiges Schlagen auf den Boden mit einem der Hinterläufe.[65] Gleich starke Böcke jagen dann unvermittelt über eine Strecke von 20 bis 80 Meter nebeneinanderher und beginnen dann erneut mit Drohen und Imponieren.
Vor dem eigentlichen Kampf schreiten die Böcke im Stechschritt aufeinander zu, dabei schlagen sie erneut mit den Hinterbeinen auf den Boden. Sobald die beiden Gegner unmittelbar frontal gegenüberstehen, senken sie gleichzeitig die Köpfe und der eigentliche Stoßkampf beginnt. Es handelt sich bei der Kampfhandlung nicht um einen Beschädigungskampf, sondern um einen Kommentkampf, der nach ritualisierten Verhaltenssequenzen abläuft. Bei gleich starken Gegnern kommt es häufig zu einem kreisförmigen Drehen.[112] Der stärkere Bock ist häufig erst nach mehreren Anläufen ermittelt; auf das Drohen des stärkeren Bocks verharrt der Verlierer kurz in Demutsstellung, dabei ist der Hals waagrecht gehalten und die Ohren nach vorne gewendet. Danach flüchtet er.
Tödliche Kampfausgänge kommen gelegentlich vor. Es gibt Rehböcke, die sich atypisch verhalten und ihren Gegner von der Seite angreifen (sogenanntes Forkeln). Gelegentlich unterscheiden sich die Geweihe der beiden kämpfenden Böcke so stark, dass sie sich nicht miteinander verhängen, sondern direkt auf die Stirn des Gegners auftreffen. Beim Zustoßen kann dann die Schädeldecke durchdrungen werden.
Die eigentliche Brunft findet in Mitteleuropa etwa von Anfang Juli bis ins zweite Drittel des August statt, sie beginnt nach milden Wintern tendenziell früher als nach langen und kalten.[113] Die letzten Wochen der Brunftzeit werden auch als Blattzeit bezeichnet, weil dann die meisten Ricken gedeckt sind und sich Böcke von Jägern durch „Blatten“, das Nachahmen des Fiepens brunftiger Ricken, anlocken lassen. Die Brunftzeit der Ricken ist im Gegensatz zu den Männchen kurz und dauert nur jeweils etwa vier Tage.[114] Generell sind ältere und konditionell starke Ricken früher als junge und schwach veranlagte Ricken paarungsbereit. Bei älteren Ricken beginnt der Brunftzeitraum etwa 67 Tage nach der Geburt ihres Kitzes.[115]
Rehböcke werden durch Geruchswahrnehmung auf paarungsbereite Ricken aufmerksam und folgen gewöhnlich bis in die unmittelbare Nähe ihrer Spur. Eine Ricke reagiert auf einen sich nähernden Bock gewöhnlich mit einer Flucht von durchschnittlich 500 Metern, der Bock folgt ihr dabei. In der Vorbrunft kann dieses sogenannte Treiben über Stunden und sogar Tage gehen.[114] Erst wenn die Ricke empfangsbereit ist, bleibt sie bei einem solchen Treiben plötzlich abrupt stehen.[116] Der aufschließende Bock beriecht und beleckt darauf die Ricke. Mit gesenktem Kopf frontal oder lateral vor dem Bock stehend fordert die Ricke ihn dann zur Paarung auf, läuft dabei langsam weiter, wobei der Bock ihr mit langgestrecktem Hals und Kopf folgt. Der Bock imponiert erneut und reitet dann zur Paarung auf.[117] Ricken in einer körperlich nicht guten Verfassung unterbrechen häufig das Brunftvorspiel, indem sie sich nur über eine kurze Distanz verfolgen lassen und sich dann niederlegen. Auch der Bock bricht gelegentlich das Brunftvorspiel ab, wenn die Ricke nicht alle zum Paarungsverhalten gehörenden Verhaltenssequenzen zeigt.[117]
Böcke verlieren in der Brunft auf Grund des heftigen Treibens der Ricke und der häufig langen Suche nach brunftigen Ricken erheblich an Körpergewicht.[118] Generell verpaaren sie sich nur mit sehr wenigen Ricken, meist bleiben sie während der vier Tage, die die Brunft einer Ricke dauert, in ihrer Nähe. Nur in Gebieten, in denen es an Böcken mangelt, werden mehrere Ricken von einem Bock abwechselnd getrieben und beschlagen.[114]
Bei Rehen kommt es im Gegensatz zu anderen Hirscharten zur Keimruhe. Das befruchtete Ei entwickelt sich erst ab Dezember und führt in Mitteleuropa zur Geburt der Jungtiere (Kitze) vorwiegend im Mai und Juni des folgenden Jahres. Etwa 80 Prozent der Kitze werden in einem Zeitraum von 20 bis 30 Tagen geboren,[119] die Gesamttragezeit beträgt durchschnittlich 290 Tage oder 9,5 Monate.[120] Beobachtungen der Setzzeiten im Donautal bei Ingolstadt und in der Kochelsee-Niederung in den 1970er Jahren haben gezeigt, dass Ricken ihre Kitze in späten Frühjahren auch entsprechend später setzen. Daraus schließt man, dass Rehe in der Lage sind, ihre Tragezeit äsungsabhängig so zu steuern, dass das Setzen der Kitze in die günstigste Zeit fällt.[121] Die Fähigkeit zur Keimruhe scheint unter Huftieren eine einzigartige Anpassung zu sein. Sie ermöglicht es, dass Brunft und Säugezeit zeitlich zusammenfallen und in einer Jahreszeit stattfinden, in der ein großes und qualitativ hochwertiges Äsungsangebot besteht.[122]
Kurz vor der Geburt sucht die Ricke einen Setzplatz aus, meist eine wenig bewachsene Stelle in der Nähe guter Dickungen.[123] In Heugraswiesen sind die Setzplätze etwa zwei Quadratmeter große Flächen, in denen die Ricken das Gras niedergewälzt haben.[123] Während des Geburtsvorgangs liegen die Ricken auf der Seite, nur selten stehen sie mit gegrätschten, leicht angewinkelten Hinterläufen. Die Länge des Geburtsvorgangs hängt von der Anzahl der Kitze ab, in der Regel umfasst er zwischen vier und fünf Stunden und ist damit im Vergleich zu anderen Huftieren verhältnismäßig lang.[123] Rehricken können zwischen einem und vier Jungen zur Welt bringen. Von 573 in der Region Bern beobachteten Ricken, brachten 224 ein einzelnes Kitz, 306 Zwillinge, 41 Drillinge und zwei Vierlinge zur Welt. Die Zahl der Kitze je Geburt ist abhängig vom Alter der Ricke und ihrer körperlichen Verfassung.[124] Unmittelbar nach der Geburt versuchen sich die Kitze aus der Embryonalhülle zu befreien und geben nach drei bis zehn Minuten leise, hohe Kontaktlaute ab.[123] Das Muttertier versucht darauf, das Neugeborene durch Lecken zu säubern. Es reinigt auch die Pflanzen und Bodenteile von Blut, Embryonalhülle und Nachgeburt, wodurch die Witterungsspuren vom Setzen und vom Neugeborenen verschwinden. Bereits sechs bis zwanzig Minuten nach der Geburt beginnen Rehkitze mit ihren ersten Stehversuchen. Gewöhnlich kann ein Kitz eine halbe bis anderthalb Stunden nach der Geburt stehen, nach einer bis drei Stunden versucht es die ersten Schritte. Nach zwei Tagen kann ein Kitz die Läufe vollumfänglich koordinieren, allerdings erst nach drei bis vier Tagen auch galoppieren. Das Sehvermögen ist in den ersten zwei Stunden schlecht, in dieser Zeit erfolgt eine Orientierung ausschließlich nach dem Gehör.[125]
Etwa drei bis vier Wochen bleiben Rehkitze in der Deckung zurück, während das Muttertier äst und zum Säugen des Kitzes zurückkehrt. Das Kitz liegt dabei meistens in eingerollter Bauchlage am Boden. Das einzelne Kitz trifft die Wahl seines Liegeplatzes selbst und wird nur insofern vom Muttertier beeinflusst, als es versucht, solche Geburtsorte zu finden, die reichen Unterwuchs oder einen guten Sichtschutz von oben bieten. Das Abliegen ist eine Instinkthandlung der Kitze, bereits dreitägige Kitze wären in der Lage, dem Muttertier über längere Strecken zu folgen.[126] Das Verharren des Jungtiers an einer Stelle ist sowohl für das Mutter- als auch das Jungtier energetisch sinnvoll. Ricken, deren Kitze aktiv waren, sichern mehr und äsen weniger. Ruhende Kitze verbrauchen wenig von der aufgenommenen Nahrung für Bewegung und haben entsprechend ein höheres Wachstum. Gleichzeitig ist das Verharren in der Deckung die bestmögliche Anpassung an einen hohen Druck durch Prädatoren.[127]
Als Liegeplätze wählen Kitze Stellen unter Büschen mit tiefhängenden Ästen oder Zonen mit 30 bis 60 Zentimeter hoher Vegetation.[128] Diese Liegeplätze wechseln täglich, durchschnittlich befindet sich der nächste Liegeplatz zwischen 100 und 200 Meter vom alten entfernt.[129] Die Kitze eines Muttertiers suchen keine gemeinsamen Liegeplätze auf, sondern befinden sich spätestens einen Tag nach der Geburt meist zwanzig bis achtzig Meter voneinander entfernt in der Deckung. Die Distanz kann in den ersten Lebenstagen sogar noch größer werden. Kitze, die über längere Zeit nicht gesäugt wurden, beginnen leise Fiii-Laute von sich zu geben. Diese Kontaktlaute steigern sich allmählich zu einem zweisilbigen Fiii-ie, das das Kitz in Extremfällen 30 bis 40 Mal von sich gibt. Ein schriller, heller Fieplaut ist der Alarmruf oder Angstschrei des Kitzes, der bei dem Muttertier in der Regel ein Herbeieilen auslöst. Ricken verteidigen ihre Kitze durch Vorderlaufschläge unter anderem gegen Katzen, Füchse, Hunde und gegebenenfalls auch Menschen.[130] Auf Störungen wie rasche Bewegungen in ihrer Nähe, Lärm oder fremden Geruch hin verharren Kitze starr an den Boden gepresst. Die Läufe sind dabei angewinkelt, der gestreckte Hals wird auf den Boden gepresst. Ein Fluchtverhalten – beispielsweise vor Mähmaschinen – setzt erst im Alter von drei bis vier Wochen ein.[130] Danach lösen nur noch sehr hohe Feindreize ein Sich-an-den-Boden-Drücken aus. Beobachtet wurde es beispielsweise bei deutlich älteren Tieren, wenn diese vor sich nähernden Menschen nicht mehr flüchten konnten.[131]
Ricken nehmen bis in die dritte Woche nach der Geburt fremde Kitze an, wenn diese dem Alter ihrer eigenen Nachkommen entsprechen; umgekehrt können sich bis zu drei Wochen alte Kitze fremden Ricken anschließen. Solche Adoptionen kommen vor allem dann vor, wenn die Bestandsdichte sehr hoch ist und die Setzplätze der Ricken nicht weit auseinanderliegen.[132] Aus Vertauschungsversuchen hat man geschlossen, dass der individuelle Geruch der Kitze in den ersten Lebenswochen eine untergeordnete Rolle spielt. Typisch für junge Kitze ist ein Geruch nach saurer Milch und Harn. Die Milch gelangt auf das Fell der Kitze, wenn sie sich nach dem Saugen belecken, da sie meist im Liegen harnen, ist ihr Fell außerdem mit Harn benetzt.[133] Zwischen der dritten und fünften Woche endet die Prägungsphase zwischen Kitz und Muttertier, die nicht mehr rückgängig zu machen ist. Verglichen mit anderen Schalenwildarten findet diese Prägung sehr spät statt und der Prägungsprozess dauert sehr lange.[134]
Ab einem Alter von etwa vier Wochen beginnen Kitze ihr Muttertier zu begleiten. Kitze halten sich dann möglichst nah beim Muttertier auf und bevorzugen seinen Windschatten, so dass sie es dauernd riechen können. Sie haben dann auch Kontakt zu ihren gleichaltrigen Geschwistern. In dieser Zeit vergrößert sich der Aktionsraum der Ricke und ihrer Kitze deutlich. Gleichzeitig verholzen viele Äspflanzen und die Nahrung wird schwerer verdaubar und eiweißärmer. In der Regel erlauben Ricken nur noch ein zweimaliges Säugen am Tag. Die meisten Kitze stellen in einem Alter von zehn Wochen endgültig das Saugen ein.[135]
Zwischen der vierten Lebenswoche und einem Alter von etwa sechs Monaten erlernen Rehkitze die meisten Elemente des Kampf-, Brunft- und Markierverhaltens in spielerischen Auseinandersetzen mit ihren gleichaltrigen Artgenossen. Dazu gehört unter anderem Imponier- und Demutsverhalten, Drohbewegungen gegenüber Artgenossen werden ab dem fünften oder sechsten Monat bereits mit Scharrbewegungen der Vorderläufe eingeleitet. In der Regel bilden die einzelnen Verhaltensmuster aber noch keine Verhaltenssequenzen, wie sie erwachsene Rehe während Auseinandersetzungen zeigen.[136] Zwischen Mitte März und Mitte Mai zerfallen die Mutterfamilien. Bockkitze trennen sich in der Regel früher vom Muttertier als Rickenkitze. Das Muttertier fordert seinen vorjährigen Nachwuchs in dieser Zeit nicht mehr auf, ihm nachzufolgen und zeigt vermehrt ein aggressives Verhalten gegenüber den älteren Jungtieren. Die Abwanderung der Jungtiere erfolgt in einer Zeit, in der das Äsungsangebot sehr gut ist. In der Regel finden die vorjährigen Jungtiere ein Übersommerungshabitat in einer Region, die weniger als fünf Kilometer von ihrem Geburtsort entfernt ist. Tendenziell wandern Jungböcke weiter als Jungricken.[137]
Weibliche Kitze wiegen bei der Geburt zwischen 1.200 und 1.900 Gramm. Männliche Kitze sind etwas schwerer und wiegen zwischen 1.300 und 2.300 Gramm. Das Geburtsgewicht wird beeinflusst von dem Allgemeinzustand des Muttertiers, seinem Alter und der Anzahl der Geschwister: Einzelkitze sind grundsätzlich schwerer als Mehrlingskitze. Generell setzen außerdem ältere und stärkere Ricken schwerere Kitze. Bis zu dem Zeitpunkt, wenn sie sich von Milch- auf Pflanzennahrung umstellen, ist die Gewichtsentwicklung der Kitze von der Milchleistung des Muttertiers und von den vorherrschenden klimatischen Verhältnissen abhängig.[95] Insbesondere feuchtkaltes Wetter verzögert die Gewichtszunahme der Kitze.
Während der Säugezeit nehmen Kitze täglich zwischen 74 und 207 Gramm zu. Ab der dritten Lebenswoche beginnen Kitze damit, selbst Grünfutter zu sich zu nehmen und stellen sich in der siebten bis zehnten Lebenswoche vollständig auf Pflanzennahrung um. Ab dann sinkt die tägliche Gewichtszunahme auf durchschnittlich 55 Gramm. Die Umstellung der Kitze auf Grünnahrung wird durch die Ricke gefördert. In Gefangenschaft gehaltene Kitze saugten bis in ein Alter von vier Wochen täglich neun bis elf Mal für je 30 Sekunden und nahmen dabei je rund 40 Milliliter Milch auf. Das entspricht einer täglichen Milchproduktion einer Ricke mit Drillingen von 1,2 Liter, was diese an den Rand ihrer physischen Leistungsfähigkeit bringt. Darauf weist auch hin, dass unter Gehegebedingungen Ricken bei Verlust eines der Kitze ihre Nahrungsaufnahme unverzüglich reduzieren.[133] Bereits ab dem vierten Lebenstag lassen Ricken ihre Kitze nicht mehr jederzeit saugen und weichen mit ruckartigen Schritten oder kleinen Fluchten aus.[133]
In Mitteleuropa erreichen Kitze ihr vorläufiges Endgewicht im Spätherbst (Ende November). Sie wiegen dann zwischen neun und zwanzig Kilogramm.[95] Ihr dann erreichtes Gewicht ist ausschlaggebend für ihre Überlebenschancen im kommenden Winter. Kitze, die weniger als 12,5 Kilogramm wiegen, haben auch in milden Wintern nur eine geringe Überlebenschance. Dies ist vermutlich darauf zurückzuführen, dass die Relation zwischen energieabstrahlender Körperoberfläche und möglichem Energieumsatz bei reduzierter Verdaulichkeit der Nahrung im Winter zu ungünstig wird.[26]
Die weitere Gewichtsentwicklung ist bei weiblichen Tieren im zweiten bis dritten Lebensjahr abgeschlossen, bei Böcken generell im dritten Lebensjahr. Insbesondere bei den Böcken ist für die Entwicklung nicht nur die Qualität des Lebensraumes entscheidend, sondern auch die Wilddichte. Bei hohem Bestand wachsen Böcke ab dem zweiten Lebensjahr langsamer heran und erreichen als mehrjährige Tiere ein geringeres Gewicht als Böcke, die in Regionen mit niedriger Wilddichte heranwachsen.[26]
Bei wild lebenden Rehen ist die Zahnabnutzung in der Regel so stark, dass sie selten ein Alter von mehr als zehn bis zwölf Jahren erreichen. Sie sind auf Grund des Verlusts vor allem der Backenzähne nicht mehr in der Lage, ihr Futter zu zerkauen.[138] Die ältesten Rehe, deren Lebensalter man auf Grund von Markierungen sicher bestimmen konnte, waren eine Ricke, die ein Lebensalter von 20,5 Jahren erreichte, und ein Bock mit 17 Jahren und zwei Monaten.[139] Eine in einem Gehege gehaltene Ricke erreichte ein Lebensalter von 25 Jahren.[140] Im Jagdbetrieb wird das Lebensalter eines erlegten Rehes nach dem Ausmaß der Zahnabnutzung bestimmt.
Generell ist das Durchschnittsalter einer Rehpopulation sehr gering. Nur 15 Prozent aller Rehe einer Population werden älter als drei oder vier Jahre, bei westpolnischen Rehpopulationen hat man ein Durchschnittsalter von 2,4 Jahren ermittelt.[140] Abhängig von Umweltverhältnissen und Bestandsdichte leben von zehn neugeborenen Kitzen im Durchschnitt nach acht Monaten nur noch fünf bis sieben.[141] Generell werden 40 Prozent der Sterbefälle von Rehwildpopulationen durch andere Faktoren als durch jagdliche Nutzung verursacht.[142]
Auf Grund der geringen Körpergröße haben Rehe deutlich mehr Fressfeinde als andere europäische Huftiere wie etwa Elch, Wisent oder Rothirsch. Skandinavische Quellen nennen folgende Prädatoren, die nachweislich Rehe erbeuten: Steinadler, Wildkatze, Wildschwein, Haushund, Rotfuchs, Vielfraß und Wolf.[143] Nur drei Arten sind als Fressfeinde des Rehs wirklich bedeutsam. Dies sind Rotfuchs, Luchs und Wolf.[143]
Rotfüchse sind in der Lage, ausgewachsene Rehe zu töten, wenn hohe Schneelagen Rehe in ihrer Fortbewegung behindern. Sie erbeuten aber gewöhnlich nur Kitze, die nicht älter als zwei Monate sind.[143] Untersuchungen in verschiedenen Ländern und zu verschiedenen Zeitpunkten haben den Einfluss des Rotfuchses auf die Rehpopulation belegt: Für das Berner Mittelland wird geschätzt, dass ein Fuchs in den Monaten von Mai bis Juli durchschnittlich elf Kitze erbeutet.[144] In Skandinavien, wo in den späten 1970er und den 1980er Jahren die Räude zu einem drastischen Rückgang der Rotfuchspopulation führte, stieg die Zahl der Kitze, die eine Ricke im Herbst durchschnittlich führte, um 30 Prozent. Auf der norwegischen Insel Jöa erbeuteten Rotfüchse fast die Hälfte der Kitze in deren ersten Lebensmonaten. Auf der unweit von Jöa liegenden Insel Storfosna, wo keine Füchse vorkommen, starben dagegen nur 18 Prozent der Neugeborenen.[145] Auf Jöa fielen außerdem deutlich mehr Kitze dem Fuchs zum Opfer, die in Wiesen Deckung suchten. Es wird für möglich gehalten, dass Rotfüchse aus dem Verhalten der Ricken schließen können, wo die Kitze Deckung gesucht haben.[145]
Für den in Mitteleuropa seltenen Luchs stellt das Reh die bevorzugte Beute dar, Rehe machen häufig mehr als 80 Prozent seines Beutespektrums aus.[146] Im Bayerischen Wald waren beispielsweise von 102 aufgefundenen Beutetieren des Luchses 71 Rehe.[147] Luchse können unabhängig von der Bestandsdichte des Rehs ein bedeutender Mortalitätsfaktor für Rehe sein: In der Schweiz, wo mehr als 20 Rehe je Quadratkilometer vorkommen, töten Luchse jährlich etwa vier Prozent des Bestands. In Polen, wo der Bestand lediglich zwei bis fünf Individuen je Quadratkilometer beträgt, dagegen bis zu 37 Prozent des Bestandes.[148] Einige Autoren sind der Ansicht, dass der Luchs einen positiven Einfluss auf den Rehwildbestand hat.[149]
Die in Mitteleuropa gleichfalls seltenen Wölfe jagen in intakten Wäldern mit hohem Rothirschbestand bevorzugt diese. Selbst Wildschweine stellen hier eine häufigere Beute als Rehe dar. Anders verhält es sich in Regionen, in denen der Wald stärker mit Agrarflächen durchzogen ist und der Rothirschbestand entsprechend niedriger ist. Allerdings steigt die Bedeutung des Rehs als Beutetier, wenn die Wolfsrudel klein sind oder ein Wolf einzeln jagt.[150] Über den Einfluss des Wolfs auf Rehbestände liegen bislang keine abschließenden Untersuchungen vor. Im Süden Schwedens, wo Rehe verhältnismäßig häufig von Wölfen geschlagen werden, nahm im Untersuchungszeitraum der Rehbestand infolge eines milden Winters sogar zu, obwohl sie hier die Hauptbeute darstellten.[151] Im Białowieża-Nationalpark machen Rehe zwischen 14,7 und 18,4 Prozent der Nahrung der Wölfe aus.[152]
Wildernde Hunde können einen Rehwildbestand erheblich gefährden. Auf freiem Feld gelingt es einem ausdauernd hetzenden Hund, jedes gesunde Reh zu greifen, weil Rehe keine ausdauernden Läufer sind. Häufig treten wildernde Hunde außerdem zu zweit auf, wobei ein Hund die Rehe aufscheucht und der zweite sie greift. Sie sind besonders dann gefährlich, wenn sie stumm hetzen, weil dann das Rehwild zu spät auf sie aufmerksam wird. Im Urwald von Białowieża gehen jährlich fünf Prozent des Fallwildes auf wildernde Hunde zurück.[153] Hauskatzen reißen gelegentlich Kitze, Wildkatzen dagegen häufiger. Bei tiefen Schneelagen können Wildkatzen auch geschwächte adulte Rehe schlagen. In Gebieten mit einer hohen Bestandsdichte an Wildschweinen kann es zu erheblichen Verlusten an Kitzen kommen.[154]
Ein besonders früher Wintereinbruch und ein harter Winter führen in allen Altersklassen zu direkten Verlusten, sie führen aber auch zum Absterben und zur Resorption der Embryonen.[155] Vorwiegend fallen junge und überalterte Rehe starken Frostperioden zum Opfer. Generell gibt es eine deutliche Abhängigkeit zwischen Bestandsdichte, winterlichem Nahrungsangebot, Parasitenbefall und der Zahl verendeter Rehe. Dabei spielt eine Rolle, dass hungernde Rehe anfälliger auf Parasitenbefall reagieren.[156]
Schlechtwetterperioden gelten als einer der wesentlichen Mortalitätsgründe von Jungtieren. Bei Nässe und Kälte verbrauchen sie innerhalb sehr kurzer Zeit ihren Fettvorrat und laufen Gefahr, an Unterkühlung einzugehen.[157] Grundsätzlich gehen daher in feuchten Jahren mehr Kitze ein als in sonnenreichen.[158] Der Einfluss des Klimas lässt sich auch an Vergleichen zwischen dem Oberaargau und dem Oberengadin messen. Im klimatisch begünstigten Oberaargau führen Ricken im Herbst meistens ein oder zwei Kitze, im inneralpinen Hochtal des Oberengadins ist dagegen nur noch jede zweite Ricke von einem Kitz begleitet.[159]
Die Bestandsdichte hat gleichfalls eine Auswirkung auf die Mortalitätsrate. Bereits die durchschnittliche Embryonenzahl je Ricke nimmt bei hohem Rehbestand ab.[160] Wenn Ricken außerdem auf Grund einer hohen Bestandsdichte gezwungen sind, auf weniger günstige Setz- und Aufzuchtgebiete auszuweichen, stirbt eine deutlich höhere Zahl an Jungtieren. Untersuchungen des Wildbiologen Felix Kurt im Berner Mittelland haben gezeigt, dass in einem spezifischen Gebiet bei geringer Weibchendichte die Ricken im Herbst durchschnittlich 1,3 Kitze führten. Bei hoher Dichte sind es dagegen nur noch 0,5 Kitze.[161] Die Konkurrenz um geeignete Aktionsräume der weiblichen Tiere führt außerdem zu einer Verschiebung des Geschlechterverhältnisses beim Nachwuchs. Bei geringer Dichte gibt es etwa gleich viele männliche wie weibliche Kitze. In ungünstigen Aufzuchtgebieten werden dagegen doppelt so viele Bockkitze wie Rickenkitze angetroffen. Dies beruht unter anderem darauf, dass in den ersten Lebenswochen Bockkitze wegen ihres höheren Geburtsgewichts eine höhere Überlebenschance haben.[161]
Zu den Krankheiten, die Rehe befallen können, zählt unter anderem die Tollwut, die gewöhnlich durch den Fuchs auf das Reh übertragen wird. Sie verläuft beim Reh ausnahmslos tödlich, an Tollwut erkrankte Rehe haben einen starren Blick und fallen vor allem durch unnatürliches Verhalten und/oder Bewegungsstörungen auf. 1980 entfielen auf dem Gebiet der heutigen Bundesrepublik Deutschland von 8.659 Tollwutfällen 436 auf Rehe.[162] Milzbrand zählte noch im 19. Jahrhundert zu den häufigeren bakteriellen Erkrankungen von Rehen, ist im 20. Jahrhundert aber selten geworden.[163] Rehe können außerdem an Tuberkulose erkranken, meist handelt es sich dabei um den Rindertypus. Es treten jedoch nur Einzelfälle auf.[164] Häufiger führt ein Befall mit Parasiten zum Sterben der Rehe.[165] Rehe werden unter anderem durch Saugwürmer wie den Großen und den Kleinen Leberegel, Bandwürmer und Nematoden befallen. Nematoden haben als Parasit die größte Bedeutung für das Rehwild. Bei hoher Bestandsdichte, feuchten Habitaten und in niederschlagsreichen Zeiten kann es dabei zu seuchenartigen Verläufen kommen. Stark von Nematoden wie etwa dem Gedrehten Magenwurm (Haemonchus contortus) befallene Rehe leiden unter einer schweren, akuten Anämie, die häufig tödlich verläuft.[166] Der Befall mit Lungenwürmern wie dem Großen Lungenwurm verläuft dagegen gewöhnlich gutartig. Zum Tod kommt es hierbei meist erst, wenn der Organismus durch andere Ursachen zusätzlich geschwächt ist.[167] Ähnliches gilt, wenn Larven der Rachenbremse oder der Dasselfliege im Rehkörper schmarotzen.
Rehwildverluste durch Straßenverkehr (vgl. Wildunfall) können sehr hoch sein. Die Zahl ist abhängig von der Bestands- und Verkehrsdichte, dem Straßennetz, der Jahreszeit, der Verteilung von Wald- und Feldflächen und den jeweiligen Äsungsangeboten. Die Bundesrepublik Deutschland zählt zu den Ländern mit den größten Verkehrsverlusten unter dem Rehwild, weil hier eine hohe Rehwild- und Verkehrsdichte aufeinander treffen. Nach einer Statistik des Deutschen Jagdverbandes fielen 2005/2006 im Zeitraum von zwölf Monaten 200.000 Rehe dem Verkehr zum Opfer, das entspricht etwa 20 Prozent der Jahresstrecke desselben Zeitraums. In zahlreichen westeuropäischen Ländern hat man Maßnahmen zur Verhütung von Verkehrsunfällen untersucht. Zu den effektivsten Schutzmaßnahmen zählt die Errichtung von Zäunen, die mindestens 1,5 Meter hoch sind. Dabei sollen gleichzeitig Über- oder Unterführungen vorhanden sein, die den Rehen einen Wechsel erlauben. Dabei kommen auch sogenannte Grünbrücken zum Einsatz, die an traditionellen Wildwechseln errichtet werden.[168]
Kitze sind durch landwirtschaftliche Maschinen sehr stark gefährdet. Die Forschungsstelle für Jagdkunde und Wildschadenverhütung des Landes Nordrhein-Westfalen schätzte 1982 die Zahl der jährlich auf dem Gebiet der alten Bundesrepublik Deutschland durch landwirtschaftliche Maschinen getöteten Rehe auf 60.000.[169] Die Zahl dürfte seitdem etwas zurückgegangen sein: Das ist zum einen darauf zurückzuführen, dass die Mahdtermine früher liegen und damit das Gras insbesondere in Heumahdwiesen niedriger ist. Ricken nutzen solche Wiesen dadurch weniger zum Werfen ihrer Jungtiere und Jungtiere werden leichter entdeckt.[130] Landwirte müssen außerdem vor der Mahd Maßnahmen zur Wildrettung ergreifen. Dazu zählt beispielsweise ein Anmähen der Wiese am Vortag, ein gezieltes Vergrämen des Wildes vor der Mahd, ein Absuchen der Wiese und ähnliche Maßnahmen. In der Bundesrepublik Deutschland kann das Unterlassen solcher Maßnahmen zur Wildrettung für den Landwirt strafrechtliche Konsequenzen haben. Neben der so genannten Vermähung von Jungtieren reißen streunende Hunde gelegentlich Kitze und ältere Jungtiere.[170]
In der europäischen Kulturlandschaft ist das Reh heute eine ausgesprochen häufige Art, die in einigen Regionen eine so hohe Bestandsdichte hat, dass Rehe die natürliche Waldverjüngung verhindern. Zu den hohen Bestandszahlen kam es erst im Verlauf des 20. Jahrhunderts, sie lassen sich im gesamten Verbreitungsgebiet feststellen.[171]
Genaue Bestandszahlen aus früheren Jahrhunderten liegen nicht vor. Es gibt aber zahlreiche Indikatoren, dass Rehbestände früher sehr niedrig waren. Auf Grund der Funde weiß man, dass in der Mittelsteinzeit Rehe im Vergleich zu Wildpferd, Ren, Rotwild und Wisent eine seltene Jagdbeute darstellten. Auch in der Jungsteinzeit überwiegen Hirsche als Beute bei weitem.[172] In Ausgrabungen bei Pfahlbausiedlungen im Zürcher Raum, die sich auf das Ende der Bronzezeit datieren lassen, findet sich selbst so wehrhafte Beute wie das Ur und der Bär um ein Vielfaches häufiger als das Reh.[172] Aus der Anzahl von Knochenfunden lässt sich zwar nicht eindeutig auf die Höhe des Wildbestandes schließen, aber wenn eine Bevölkerung so verhältnismäßig schwer zu erjagende Tiere wie Steinböcke, Gämsen, Wildenten, Habichte und Steinadler zu ihrer Beute zählt, das Reh dagegen nur spärlich vertreten ist, lässt sich daraus schließen, dass es nur verhältnismäßig selten vorkam.[172] Auch in Jagdberichten der frühen Neuzeit wie beispielsweise den Jagdtagebüchern von Kaiser Karl VI. wird das Reh nur selten genannt.[172] Um 1809 herum war das Reh in der Schweiz sogar fast ausgestorben.[173] Erst im Verlauf des 19. Jahrhunderts weisen Jagdstatistiken auf eine wachsende Rehpopulation hin. Nach solchen Statistiken lebten beispielsweise in Österreich um das Jahr 1860 drei bis fünf Rehe je 100 Hektar, um 1910 fünf bis acht und um 1970 zehn bis fünfzehn.[174] Besonders spektakulär war die Erholung der Rehpopulation in Skandinavien. Um 1700 war es in Skandinavien noch weit verbreitet, gegen Ende des 18. und 19. Jahrhunderts wurden die Bestände durch sehr kalte Winter, viele Wölfe und eine intensive Bejagung stark reduziert.[175] Um 1830 gab es nur noch eine etwa 100 Individuen betragende Restpopulation in Schonen, der südlichsten schwedischen Provinz. Strenge Schutzmaßnahmen und Schonzeiten führten dazu, dass ausgehend von dieser Restpopulation heute der größte Teil Norwegens und Schwedens sowie ein Teil Finnlands wieder bevölkert ist.[176]
Der Beginn des starken Anstiegs der Rehbestände fällt mit dem Rückgang der Rothirschbestände im 19. Jahrhundert zusammen. Nach dem Revolutionsjahr 1848 war die Jagd nicht mehr Adelsprivileg, sondern das Jagdrecht wurde in vielen europäischen Ländern an den Grundbesitz gebunden. Die Landwirte, die sich in der Vergangenheit häufig durch die dank Überhege hohen Wildbestände in ihrer Existenz bedroht sahen, sorgten für drastische Bestandsrückgänge des zum Hochwild gehörenden Rothirsches. Gleichzeitig wurde die Waldweide stark eingedämmt und verschwand vielerorts vollständig. Beides bewirkte einen verminderten Konkurrenzdruck auf das Rehwild, die Nahrungsnische des Rehes vergrößerte sich. Die Auswirkung von Rotwildbeständen auf den Rehbestand lässt sich besonders deutlich für die Regionen zeigen, in denen die Rotwilddichte seitdem wieder zugenommen hat. Im Schweizer Nationalpark kamen um 1940 400 Rothirsche und 200 Rehe vor. 1970 dagegen hatte sich der Rothirschbestand vervierfacht, der Rehbestand dagegen um 80 Prozent abgenommen. Eine Vergrößerung der Nahrungsnische bedeutete gleichzeitig die Intensivierung der Landwirtschaft. Kulturland bietet heute deutlich mehr Nahrung als der Nutzwald.[177]
Das Reh gehört zur Unterfamilie der Trughirsche (Capreolinae). Die Gattung Capreolus ist im Bereich der Unterfamilie sehr stark isoliert und weist keine deutlichen engen Verbindungen zu irgendeiner anderen heute lebenden Gattung auf.[178]
Als Ausgangsgruppe für die Gattung Capreolus gilt die Gattung Procapreolus, die im Miozän vor etwa 20 bis 25 Millionen Jahren lebte.[179] Während sich die Echthirsche erst im Verlauf des Pliozän vor etwa 10 Millionen Jahren entwickelten, blieb das Rehwild auf dieser relativ niedrigen Stufe stehen.[179] Die Gattung Capreolus ist damit eine der ältesten Gattungen der Familie und entwicklungsgeschichtlich wesentlich älter als beispielsweise der Rothirsch.[179] Fossilienfunde belegen eine Reihe mittlerweile ausgestorbener Arten dieser Gattung. In den Mosbacher Sanden fand man die ältesten Fossilien der Rehart Capreolus priscus in 650.000 Jahre alten Eiszeitablagerungen, Capreolus süssenbornensis wurde in der Nähe von Weimar gefunden, Capreolus fossilis in Oberitalien und Capreolus major auf der Insel Palmaria.[179] Eine kleinere, dem Europäischen Reh schon weitgehend entsprechende Form trat während der ersten Zwischeneiszeit vor etwa 550.000 Jahren auf den Britischen Inseln auf. Auf dem Gebiet des heutigen Spaniens, Portugals und Südfrankreichs sind Rehe dagegen erst seit 200.000 Jahren bekannt. Während des Pleistozäns verschwand das Reh in weiten Teilen Europas, eine Neubesiedelung der aufgegebenen Lebensräume setzte mit der Ausbreitung der Laubwälder wieder ein.[179] In seiner gegenwärtigen Erscheinungsform kommt das Reh seit 21.000 bis 17.000 Jahren in Portugal und Spanien, seit 14.000 bis 12.600 Jahren in Südfrankreich und seit 12.000 bis 11.000 Jahren in den Niederlanden vor. Schweden wurde vor 8.000 Jahren vom Reh besiedelt.[179]
DNA-Analysen belegen, dass das Sibirische Reh (Capreolus pygargus) eine eigenständige Art ist. Es ist neben dem Europäischen Reh die einzige rezente Art der Gattung. Es vereint die zuvor als Unterarten des Rehs geführten Sibirischen und Chinesischen Rehe. Das Sibirische Reh ist größer als die europäische Art und hat ein kräftigeres Geweih, kleinere Ohren und eine blassere Fellfarbe. Sibirisches und Europäisches Reh trennten sich als Arten vor schätzungsweise 2 bis 4 Millionen Jahren. Eine Studie aus dem Jahr 2022 bestimmte dies auf rund 2,25 Millionen Jahre.[180]
Auf Grund seines panischen Fluchtverhaltens ist das Reh nicht für die Jagd mit Hunden geeignet und gehörte nicht zur „Hohen Jagd“ des Adels. Es wird deswegen auch nicht zum Hochwild gezählt. Das Reh ist wegen seines Lebens in kleinen Sprüngen auch nicht für die Hege in Hirschparks geeignet, die vor allem während der frühen Neuzeit Ort herrschaftlicher Jagdausübung waren.[181] Entsprechend selten ist das Reh auf Jagddarstellungen. Erst in der zweiten Hälfte des 19. Jahrhunderts wurde die Jagd zur Freizeitbeschäftigung eines zunehmend selbstbewussteren Bürgertums und bot dadurch sogar den wirtschaftlichen Hintergrund einer Jagdmalerei und -literatur. Es dominierte aber auch hier der imposanter wirkende „röhrende Hirsch“. Der britische Naturwissenschaftler John Guille Millais widmete im Jahre 1897 91 Seiten seines Buches British Deer and their Horns dem Rothirsch und 54 dem Reh.[182] Der für den deutschen Sprachraum prägende preußische Forstmeister Ferdinand von Raesfeld veröffentlichte 1898 zunächst sein Werk über den Rothirsch und 1905 in gleicher Aufmachung sein Buch Das Rehwild. Raesfeld formulierte in beiden Werken Ansätze zur Jagd und Hege des Wildes, die in ihrem Kern heute noch Gültigkeit haben. Sie gelten als Klassiker der deutschsprachigen Jagdliteratur und werden in überarbeiteter Form immer noch herausgegeben.
Das Reh gilt heute als sehr gut erforschte Tierart. Da Rehe nicht individuell unterscheidbar sind, begann man früh im 20. Jahrhundert Rehe mit Ohrmarken zu markieren, um so ein Verständnis ihrer Lebensweise und ihres Raumverhaltens zu entwickeln. In Deutschland wurden allein zwischen 1903 und 1910 über 95.000 Ohrmarken für Rehe abgegeben und das Schicksal der als Kitze so gekennzeichneten Rehe aufwändig in 33 Hauptbüchern dokumentiert. Aus diesen Daten ließen sich allerdings lediglich Daten zur Lebenserwartung, zu den Wanderungsdistanzen, der altersbedingten Zahn- und Geweihentwicklung gewinnen.[183] Vom Einsatz der Radiotelemetrie erhofft man sich weitere Erkenntnisse zur Lebensweise und zur Populationsdynamik des Rehs, dabei steht zunehmend das Ökosystem im Fokus der Forschung, dessen Bestandteil das Reh ist.[184]
Der Rehbock spielt in der Gründungslegende der mittelalterlichen Wallfahrtskirche Mariä Heimsuchung (Rechberg) eine maßgebliche Rolle.
In der 1923 erschienenen Erzählung Bambi. Eine Lebensgeschichte aus dem Walde des Österreichers Felix Salten ist ein Reh der Protagonist. Sie wurde bereits 1928 ins Englische übersetzt und 1942 von Walt Disney verfilmt. Abweichend von der Vorlage sind die Protagonisten des Films Bambi aber nicht Rehe, sondern den amerikanischen Zuschauern vertrautere Weißwedelhirsche.
Für viele Menschen in Deutschland wurde vermutlich durch den Einfluss dieses Films fälschlicherweise das Reh zur Frau vom Hirsch.
Rehe werden in allen europäischen Ländern gejagt. Die mit Abstand höchste Jagdstrecke hat Deutschland mit mehr als einer Million erlegter Tiere. In Deutschland entspricht die Jagdstrecke des Jahres 2006/2007 mehr als 11.310 Tonnen Wildbret. Die Zahl der erlegten Rehe hat in den letzten Jahrzehnten deutlich zugenommen. In den 1970er Jahren lag die Zahl der erlegten Tiere in Deutschland noch zwischen 600.000 und 700.000 Stück.
Jagdstrecke in europäischen Ländern[185]In älterer Fachliteratur wird eine Populationsdichte von 10 Rehen je 100 ha als verträglich angesehen. Davon ist man auf Grund von Forschungsergebnissen abgekommen: Da Rehe ihrer Heimlichkeit wegen in Waldgebieten schwer zählbar sind, wird heute meist auf die Nennung konkreter Bestandszahlen verzichtet. Als nahezu klassisches Beispiel für die Unterschätzung eines auf Sicht gezählten Rehbestandes gelten die Erfahrungen auf der dänischen Halbinsel Kalø: Dort wurde 1953 aus Forschungsgründen der gesamte Rehbestand abgeschossen. Die tatsächliche Jagdstrecke lag dabei um das Dreifache höher als die von mehreren Fachleuten vorher erwartete.[187] Stattdessen wird auf sogenannten Weiserflächen die Verbissaktivität des Rehwildes beobachtet und daraus auf die relative Bestandsdichte geschlossen. Einerseits soll der Wald sich durch Kontrolle des Rehbestands natürlich verjüngen können, andererseits soll auch der Rehbestand auf Dauer gesichert sein. In der Regel soll nach Erreichen eines waldverträglichen Bestandes der Populationszuwachs abgeschöpft werden.[188] Kann sich die Waldverjüngung wegen des Verbisses nicht ausreichend entwickeln, soll der Bestand reduziert werden. Der auf diesen Erkenntnissen entwickelte Abschussplan (Bejagungsplan) für Rehwild wird in den Bundesländern der Bundesrepublik Deutschland zum Teil unterschiedlich nach Beratung zwischen Jägerschaft, Grundeigentümern, Sachverständigen und den Unteren Jagdbehörden festgesetzt und überwacht. Heute wird in der Regel eine Planung über drei Jahre vorgenommen. Die Jagdzeiten variieren in Europa je nach Land. In Deutschland sind nach dem Bundesjagdgesetz die Schusszeiten für Rehböcke generell vom 1. Mai bis 15. Oktober, für Kitze vom 1. September bis 28. Februar, für Schmalrehe vom 1. Mai bis 31. Januar und für Ricken vom 1. September bis 31. Januar festgelegt. In Österreich ist der Abschuss so vorzunehmen, dass ein Geschlechterverhältnis von 1:1 herbeizuführen oder zu erhalten ist. Böcke mit auffallend guter Körper- und Geweihentwicklung sind grundsätzlich zu schonen. Von dem Abschuss an Ricken sollen zwei Drittel auf Geißkitze und mindestens ein Drittel auf Ricken und Schmalrehe entfallen. Auch hier sind schwach entwickelte Ricken bevorzugt zu erlegen.[189] In den meisten europäischen Ländern gelten ähnliche Richtlinien. In Österreich variiert die Jagdzeit je nach Bundesland. Für Böcke ist sie ähnlich lang wie in Deutschland. Ricken werden zum Teil bereits ab August geschossen, ihre Jagdzeit endet spätestens am 31. Dezember. In der Schweiz ist die Jagdzeit überwiegend auf zwei Monate im Spätsommer und Herbst begrenzt.[190]
Bejagt wird das Rehwild hauptsächlich bei der Einzeljagd. Jagdarten sind hier die Ansitzjagd, die Lockjagd (Blatten) und die Pirsch. Darüber hinaus wird Rehwild auch bei Drückjagden bejagt; es werden jedoch keine Treibjagden gezielt auf Rehwild ausgeübt, da das panische Fluchtverhalten der Tiere eine solche Jagd nicht zulässt.[191]
Zur Jagd auf Rehe in Deutschland verwendete Büchsenpatronen müssen in 100 Meter Entfernung eine Auftreffenergie (E 100) von mindestens 1000 Joule besitzen (§ 19 Abs. 1 Nr. 2a BJagdG).[192]
Da das Reh im deutschsprachigen Raum zu den häufig bejagten Tierarten gehört, hat sich eine umfangreiche jagdliche Fachsprache entwickelt, die durch die Belletristik teilweise Eingang in den allgemeinen Sprachgebrauch gefunden hat. Generell wird das männliche, ausgewachsene (adulte) Reh als Rehbock oder auch nur Bock bezeichnet. In der jagdlichen Fachsprache wird das auf den Rosenstöcken sitzende Geweih meist fälschlich als Gehörn (auch Gewicht), im süddeutsch-österreichischen Sprachraum Krickl oder Gwichtel benannt. Das Geweih besteht aus den beiden Stangen mit den daran sitzenden Enden. Während der Jahreszeiten, in denen Böcke Geweih tragen, werden sie nach der Endenzahl auch als Sechserbock (drei Geweihenden je Stange), Gabelbock (zwei Enden), Spießbock oder Spießer (Stangen ohne Enden) bezeichnet.[193]
Das adulte weibliche Reh wird gewöhnlich Ricke, in Süddeutschland und Österreich Geiß genannt. Jungtiere werden in ihrem ersten Lebensjahr als Kitze bezeichnet, wobei zwischen Bock- und Rickenkitzen unterschieden wird. Im zweiten Lebensjahr werden weibliche Rehe Schmalrehe genannt, die männlichen dagegen Jährling oder Jährlingsbock. Das Haupt (Kopf) mit den Lichtern (Augen), den Tränengruben und den Lauschern (Ohren) sitzt auf dem Träger (Hals). Der weiße Fleck am Hinterteil des Rehs ist der Spiegel um den kaum sichtbaren Wedel (Schwanz) herum. Die Decke (das Fell) ist im Sommerhaar brand- bis gelbrot; im Winter verfärbt (Haarwechsel) das Stück zu braungrau. Kitze haben im Jugendkleid weiße, kleine, runde Flecken auf rötlichem Grund.[194]
Kitze, die von Menschen aufgezogen werden, weil sie während einer Mahd verletzt oder sie vermeintlich vom Muttertier verlassen wurden, können sich sehr problematisch entwickeln. Handaufgezogene Bockkitze, die nie mit Artgenossen spielten, entwickeln die gleichen Verhaltensmerkmale wie natürlich aufwachsende Kitze. Sie sind allerdings auf den Menschen geprägt und nehmen ihn auch als Kampfpartner an. Dagegen sind sie auf Begegnungen mit kampfbereiten, wildlebenden Rehböcken nicht vorbereitet. Selbst wenn diese fehlgeprägten Böcke wieder ausgewildert werden, kann es zu Angriffen auf Menschen kommen. Diese Begegnungen können zu schweren und gelegentlich für den Menschen auch tödlich verlaufenden Unfällen führen. In Unkenntnis des Verhaltensrepertoires reagieren Menschen in der Regel auf das Imponiergehabe von Rehböcken nicht mit Rückzug und Demutsverhalten. Sie sind sich in der Regel auch nicht bewusst, dass ein drohender und imponierender Rehbock sehr schnell zustoßen und dabei Menschen gravierende Verletzungen zufügen kann.[195]
Rehfleisch („Wildbret“) ist vielseitig verwendbar. Die größeren inneren Organe wie Herz, Leber, Nieren (Kleines Jägerrecht), seltener auch Lunge und Gehirn, werden zubereitet und verzehrt.
Das Gehörn des Rehwildes wird häufig als Wandschmuck verwendet oder zu Bestandteilen rustikaler Innenausstattung verarbeitet.
Selten werden die Läufe mit den Schalen für Messergriffe verwendet.
Das Fell, die Decke, des Rehwildes wird nur mehr selten verwertet. Gelegentlich wird es zu feinem Leder gegerbt und zum Beispiel für Oberbekleidung als Innenfutter verwendet. Vor Einführung der Kunststoffe ergab es das Fensterleder.
Das Reh (Capreolus capreolus), zur Unterscheidung vom Sibirischen Reh auch Europäisches Reh genannt, ist die in Europa häufigste und kleinste Art der Hirsche. Als Trughirsch ist es näher mit Ren, Elch und dem amerikanischen Weißwedelhirsch verwandt als mit dem in Mitteleuropa ebenfalls heimischen Rothirsch.
Das Reh besiedelte ursprünglich Waldrandzonen und -lichtungen. Es hat sich aber erfolgreich eine Reihe sehr unterschiedlicher Habitate erschlossen und kommt mittlerweile auch in offener, fast deckungsloser Agrarsteppe vor. Aufgeschreckte Rehe suchen gewöhnlich mit wenigen, schnellen Sprüngen Schutz in Dickichten, es wird deswegen und aufgrund einiger morphologischer Merkmale dem sogenannten „Schlüpfertypus“ zugerechnet. Rehe sind Wiederkäuer und werden als Selektierer bezeichnet, da sie bevorzugt eiweißreiches Futter äsen. Während des Sommerhalbjahrs lebt das Reh überwiegend einzeln oder in kleinen Gruppen, bestehend aus einer Ricke und ihren Kitzen, im Winter bilden sich Sprünge, die meist mehr als drei oder vier Tiere umfassen. Rehe, die in der offenen Agrarlandschaft leben, bilden Sprünge von mehr als zwanzig Individuen.
Das Reh unterliegt dem Jagdrecht und wird dort dem Schalenwild und dem Niederwild zugeordnet. Die Jagdstrecke beträgt allein auf dem Gebiet Deutschlands jährlich mehr als eine Million Stück. In der landwirtschaftlichen Wildhaltung spielt es auf Grund seiner Verhaltensmerkmale keine Rolle.
Das Reh wurde durch die Deutsche Wildtier Stiftung als Tier des Jahres 2019 ausgewählt.
'O capreolo (Capreolus capreolus) è n'ungulato ca vive 'int'a ll'Europa e a ll'Asia. Téne cuorne curte, cu' tre cuzzarelle 'e llate pe' ll'esemprare adurte. 'O pilo è nfra 'o russo e 'o marrune ô cuorpo, e grigge ô musso.
Dint'a ll'Europa, schitto a ll'Irlanda, 'o Purtuallo e 'a Grecia nun se truova. Vive 'ncopp'ê ll'Alpe e ll'Appennine, cu' nu liento repopulamento d'ê vosche apierte 'e ll'Italia, d'â Pianura padana nfino ô Gargano, d'â Tuscana nfino â Basilecata. Chiste hann'a tené nu ricco sottovosco ma pure cu' cacche macchia pe' nce s'annasconnere tanto 'nchiano, 'n cullina 'e 'ncopp'ê muntagne.
Comme 'o ciervo, pure 'o capreolo risecaje ll'astinzione, p'â caccia e 'o sfruttamiento d'ê vosche, mperò grazzie a opere 'e recolunizzazzione d'ê pparche nazziunale, comme chello 'e ll'Abruzzo, o chello d'â Sila ogge è sarvo, cu' n'aggrannimento d'â populazzione tutale.
È nu cervide piccerillo, dint'â staggione 'o pilo è fulvo, pettramente 'a canna, 'o ventre e 'ô retecone songo ghianche. 'A coda è curta assaje e nun se vére, pure se nfra 'e ffemmene nce sta nu cierro ca cummiglia 'a sesca. Ll'ommo d'ô capreolo téne cuorne cu' tre cuozze; chiste careno ogne anno (da ottovre a dicembre) e recresceno â fine d'ô vierno. Songo furmate 'e rusecariello e, na vota carute, veneno magnate da ll'ate anemale.
'O capreolo (Capreolus capreolus) è n'ungulato ca vive 'int'a ll'Europa e a ll'Asia. Téne cuorne curte, cu' tre cuzzarelle 'e llate pe' ll'esemprare adurte. 'O pilo è nfra 'o russo e 'o marrune ô cuorpo, e grigge ô musso.
O corzo (Capreolus capreolus (Linné 1758)) ye una especie de mamifero artiodactilo d'a familia d'os cervidos y o representant europeu y d'Orient Meyo d'o chenero Capreolus.
En aragonés tenemos os zoonimos cuerzo en Embún, Aragüés de lo Puerto y Avena y corzo en Boleya y Benás (en benasqués pronunciau con seseyo como corso), derivaus probables d'o latín CURTIUM.
Manimenos en o pasau podió haber-ie zoonimos derivaus d'o latín CAPREOLUS, car en a Sierra d'Albarrazín tenemos o toponimo Val de Cabriuel cerca d'un mont dito Puntal d'el Corzo, en linia con o catalán cabirol, palabra que curiosament apareixe en os Fueros d'Aragón, que publicó Gunnar Tilander):
Corzo pareix a denominación con distribución historica més ampla (actualment dende a parla d'o Semontano occidental dica o benasqués), tamién trobamos corço en o "Fuero de Navarra", en os peaches de Cella y Valbona en o sieglo XV (pieles de corços e de cierva), y amaneix en a traducción d'o "Libro d'el Trasoro" baixo o epigrafe de corços et de cabras montesas:
O corzo (Capreolus capreolus (Linné 1758)) ye una especie de mamifero artiodactilo d'a familia d'os cervidos y o representant europeu y d'Orient Meyo d'o chenero Capreolus.
Chevreu o Biche (Capreolus capreolus )
Eùropejskô sarna (Capreolus capreolus) – to je ôrt lądowëch susków z rodzëznë jeléniowatëch (Cervidae). Òna żëje m. jin. na Kaszëbach.
Czasem Kaszëbi gôdelë dzecóm: "Znajesz të sarnią nogã?"
Eùropejskô sarna (Capreolus capreolus) – to je ôrt lądowëch susków z rodzëznë jeléniowatëch (Cervidae). Òna żëje m. jin. na Kaszëbach.
Kaprolli –(latinisht Capreolus capreolus L.)[1] është një kafshë e egër e lejuar për gjueti. Kaprolli jeton në disa vende të botës si në trevat shqiptare. Hapësira e sipërfaqes së planetit ku mund të haset ky lloj dreri është paraqitur në hartën e mëposhtme.
Kaprolli –(latinisht Capreolus capreolus L.) është një kafshë e egër e lejuar për gjueti. Kaprolli jeton në disa vende të botës si në trevat shqiptare. Hapësira e sipërfaqes së planetit ku mund të haset ky lloj dreri është paraqitur në hartën e mëposhtme.
The European rae deer (Capreolus capreolus), an aa kent as the wastren rae deer, chevreuil, or rae deer, is an Eurasie species o deer. It is relatively smaw, reiddish an grey-brown, an well-adaptit tae cauld environments.
The European rae deer (Capreolus capreolus), an aa kent as the wastren rae deer, chevreuil, or rae deer, is an Eurasie species o deer. It is relatively smaw, reiddish an grey-brown, an well-adaptit tae cauld environments.
Reeën (Capreolus capreolus) zyn klêne hertn die vôornkommn in verre hêel Europa, Turkeye en de Kaspische Zêe. 't Bestoat nog e twidde sôorte ree, de Siberische ree (Capreolus pygargus), die leevn tusschn de Oeral en de Stilln Oceoan an China. Nunder leefgebiedn lekkn an makoar an de Kaukasus, woa dat d'Europeesche sôorte de zudelikkn kant ekoloniseerd et en de Siberische sôorte de nôordelikkn kant.
Reeën zyn verre overol in Europa te vindn toet an de grenzn van Rusland, buutn Ysland, 't nôorn van Scandinoavië, d'eilandn van de Middellandsche Zêe, de Peloponnesos en Ierland.
In de streekn an de Middellandsche Zêe leevn ze verre ollêne in bergachtige gebiedn, in de reste van Europa zyn ze eevn goed te vindn in lêegland en surtout busschn, mor oek in broekgebied en up stikkn. In West- en Middn-Europa leevn z'ol in stadsparkn en naasn ottostroadn.
't Is d'herte met de grotste bestand in Europa en 't is nog ossan an 't groein. In België woarn der verre ginne nemi achter 'n Twiddn Weireldôorloge, mo de populoasche et nem ersteld, oundermêer deur migroasche van Duutsland en 't Fransche. In West-Vloandern zyn de busschn round Poperienge en Heuvelland ideoal doavôorn.
't Wôord ree is Germoans en zoudt kommn van *raikhon (Proto-Germoans, ree) en messchiens nog idder van *rei, die estriept of eplekt zoudt wulln zeggn (de joungsjes van reeën zyn eplekt).
Reeën zyn redelik klêne hertn (toet 135 cm lank en toet 75 cm toet an nunder schoers) die oek lichte zyn (tusschn de 15 en de 30 kilo's). Voun te vergelykn, d'aar twêe sôortn hertn die in de Benelux leevn, damhertn (kunn 170 cm lank kommn, 110 cm oge en 100 kilo's weegn) en edelhertn (2 meiter 'n oof lank, 140 cm toet an de schoers en toet 250 kilo's zwoar) zyn midder en zwarder.
Ze zyn rôod-bruun-grysde van kleur, mo ze kunn oek mêer wit of zwort uutsloan. Ze kommn ossan doenkerder van kleur a 't de wienter begunt te noazn. Nunder neuze is zwort en nundern ounderkant is wit, juuste lik nunder gat. Z'en verre gin steirt, 'ndien komt mor e cantimeiter of 3 lank.
Ollêne de buks en e geweie, die wel nie zo grôot komt lik van de mêeste hertn, 't zyn twêe pinn met oltemets twêe toppn. Vôorn de wienter (achter 'n poartyd) volln z'of en groein ze were beistn de wienter. 't Zyn stoatussymbooln voun de buks, mo ze vichtn der oek mei.
Z'eetn vanolles, mor ollemoale planterie, lik ges (surtout a't ves en nat is, ze goan nie lichte in e wêe gon eetn woa dan der koein of etwot aars ezeetn en), bottn, beiers en bloars.
Reeën poarn in september en de moern droagn e goe 10 moandn, dus de kovetjes zyn ebôorn in juni. Ze zyn bruun van kleur met doarup witte plekkn, woadeure dan ze nie simpel te viendn zyn in 't ges. Nunder moeder lat ze doa liggn en passirt nu en toune voun ze melk te geevn. De joungsjes geevn gin reuke of, a 't er menschn of bêestn reuke achter eloatn en, kykn de moeders oltemetn nemêe achter nunder jounk. Jounge reemoern kunn ol were in verwachtienge geroakn an ze 16 moandn oud zyn.
De (of it) ree (Capreolus capreolus) is in lyts algemien soarte hart dat benammen yn Europa foarkomt. Yn Aazje libbet de besibbe Sibearyske ree (Capreolus pygargus). It heart ta de Artiodactyla.
De ree hat in sângiele oant readbrune simmerfacht, by't winter is dizze mear griisbrún oant swart fan kleur. Folwoeksen bisten hawwe gjin flekken. Dúdlik te sjen is de wite oant gielige rompflek. By mantsjes is dizze flek simmerdeis frij ûndúdlik. De noas is swart en de kin is wyt. De sturt is frij lyts (2-4 sm.) en allinnich sichtber by it skiten. Winterdeis stekt by it wyfke in boskje wite hierren tusken de efterpoaten nei efteren, dat op in sturt liket.
De folwoeksen reebok hat in ienfâldich gewei, besteande út maksimaal trije punten. It gewei is maksimaal 25 sintimeter lang. Yn de winter groeit it gewei, en de basthûd wurdt ôfskuord tusken maart en juny. Tusken oktober en jannewaris wurdt it gewei ôfsmiten. In inkelde kear komme ek wyfkes (reegeit) mei in gewei foar. In ienjierrige jonge reebok mei allinnich noch twa knopkes wurdt ek wol knopbok neamd. As it gewei noch gjin fertakkingen fertoant, wurdt it in spitser neamd; en heart by in leeftiid fan om ende by de twa jier. In gaffel hat ién fertakking en de byhearrende reebok is dan twa a trije jier. Aldere reebokken hawwwe in saneamde seiseinder, mei twa kear trije punten. Op lettere leeftiid soenen se wer in fertakkingsleas gewei krije kinne.
De ree hat in kop-romplingte fan 95 oant 140 sintimeter, in lichemsgewicht fan 16 - 35 kilogram en on skofthichte tusken de sechtich en njoggentich sintimeter. Mantsjes binne oer it generaal grutter as wyfkes. Mantsjes hawwe gemiddeld in skofthichte fan 64 - 67 sintimeter, wyfkes fan 63 - 67 sintimeter.
De ree is in "knabbelder": hy fret brombeien, beien, twigen, skeuten, knoppen en leaten fan strûken en beammen as roazestruken en konifearen, krûden, gerzen, blêden, nuten, poddestuollen en lânbougewaaksen as tulpen, nôt en kroppen. Simmerdeis fiet er him ek mei jonge bledjes, en yn de hjerst ek mei ikels, wylst knoppen en twigen winterdeis mear fretten wurde. Hy is frij selektyf en yt allinnich de meast fiedsume dielen fan in plant. Tusken frette en wjerkôgje sit meastal sa'n ién (simmer) oant twa oere (yn de winter).
De ree is benammen yn 't skimer aktyf. Fan septimber - april is hy benammen nachts aktyf. Fan maaie - augustus is hy ek mear oersdeis te sjen, en yn gebieten dêr't hy net fersteurd wurdt lit hy him ek mear oerdei sjen.
Beide geslachten hawwe it grutste diel fan it jier in territoarium. Meastal oerlapet it territoarium fan in mantsje dat fan ien of mear wyfkes. De territoaria fan mantsjes oerlaapje elkoar net, en de grinzen fan in territoarium wurde oer it algemien bepaald troch de grinzen mei aangrinzjende territoaria fan oare mantsjes. Territoaria fan wyfkes oerlaapje elkoar meast net, maar soms oerlapet it territoarium fan in âlder wyfke hielendal of foar in part dat fan har dochters. Reeën libje meast solitêr. Soms libje se yn lytse groepkes fan in wyfke, har keallen en inkeldris in bok. Ienjierrige reeën libje meastentiids ek yn groepkes. Ienjierrige geiten libje meastal yn groepkes fan twa, ienjierrige bokken yn groepks fan twa oant fjouwer, soms mei âldere bokken sûnder in eigen territoarium.
Winterdeis binne reeën minder territoriaal, mooglik omdat de bisten enerzjy sparje moatte troch frettentekoart, of omdat troch krapte oan fretten bisten faker harren eigen territoarium ferlitte moatte om fretten te finen. Se kinne har dan bytiden gearfoegje yn kuddes fan oant wol tritich bisten, mei in dúdlike hiërargy tusken de bokken.
De ree wordt maximaal tweintich jier âld, mar de measte bisten wurde yn it wyld mar sân of acht jier âld. Wyfkes wurde wat âlder as mantsjes.
As ienige evenhoevige hat de ree in ferlingde draachtiid. De brûnsttiid falt yn july en augustus, mar pas ein desimber, nei in ferlingde draachtiid fan 150 dagen, komt it embryo ta ûntwikkeling. Hjirnei duorret it noch sa'n 144 dagen foardat it keal smiten wurdt, ein maaie, begjin juny. Geiten dy't net yn de simmer drachtich wienen reitsje yn oktober in twadde keer brûnstich. Dizze bisten sille gjin ferlinge draachtiid ûnderfine, en harren keallen wurde om deselde tiid smiten as de bisten dy't simmerdeis drachtich rekken.
Trijekwart fan alle woarpen binne twillings, mar ek ienlingen en trijelingen kommme foar. It jong is by de berte 1,3 - 2,3 kilogram swier en hat in brunich swarte facht mei rigen wite flekken oer de rêch en de flanken. Op de boppelippe rint in dúdlike swarte snor. Nei seis wiken ferdizenje de flekken, en yn oktober binne de flekken ferdwûn. De sûchtiid duorret seis oant tsien wiken. Jonge keallen wurde sa'n seis oant tsien kear deis sûge foar in pear minuten, âldere keallen mar twa oant trije kear deis. De rest fan de tiid binne de keallen allinnich. Twillings wurde meast apart fan elkoar sûge, sa'n tweintich meter út elkoar.
It jong bliuwt by de mem oant de folgjende woarp, dêrnei wurdt it fuortjage. meastal binne bisten nei fjirtjin moannen geslachtsryp, mar der binne gefallen bekend wêrby't bisten al nei fjouwer moannen geslachtsryp wienen.
De grutste fijân fan de ree is de Euraziatyske lynx. Ek wolf, brune bear en hûnen jeie op reeën. Jonge kealtsjes falle wolris ten proai oan earnen, de foks, de wylde kat en it wilde swyn. Benammen yn de earste wiken nei de berte binne de keallen gefoelich. Ek stjerre in soad bisten yn de winter troch ynfeksjes oan de luchtwegen of fiedselgebrek.
De ree libbet tyn boskrike streken mei iepen plakken en oangrinzjende fjilden. Soms is hy ek te sjen yn hege heidefjilden. Yn de skimer weaget er him yn iepen terrein om te weidzjen. Op in waarme dei bliuwt hy hjir wolris. Mar meastal ferskûlet en rêstet hy yn de beskutting. Yn sommige gebieten yn Europa libbet hy lykwols ek yn iepen lânbougebieten, as dêr genôch beskûl (lykas houtwâlen) en fretten yn de buert is.
De ree is yn Europa de meast foarkommende hartesoarte, en syn oantallen binne groeiende. Hy komt foar yn hast hiel Europa, mei útsûndering fan Ierlân, dielen fan Ingelân, Wales, Portegal en Grikelân, Noard-Skandinaavje en Yslân. Ek komt hy foar yn Noard-Turkije en de Kaukasus. Hy hâldt him op oant by it seenivo (ûnder oare op de Waadeilannen) oant boppe de beamgrins.
De ree is de ienige hartesoarte dy't yn Fryslân yn it wyld foarkomt. De lêste jierren binne der ek groepkes daamharten by it Lauwersmargebiet en yn it Ketliker Skar te sjen, mar dat binne nei alle gedachten ûntsnapte eksimplaren. Neandertalers bejagen de harten al yn de prehistoarje. Yn Wynjewâld binne hjirfan spoaren fûn en by opgravings binne troch Fryslân ek geweien fûn. Guon dêrfan wienen bewurke ta ark bewurke. Op It Amelân en Skylge is de ree yntrodusearre. Op Skylge binne se troch minsken mei opsetsin útsetten. Op It Amelân kaam in reebok oer it Waadnei it eilân. Jagers hawwe der doe in pear reegeiten byhelle. Wyls binne der al mear as hûndert neikommelingen sinjalearre. De ree fielt him it bêste thús yn heal-iepen lânskippen, leafst op sângrûnen. Mar ek yn moerasgebieten as de Alde Feanen en de Lendefallei wurdt de ree hieltiten talriker. De lêste jierren ek mear en mear yn iepen gebieten, oant sels op de klaai. Omdat de tichtheid fan de populaasje yn it oarspronklike leefgebiet tige tanomd is sykje se nije leefgebieten. As der gefaar driget en der is gjin bosk yn de omjouwing dan drave se ein it iepen fjild yn en skûlje yn hege lânbougewaaksen, yn de ûnderwâl of yn rûge stikjes lân.
Yn Fryslân komme net folle reeën troch predaasje om it libben. Hûnen meie oer it generaal yn natoergebieten net los rinne. De "normale" wylde predators fan folwoeksen bisten binne yn Fryslân net oanwêzich. Omdat de ree frij om rint, is it ferkear ien fan de grutste deadsoarsaken foar de ree. Sûnt 1950 wurdt de ree middels de jachtwet beskerme. De ree stiet net op de Nederlânske Reade List foar sûchdieren en wurdt dus net bedrige. De populaasje fan reeën wurdt beheard troch jagers fan de wyldbehearienheid ter pleatse. Yn Nederlân waarden yn 1994 mear as 11.000 reeën sjitten. Ten opsichte fan de eardere desennia is dit in fermannichfâldiging, trochdat der hieltiten mear reeën komme.
De motiven dy't foar de systematyske jacht op de ree jûn wurde binne:
Yn it oarspronklike boek fan Felix Salten is Bambi in ree.
In Moldavyske postsegel
Spoaren yn de snie
Europees reekeal, twa à trije wiken âld
Reebok
Reekeal út Finlân
Opsette eksimplaren - Museo Regionale della Fauna Alpina
De hoeven fan in ree
Rêstende ree
Ofbylden dy't by dit ûnderwerp hearre, binne te finen yn de kategory fan Wikimedia Commons. De rey (Latien: Capreolus capreolus) is een hertachtigen dee vöäle vöärkümt in Europa en in heyl Neaderland. Alleynig op Terschelling en Ameland kwamen sy oorprüngelik neet in vöär, mar dår bint se döär mensken up an ebrached. Se kumt in busken, de heyde en up et veld vöär.
Anders as med andere hertachtigen kumt der by de reybokken geyn groute geweien up den kop.
De rey hevt een sandgeale töt roodbrune summervachte, in et winter is disse meyr grysbruun töt swarte klöyre. Vulwassen reyen hebbet geyn vlekken. De witte töt gealige rumpvlekke is düdelik te seen. By mannegys is disse vlekken in et summer årdig düdelik. De nöyse is swart en de kinne is wit. De start is årdig klein (twey töt vere centimeter lank) en alleyne te seen as he dret. In et winter stekt by et vrouwegy een bössy witte håren tüsken de achterpouten når achter, wat up een start lekt.
Een vulwassen mannegy (reybok) hevt een simpel gewei, wat vake twey töt dree pünten hevt. Reybokken med vere of vyve pünten see y mar heyl manks. Et gewey is vake 25 centimeater lank. In et winter gröit et gewei, en de basthüüd skuurt sy tüsken maert en juli der of. Tüsken oktober en januari geyt et gewei der of. Een enkelte mål heb y der ouk een vrouwegy (reygeit) by sitten dee een gewei up den kop hevt. Een junge reybok van een jår old med alleyne twey knöäpys wördt ouk wal een knopbok enöömd. Wonnneyr as et gewei der noch geyn vertakkings up hevt, nöömt se den een spitser, den bint van de leavtyd üm en nåby twey jår. Een gavvel hevt eyne vertakking. Waart u der wal vöär dat y neet denkt dat et antal vertakkingen gelyke is an de leavtyd. Ouk eyne van een jår kan al een gavvelgewei of een sesendergewei up den kop hebben. Dit is arvelik en eförmed når de ümstandigheyden wår as een bok in sit. Oldere reybokken hebbet meystentyds een sesender, med twey of dree pünten. Up latere leavtyd sollen se wear een gewei krygen künnet sunder vertakkingen.
De rey hevt een kop-rumplängte van 95 töt 140 centimeter, een swöyrte van 16 töt 35 gram en een skulderhöygte tüsken 60 en 90 centimeater. Mannegys bint oaver et algemeyn grouter as de vrouwegys. Mannegys hebbet emiddeld een skulderhöygte van 64 töt 67 centimeater, vrouwegys van 63 töt 67 centimeater.
Reyen bint knabbelaars: hy et brümmels, bessen, twygen, schöäten, knoppen en loten van strüken en boumen as rousenstrüken en koniveren, krüden, grös, blader, nöäten, paddenstolen en landbouwgewassen so as tülpen, grånen en kroppen. In et summer döt he synen buuk vul an junge bladtys, en in et harvest ouk med eikels, wår knöäpen en twygen in et winter meyr wörd egetten. Hy is der årdig verdacht up dat he alleyne de gesunde deylen van de planten up et. Tüsken etten en herkouwen sit meystentyds so beyty eyne (in et summer) töt twey üür (in et winter).
De rey is håste altyd gangs by et düüsteren. Van september töt april is he alleyne by nacht gangs. Van mei töt augustus is he dan wal weyr oaverdags gangs, vöärnamelik up gebeden wår as he neet estoord wörd sol he sich vaker oaverdag seen låten.
Ree tüssen de heyd
Jung reygy
Gråsende rey
Rüstende rey
Rey achter een barke
De rey (Latien: Capreolus capreolus) is een hertachtigen dee vöäle vöärkümt in Europa en in heyl Neaderland. Alleynig op Terschelling en Ameland kwamen sy oorprüngelik neet in vöär, mar dår bint se döär mensken up an ebrached. Se kumt in busken, de heyde en up et veld vöär.
Anders as med andere hertachtigen kumt der by de reybokken geyn groute geweien up den kop.
Reeën (Capreolus capreolus) zyn klêne hertn die vôornkommn in verre hêel Europa, Turkeye en de Kaspische Zêe. 't Bestoat nog e twidde sôorte ree, de Siberische ree (Capreolus pygargus), die leevn tusschn de Oeral en de Stilln Oceoan an China. Nunder leefgebiedn lekkn an makoar an de Kaukasus, woa dat d'Europeesche sôorte de zudelikkn kant ekoloniseerd et en de Siberische sôorte de nôordelikkn kant.
De (of it) ree (Capreolus capreolus) is in lyts algemien soarte hart dat benammen yn Europa foarkomt. Yn Aazje libbet de besibbe Sibearyske ree (Capreolus pygargus). It heart ta de Artiodactyla.
Dät Räi (Capreolus capreolus, dt. Reh) is ne Oard fon doo Hirske af Harte (Cervidae), gnauer gekweeden, heert disse Oard ieuwenske dät Sibiriske Räi (Capreolus pygargus), tou dän Sleek Capreolus, die tou juu Unnerfamilie Capreolinae heert. Disse Unnerfamilie beteekend me in dät Düütske as "Trughirsche", (Uursättenge fon Woud tou Woud: "Droachhirske"), owwol joo ook tou doo Hirske heere. Dät Räi is juu Nominatfoarm fon dän Sleek Capreolus.
Dät Räi (Capreolus capreolus, dt. Reh) is ne Oard fon doo Hirske af Harte (Cervidae), gnauer gekweeden, heert disse Oard ieuwenske dät Sibiriske Räi (Capreolus pygargus), tou dän Sleek Capreolus, die tou juu Unnerfamilie Capreolinae heert. Disse Unnerfamilie beteekend me in dät Düütske as "Trughirsche", (Uursättenge fon Woud tou Woud: "Droachhirske"), owwol joo ook tou doo Hirske heere. Dät Räi is juu Nominatfoarm fon dän Sleek Capreolus.
Srna, obična srna - mužjak: srndać - (latinski: Capreolus capreolus) je najbrojnija i najrasprostranjenija krupna divljač Evrope. Široko je rasprostranjena i u Bosni i Hercegovini, osobito u Bosni.
Tijelo srne je vitko i skladno. Visoko je do 80 cm, uz masu od oko 15–30 kg. Dlaka leđa i bokova je plameno-crvenkasta (ljeti), odnosno mrko siva (zimi). Trbušna strana je svjetlija.
Najuočljivija diferencijalna oznaka spolnog dimorfizma je rogovlje. Ima ga samo mužjak, kao i bijelo elipsasto obilježje ispod zakržljalog repa. Rogovi počinju rasti u jesen prve godine života, direktno iz čeone kosti, bez formiranja ruže ili vijenca.[1]
Srna je isključivi biljojed – preživar. Hrani se pretežno travom i ostalim zeljastim biljkama.
Veći dio života, mužjaci su samotnjaci. Međutim, u sezoni parenja se formiraju manja krda od oko 10 jedinki oba spola. Ni u ovom periodu, ni poslije donošenja mladih, mužjak nije vezan za ženku i potomstvo.
Areal srne se prostire od Ladoškog jezera prema Crnom moru, zaobilazeći njega zaobilazi strepe i prema Balkanu. Zapadna granica je od skandinavskih planina uz zapadne obale Velike Britanije prema Gibraltaru. Srne nema u Irskoj, na Korzici, Siciliji, Sardiniji i Grčkoj. Na Balkanu je najučestalija u Hrvatskoj (29%), Sloveniji (23%), Bosni i Hercegovini (14%) i Makedoniji ( 9%).
Srna, obična srna - mužjak: srndać - (latinski: Capreolus capreolus) je najbrojnija i najrasprostranjenija krupna divljač Evrope. Široko je rasprostranjena i u Bosni i Hercegovini, osobito u Bosni.
Stirna (lietovėškā (b.k.): Stirna, luotīnėškā: Capreolus capreolus) īr alnėniu šėimā prėgolons žvieris. Gīven medies.
Žemaitėjuo stirnas īr tonkės.
Li tchivroû (on dit eto, såvadje gade, blanc-cou), c' est on ptit ciervidî d' Urope.
No d' l' indje e sincieus latén : Capreolus capreolus
Li frumele si lome gade di tchivroû udonbén bixhe di tchivroû.
Li måye si houke bocård u brocård, pacô bok.
Les djonnes di tchivroû si lomèt gadots.
Il a ene grande plake di blancs pwels sol dirî; did la, li lomaedje "blanc-cou".
Les coines des tchivroûs ni sont nén si coxhowes ki les cenes des ciers. Gn a djusse ene doye, et l' fotche å dzeu. Gn a k' les måyes k' end ont, et ele toumèt tos ls ans.
E 1971, n aveut 18.638 tchivroûs el Beldjike. [1] Mins end a motoit bråmint dpus asteure, a cåze do bon manaedjmint des tchesses (bon po les tchesseus, nén po les fwestîs).
Les tchivroûs leyèt des petales so leu passaedje.
Les passêyes sont come les cenes des gades (deus ptitès ongletes).
On l' tchesse a l' afut, u al trake.
Les bracnîs metèt cobén des bricoles po les tchivroûs. Ele divèt esse metowes li distance inte li keute et l' mwin lon del rote.
Padecô i metnut des rdjibletes.
Bocård
Gade di tchivroû et bocård
Ôte bocård
Li tchivroû (on dit eto, såvadje gade, blanc-cou), c' est on ptit ciervidî d' Urope.
No d' l' indje e sincieus latén : Capreolus capreolus
Yelik (Capreolus capreolus) — kiyiklar oilasiga mansub juft tuyoqli hayvon, Ye. urugʻining yagona turi.
Urgʻochisi tanasining uz. 140 sm gacha, boʻyi 90 sm gacha, ogʻirligi 55 kg gacha. Erkaklari kichikroq, dumi kalta, 3, baʼzan 4 qisqa butoqli kichik shoxi bor. Yozgi juni juda kalta va silliq, orqasi sargʻish-malla, biqinlaridagi juni oqish. Koʻkragi, qorni va oyoklari sargʻish. Qishki juni uzun, orqasi qorniga nisbatan qoramtir, qoʻngʻir tusda tovlanadi. Sonida oq dogʻi bor. Ye. Yevropa va Osiyoda tarqalgan. Yozda oʻtloklar va togʻ yon bagʻirlarida yashaydi. Qishda togʻdan vodiylarga tushadi. Koʻpincha 2 ta, baʼzan Z ta bola tugʻadi. Ye. daraxt bargi va novdalari, rezavormevalar, yoʻsin hamda lishayniklar bilan oziqlanadi. Mazali goʻshti va terisi uchun ovlanadi. 2 kenja turi: Yevropa Ye. (S. s. capreolus) va Sibir Ye. (S. s. pygargus) bor. Oʻzbekistonda faqat Toshkent viloyatining togʻli hududlarida uchraydi. YeLIK, englik — tandirga non yopishda ishlatiladigan anjom. Non yopishda qoʻlni tandir issigʻidan ximoya qilish uchun kiyiladi. Uz. 30—40 sm gacha boʻladi. Chopon engi singari astar-avra qilib, paxta solib, kavilib tayyorlanadi.[1].
Yelik (Capreolus capreolus) — kiyiklar oilasiga mansub juft tuyoqli hayvon, Ye. urugʻining yagona turi.
Urgʻochisi tanasining uz. 140 sm gacha, boʻyi 90 sm gacha, ogʻirligi 55 kg gacha. Erkaklari kichikroq, dumi kalta, 3, baʼzan 4 qisqa butoqli kichik shoxi bor. Yozgi juni juda kalta va silliq, orqasi sargʻish-malla, biqinlaridagi juni oqish. Koʻkragi, qorni va oyoklari sargʻish. Qishki juni uzun, orqasi qorniga nisbatan qoramtir, qoʻngʻir tusda tovlanadi. Sonida oq dogʻi bor. Ye. Yevropa va Osiyoda tarqalgan. Yozda oʻtloklar va togʻ yon bagʻirlarida yashaydi. Qishda togʻdan vodiylarga tushadi. Koʻpincha 2 ta, baʼzan Z ta bola tugʻadi. Ye. daraxt bargi va novdalari, rezavormevalar, yoʻsin hamda lishayniklar bilan oziqlanadi. Mazali goʻshti va terisi uchun ovlanadi. 2 kenja turi: Yevropa Ye. (S. s. capreolus) va Sibir Ye. (S. s. pygargus) bor. Oʻzbekistonda faqat Toshkent viloyatining togʻli hududlarida uchraydi. YeLIK, englik — tandirga non yopishda ishlatiladigan anjom. Non yopishda qoʻlni tandir issigʻidan ximoya qilish uchun kiyiladi. Uz. 30—40 sm gacha boʻladi. Chopon engi singari astar-avra qilib, paxta solib, kavilib tayyorlanadi..
Το Ζαρκάδι ⟨Capreolus capreolus⟩ ανήκει στην οικογένεια των ελαφιδών και αποτελεί ένα από τα πιο ιδιαίτερα ζώα. Έχει πολύ μεγάλη εξάπλωση σε όλο τον ευρωπαϊκό χώρο, αλλά και ευρασιατικό χώρο λόγω του ότι είναι εξαιρετικά ευπροσάρμοστο και ανεκτικό σε πιέσεις ζώο.
Το ζαρκάδι είναι ευλύγιστο και εξαιρετικά ευγενές και ντελικάτο ζώο, όχι ιδιαίτερα μεγαλόσωμο, με μέσο όρο βάρους σε ενήλικα άτομα να είναι από 17-33 κιλά. (Στη Σιβηρία ή σε άλλες περιοχές της Ρωσίας ή πρώην Σοβιετικών κρατών, έχουν αναφερθεί άρρενα άτομα του είδους, ακόμη και 50-55 κιλά και αντίστοιχα μεγαλύτερο ύψος κτλ.) Τα ενήλικα ζώα φτάνουν σε ύψος ακρώμιου περίπου τα 1,25 - 1,30 εκ. Το χρώμα του είναι γκριζοκόκκινο το καλοκαίρι και γκριζωπό τον χειμώνα. Η μουσούδα του είναι μαύρη και η κάτω σιαγόνα λευκή. Τα αυτιά του είναι μεγάλα και όρθια. Γύρω από την βάση της ουράς φέρει χαρακτηριστική άσπρη κηλίδα (κάτοπτρο). Τα αρσενικά ζαρκάδια φύουν κέρατα τα οποία στην αρχή είναι καλυμμένα με βελούδο αλλά στην συνέχεια τρίβοντας τα επάνω σε δέντρα απομακρύνουν την σαρκική αυτή επικάλυψη και μένει το κέρατο. Η συνηθέστερη παραλλαγή τους, σε ενήλικα πάντα ζώα, είναι οι 3 κόγχες - προεξοχές. Δεν φύουν περισσότερες, ακόμη και εάν μεγαλώσουν αρκετά σε ηλικία, αλλά αυτό φαίνεται από μικρές κοκκάλινες προεξοχές που εμφανίζονται στην βάση των κεράτων (ονομάζονται και ¨μαργαριτάρια¨) και από τις οποίες καταλαβαίνουμε την ηλικία κάποιου ζώου. Συνήθως αυτή η διαδικασία λαμβάνει μέρος στα μέσα του χειμώνα, όπου και χρησιμεύουν τα κέρατα προς υπεράσπιση της εδαφικής ζώνης που κατέχει κάθε αρσενικό προς διαιώνιση του είδους.
Είναι αποκλειστικά φυτοφάγα (τρέφονται με χόρτα και φύλλα από μικρά δέντρα και θάμνους) και εξαιρετικά δειλό ζώο, κινούμενο κυρίως τις πολύ πρωινές ή προς σούρουπο - απογευματινές ώρες. Κατά τ' άλλα, είναι ζώο ημερόβιο. Ζει μοναχικά εκτός από την αναπαραγωγική περίοδο. Η κραυγή των αρσενικών είναι δυνατή και μοιάζει με υλακή, ενώ των θηλυκών μοιάζει με βέλασμα. Ζευγαρώνει στα τέλη Οκτωβρίου με αρχές Νοεμβρίου και συνήθως τα θηλυκά κυοφορούν 2 μικρά από τα οποία και τα 2, εάν δεν παρέμβουν αρπακτικά (αλεπούδες, κουνάβια, τσακάλια, λύκοι), επιβιώνουν χάρη στην εξαιρετικά μεγάλη, αλλά για σύντομα διαστήματα, ταχύτητα τους. Στην Ελλάδα αποτελεί την κύρια τροφή του λύκου αλλά και του λύγκα. Η θήρευσή του επιτρέπεται σχεδόν σε όλη την Ευρώπη όπου πλέον σε κάποιες εκ των χωρών αυτών, υπάρχουν πολλοί μεγάλοι πληθυσμοί, αλλά απαγορεύεται στην Ελλάδα.
Το ζαρκάδι εξαπλώνεται σε ολόκληρη την Ευρώπη από την Σκανδιναβία ως την Αγγλία, την Ν. Ιταλία και την Ελλάδα, σε δασωμένες περιοχές κοντά σε ρεματιές. Στην χώρα μας εξαπλώνεται στην Θράκη, Μακεδονία, Ήπειρο, Θεσσαλία και Στερεά Ελλάδα. Τα τελευταία χρόνια οι αριθμοί του στην Ελλάδα αυξάνονται, λόγω της ερήμωσης των ορεινών κατοικιών και της απαγόρευσης του κυνηγιού του.
Το Ζαρκάδι ⟨Capreolus capreolus⟩ ανήκει στην οικογένεια των ελαφιδών και αποτελεί ένα από τα πιο ιδιαίτερα ζώα. Έχει πολύ μεγάλη εξάπλωση σε όλο τον ευρωπαϊκό χώρο, αλλά και ευρασιατικό χώρο λόγω του ότι είναι εξαιρετικά ευπροσάρμοστο και ανεκτικό σε πιέσεις ζώο.
Мэзбжэн (лат-бз.: Capreolus capreolus, ур-бз.: Косуля европейская) — шэрыпl псэушъхьа, шъыхь лъэпlкъым ящыщу.
Шъыхь мы иным ехьч, пlкъы кlэкl иlу, икlэ лъэныкъуэр нэхъ бгъуэуэ щыту игупэ лъэныкъуэм нэхърэ. Яхьалъагъыр хъухэм - кг. 22-32, якlыхьагъыр - см. 108-126, ялъэгагъыр - см. 66-81. Бзыхэр нэхъ цlыкlухэ, ауэ хъухэмрэ бзыхэмрэ яаплъэпlкъыр lэуэ зэшъхьащыкlкъым.
Шъхьар кlэкl, пэмкlэ памцlэ хъууэ, ауэ нэхэм иде хуэлъагу, бгъуэуэ щыт. Тхьакlумэхэр кlыхь ( см. 12-14 ), хуэхъурейху, памцlэху. Нэхэр ин, назу щыту. Пшъэр кlыхь, хъухэм яр нэхъ бгъуэуэ бзыхэм ям нэхърэ. Лъакъуэхэр псыгъуэ-кlыхь, гупэхэр нэхъкlэкl кlыбыхэм нэхърэ, абы шъхьакlэ кlыбыр егъэзыхауэ щыт, тхыцlэр см. 3 lатауэ иблъэпlкъым нэхърэ. Кlапэр кlэкlыбзэ ( см. 2-3 ) цым къыхэщкъым. Лъапэхэр зэву, памцlу, кlэкlыу щытхэ.
Бжъакъуэ зиlар хъухэра, ину щытхэкъым (см. 15-30 якlыхьагъу, см. 10-15 язэхуакум дэлъу), занду къыхэкlху ишъхьам идежь тlэкlу гъэчахэ икlагъымкlэ нэхъ зэбгъэдэтхэ.
Бжьакъуэхэм къэкlын щыкlадзэр чырыр мэзипlлl щыхъум идей, илъэс-илъэсрэ ныкъуэрэ щыхъукlэ бач цlыкlуитlу щытхэ см. 10-15 хъууэ. Щызэфlэувэхэр илъэсищ щырикъум идей.
Гъэ къэс бжъакъуэхэр япохур жэпуэгъуэ-дыгъэгъазэм, япэ кlышъэ жьхэм, яужкlэ нэхъ кlалэхэм. Кlэхэм къэкlын щыкlадзэр зы мазэ текlа яуж. Псоуэ къэкlауэ, щызэфlэувэхэр гъатхэпэ-мэлыжьыхьым; мэлыжьыхь-накъыгъэм бжъакъуэхэр быдэ мэхъухэри жыгхэм япlкъымрэ, къудамэхэмрэ щахъуэн кlадзэ, фэ къытенэжьахэр кlэраху
Ин хъуахэм я фэр зыуэ, мы къуэлэну щыт, хъухэмрэ бзыхэмрэ яри зэхуэду. Шlымахуэм япкъыр псыфу иэ псыфэ-гъуабджу щыт, зэзэмызэкlэ хуэплъыжьу, икlыбагъым тхыцlэм идежь гъуабдж-къуафlцlэ хъууэ. Икlагъымкlэ ныбэмрэ лъакъуэхэмрэ ядекlэ нэхъ хужьу мэхъу, гъуэжьыфэ-пшахъуэфу. Лъакъуэ кlыбхэм ишъхьам идежь, кlапэм ихъуреягъыр хужьу иэ плъыжьыху щыт. Лъакъуэхэр икlагъымкlэ плъыжьыху хъуурэ йххэ. Шхьамрэ тхьакlумэхэмрэ кlыфэм хуэду щытхэ, иэ тэкlу нэхъ гъуэбджафэхэ. Жэпlкъкlагъыр хужьу щыт пэм ихъуреягъымрэ, lупашъхьамрэ фlыцlу щытхэ.
Гъэмахуэм пlкъымрэ пшъэмрэ зэхуэду плъыжьыфу щыт; ныбэр плъыжьыфэху; шъхьар псыфу хуэ плъыжьыфу
Чыр къалъхуагъакlэхэм яфэр уэгу щыт, къэкlыгъэхэм къыхимыгъэщу. Езы фэр гъуэжь-плъыжьыфу щыт, ныбэмкlэ пшахъуафу щыту. Кlыбымрэ бгъумкlэ щырыщу хужь хэпхъауэ ирокlуэ. Икумкlэ ирикlуэхэр нэхъ къыхощхэ. Мазэ 2-3 идей, фэр нэхъ къуафlцlэ мэхъур, гъуабджафэ-плъыжьыфэ хъууэ. Цы плъыжьфэр къыхэкlыурэ уэгу хэлъахэр хом-хомурэ хокlыжьыр
Мэз бджэнхэм яшlыпlэ здэпсом Еуропэ псор хеубыдэ Урысейм и еуропэ лъэныкъуэри дэкlыгъу. Къаукъаз Кlыбыр, Япэрей Азиэ ( Тыркур, Шамыр, Иракым ишъхъэрэ-къуэкlыпlэр, Ираным и къуэхьапlэ ) Ливанымрэ Джуртымрэ мэз бджэнхэр къынэжьакъым.
Урысем зэр еуропэ лъэныкъу щопсоухэ, Карелым къыщыкlэдзауэ Уралымкlэ ирокlуэри Къэукъазым къыносыр .
Еуропей мэз бджэныр шlыпlэ здэпсом елъытауэ зэшъхьащокlыр ифэр, иинагъыр. Апхуэдэм здэпсоумкlэ лъэпlкъ цlыкlу-цlыкlурэ ягуэчу зэхагъэкlхэ.
Иджыпсту нэхъ къыхагъэкlхэр лъэпlкъ-цlыкlуит хуит хуэду. Зэбгырыдзауэ, адрей мэз бджэнхэм япэджыжьу зэрыпсоуам шъхькlэ нэхъ ямыхьчу щытхэ:
Къуакъазым имэз бджэн инхэр зэзэмызэкlэ Capreolus capreolus caucasicus джоуэ лъэпlкъ-цlыкlу ялъытэ
.jpg)
-HAYE_sylvain.jpg)
.jpg)
Мэзбжэн (лат-бз.: Capreolus capreolus, ур-бз.: Косуля европейская) — шэрыпl псэушъхьа, шъыхь лъэпlкъым ящыщу.
Срна — дивеч кој спаѓа во редот на папкари (Ungluata). Основна карактеристика на сите животни кои го сочинуваат овој ред е специфичниот строеж на нивните прсти, кои се обложени со тврда, рожеста обвивка. Овие животни можат да имаат парен или непарен број прсти. Редот на папкарите се дели на два подреда, и тоа: преживари (Ruminantia) и непреживари (Nonruminantia).[1]
Срнскиот дивеч е најраспространет во Средна Европа. Најброен е во Западна Германија, Чешка, Словачка, Данска и во Австрија. Во нашата земја, Македонија, срнскиот дивеч е распространет речиси насекаде, во најразлични популации. Го има на речиси сите поголеми шумски комплекси, како што се : Бистра (планина), Шар Планина, Стогово, Јабланица, Плакенска Планина, Илинска планина,Баба (планина), Кајмакчалан, Бабуна, Кожуф, Плачковица, Малешевски Планини и др.
Телото на срнскиот дивеч од надворешна страна е симетрично развиено и витко. Нозете му се тенки и долги. Во должина може да израсне и до 140 см., а во висина до 75 см.. Во тежина може да достигне до 40 килограми( најчесто од 25 до 30 килограми). Бојата на летните влакна му е ’рѓесто-црвеникава, додека в зима, нивната боја е костенливо-пепеласта, приспособена на бојата на сувиот шумски лист. Задниот дел од телото е обраснат со бели влакна, наречени огледало. Младото срнче има темно-кафена боја, ишарана со бели дамки. Ови шарки на младото му остануваат сè до есента. Срните, во текот на годината, два пати се митарат т.е. ги менуваат влакнатана телото(во пролет, и во почетокот на есента).
На роговите на срнаците се разликуваат два дела:рожиште и стебло на рогот. Рожиштето е дел од рогот и претставува права коска, а се разликува од другите долги коски само по специфичниот начин на својата градба. Додека рогот расте, тој е составен дел на телото. Дури по престанувањето на растењето, тој станува мртва коска, а неа телото ја отфрла секоја година во есенскиот период.
Типична форма на здрав и нормално развиен рог на пораснат срнак е рог со три парожоци. Роговите на младите мажјаци почнуваат да растат уште од првата година од животот (во ноември). Овие рогови срнакот набрзо ги отфрла, а веќе во јуни наредната година, добива нови рогови. Овие рогови обично се без порожоци, поради што ваквите срнаци се нарекуваат шилаши (роговите им се во вид на шило). Кај напредни и добро негувани срнаци, овие, втори рогови, можат да имаат по еден или повеќе порожоци, но ваквата појава е сосема ретка. По паѓањето на овие рогови, третите рогови добиваат по еден парожок, поради што таквите срнаци ги нарекуваме вилаши, а кога ќе им израсне третиот парожок, ги нарекуваме шестерци.
По правило, уште во четвртата година од животот, роговите на срнакот добиваат утврден тек на развиток т.е. му паѓаат во ноември, а веднаш потоа почнуваат да му растат нови. веќе во мај, идната година, сосема се развиени и исчистени од кожата и влакната. За време на растењето, ткивото на рогот е заштитено со посебна кожна обвивка наречена лико или браст, богата со нерви и крвни садови.
Растењето и развивањето на роговите на срнаците не се одвива секогаш правилно. Можат да се појават разни деформации и разни промени. Причините за ваквите појави се многубројни, а како најзначајни се сметаат : промени во наследните својства, повреди на челната коска, повреда на младиот рог, премрзнување, повреди на телото и слично.
Срнчкиот дивеч се пари во текот на месец јули. Еден срнак може да оплоди повеќе женки. Сè додека не ја оплоди, срнакот останува кај женката. Дури откако ќе ја оплпди приоѓа кон друга женка. Срната е бремена 40 недели, околу 280 дена. Оплодената јајце-клетка во јули или август започнува интензивно да се развива дури во декември. Оваа појава се нарекува ембриотенија. Понекогаш во месец ноември може да се забележи дополнително парење кај срнскиот дивеч, при што, оплодената јајце-клетка не мирува, веднаш започнува да се развива. Најчесто во месец мај срните раѓаат по едно до две срнчиња, а сосема ретко и по три срнчиња. Срната е мошне внимателна мајка. Во прво време, додека се срнчињата слаби и неподвижни, срната ги напушта единствено кога мора да се храни. Но, таа секогаш е близу нив и може да внимава на сè што се случува во околината. Во случај на опасност им приоѓа на помош.
Најголем непријател на срнскиот дивеч се волците, дивата мачка, куната златка и други штетници. Лисиците можат да убијат само мали срнчиња. За време на високи снежни намети, покрај волците и лисиците, голем нивни непријател се кучињата скитници.
По однос на исхраната, срнскиот дивеч е пребирлив. Во летниот период, ливадите и пасиштата треба добро да се подредат, а преку зима да се прихрануваат.
Поради ниската популација, со Законот за ловство на Р. Македонија срната е ставена под трајна заштита.
Срна — дивеч кој спаѓа во редот на папкари (Ungluata). Основна карактеристика на сите животни кои го сочинуваат овој ред е специфичниот строеж на нивните прсти, кои се обложени со тврда, рожеста обвивка. Овие животни можат да имаат парен или непарен број прсти. Редот на папкарите се дели на два подреда, и тоа: преживари (Ruminantia) и непреживари (Nonruminantia).
Туртас (нууч. косуля, лат. Capreólus capreólus), ардыгар элик дииллэр — табатыҥыларга киирэр ыыраахтаах туйахтаах кыыл.
Сибииргэ үөскүүр туртаһы сорох ааптардар Европа туртаһыттан туспа көрүҥҥэ араараллар — Сибиир туртаһа (лат. Capreólus pygárgus)[1][2]. Сибиир туртаһа хромосоматын набора Европа туртаһыттан атына дакаастаммыта, кинитээҕэр бөдөҥ буолар. Ол гынан баран морфологията, иммунохимиятын көрдөрүүлэрэ атылыылар[3] [4].
.jpg)
Туртас (нууч. косуля, лат. Capreólus capreólus), ардыгар элик дииллэр — табатыҥыларга киирэр ыыраахтаах туйахтаах кыыл.
Сибииргэ үөскүүр туртаһы сорох ааптардар Европа туртаһыттан туспа көрүҥҥэ араараллар — Сибиир туртаһа (лат. Capreólus pygárgus). Сибиир туртаһа хромосоматын набора Европа туртаһыттан атына дакаастаммыта, кинитээҕэр бөдөҥ буолар. Ол гынан баран морфологията, иммунохимиятын көрдөрүүлэрэ атылыылар .
Хир качаки — питĕ хитре чĕрчун. Вăл 75-85 см çӳллĕш, тăршшĕ 130 см çитет, 25 кг таять. Хӳри питĕ кĕске - 3 см. Хăлхи пысăк. Аçисем мăйракаллă. Мăйраки 25 см çити ӳсет. Ури хир качакисен çинçе те тӳрĕ. Хир качакисем вăрманти тĕрлĕрен курăкпа пуян уçланкăсенче пурнăнма юратаççĕ. Хĕллехи вăхăтра кăчкă, вĕтĕ турат çиеççĕ, утă капанĕсем патне час-часах çӳреççĕ. Хир качкисене шăна-пăван хытă аптратать. Тăшманĕсем вара - кашкăр, çӳлевĕç - вĕсене хĕлĕн-çĕвĕн канăç памаççĕ. Хир качакисе авăн уйăхĕнче чупаççĕ, çу-çĕртмере пăранлаççĕ. 2-3 путек пулать. Вĕсем пĕчĕк, имшеркке, 1 килограмм е кăшт ытларах таяççĕ. Амăшĕ путексене çулласа типĕтнĕ хыççăн пĕр-пĕринчен 100-200 метра уйрăмшар кайса хурать. Кун каçа кашнин патне черетпе пырса 4-5 хутчен ĕмĕртет. Путеккисем амăшĕ килесе чăтăмлăн кĕтсе выртаççĕ, икĕ эрнерен курăк чĕпĕтме пуçлаççĕ, анчах та амăшĕ вĕсене 4-5 уйăх тултаричченех ĕмĕртет. Çак хитре чĕрчунсем 15 çул таран пурăнма пултараççĕ. Анчах та ĕмĕрĕ вĕсен 8 çултан ытла сайра пулать. Калăпăр, пĕр кашкăр çулталăкра 30 яхăн качака тытма пултарать. Çавăнпах ĕнтĕ хир качкисем пирĕн тăрăхра пĕр вăхăтра (граждан вăрçинчен тытăнса) пачах та юлман, тепĕр хут 1984 çулта кăна курăннă. Хальхи вăхăтра хир качакин йышĕ пирĕн патра сахал - 50-60 пуçран иртмест.
Эўрапе́йская казу́ля — сысун сямейства аленевых атраду парнакапытных. Від пашыраны ў Эўразіі. Каштоўная паляўніча-прамысловая жывёла. Драпежныя ворагі: воўк, ліс, рысь і бадзяжныя сабакі[1].
Жыве ў шыракалістых і мяшаных лясах з палянамі, высечкамі, сенакосамі і паплавамі. Корміцца да 90 відамі расьлінаў: травой, лісьцем, парасткамі хмызьнякоў і дрэваў (брызгліна, бяроза, вярба, дуб, крушына і рабіна). Узімку падкормліваецца сенам, карняплодамі, адкідамі збожжа і сухімі галінкамі асіны, бярозы, вярбы, дубу і рабіны. Лінька ў красавіку — траўні і верасьні. Трымаецца малымі статкамі. Гон у жніўні — кастрычніку. Цяжарнасьць 6—10 месяцаў зь лятэнтнай ступеняй разьвіцьця аплодненай заплодкавай вузы. Нараджае 2-х, часам 3-х, цялятаў у траўні — чэрвені. Працягласьць жыцьця 11—16 гадоў[1]. Можа скакаць на адлегласьць да 1,5—2 мэтраў, некаторыя асобіны — да 6 мэтраў[2]. Найбольш спрыяльныя ўмовы для эўрапейскіх казуляў у малых лясах сярод адкрытых прастораў. У сьнежныя зімы ваўкі могуць істотна зьнізіць іх колькасьць. Казулянятаў у першыя месяцы жыцьця найчасьцей здабываюць лісы[3].
Даўжыня цела 120—135 см. Вышыня ў карку 75—85 см. Маса 25—35 кг. Самцы большыя за саміцаў. Цела зграбнае і лёгкае. Ногі высокія. Галава адносна малая. У самцоў ёсьць малыя рогі, якія штогод у кастрычніку — лістападзе адпадаюць і да красавіка вырастаюць зноў. Кароткі хвост (2—3 см), схаваны ў поўсьці. Густая поўсьць узімку буравата-шэрая, улетку рудая. Маладняк плямісты. Азадак каля хваста белы[1].
Эўрапейскія казулі жывуць па ўсёй Беларусі. На пачатак 1982 году ў Беларускай ССР налічвалася 18,2 тыс. асобінаў[1]. Паводле зімовага ўліку на пачатку 2012 г., у Беларусі было каля 73,5 тыс. эўрапейскіх казуляў[4]. На 2017 г. шчыльнасьць пасяленьня ў заходніх і паўднёвых раёнах Беларусі складала 6—15 асобінаў на 1000 гектараў лесу. У паўночных раёнах — толькі 2—4 асобіны на 1000 га лесу[3].
— сховішча мультымэдыйных матэрыялаў
Эўрапе́йская казу́ля — сысун сямейства аленевых атраду парнакапытных. Від пашыраны ў Эўразіі. Каштоўная паляўніча-прамысловая жывёла. Драпежныя ворагі: воўк, ліс, рысь і бадзяжныя сабакі.
Жыве ў шыракалістых і мяшаных лясах з палянамі, высечкамі, сенакосамі і паплавамі. Корміцца да 90 відамі расьлінаў: травой, лісьцем, парасткамі хмызьнякоў і дрэваў (брызгліна, бяроза, вярба, дуб, крушына і рабіна). Узімку падкормліваецца сенам, карняплодамі, адкідамі збожжа і сухімі галінкамі асіны, бярозы, вярбы, дубу і рабіны. Лінька ў красавіку — траўні і верасьні. Трымаецца малымі статкамі. Гон у жніўні — кастрычніку. Цяжарнасьць 6—10 месяцаў зь лятэнтнай ступеняй разьвіцьця аплодненай заплодкавай вузы. Нараджае 2-х, часам 3-х, цялятаў у траўні — чэрвені. Працягласьць жыцьця 11—16 гадоў. Можа скакаць на адлегласьць да 1,5—2 мэтраў, некаторыя асобіны — да 6 мэтраў. Найбольш спрыяльныя ўмовы для эўрапейскіх казуляў у малых лясах сярод адкрытых прастораў. У сьнежныя зімы ваўкі могуць істотна зьнізіць іх колькасьць. Казулянятаў у першыя месяцы жыцьця найчасьцей здабываюць лісы.
ரோ மான் (ஆங்கிலப் பெயர்: roe deer, உயிரியல் பெயர்: Capreolus capreolus) அல்லது ஐரோப்பிய ரோ மான் அல்லது மேற்கு ரோ மான், செவ்ரெயுயில், அல்லது ரோ என்பது ஒரு ஐரோவாசிய மான் இனம் ஆகும். இந்த இன ஆண் சில நேரங்களில் ரோபக் என்று அழைக்கப்படுகிறது. ரோ மான் ஒப்பீட்டளவில் சிறிய அளவுடையது ஆகும். இது சிவப்பு மற்றும் சாம்பல்-பழுப்பு நிறத்தில் உள்ளது. இது குளிர்ந்த சூழல்களுக்கு மிகவும் ஏற்றதாகத் தகவமைந்து உள்ளது. இது ஐரோப்பா முழுவதும் காணப்படுகிறது. மத்திய தரைக்கடல் முதல் ஸ்காண்டினேவியா வரையிலும், ஐக்கிய இராச்சியம் முதல் காக்கேசியா வரையிலும், மற்றும் கிழக்கில் வட ஈரான் மற்றும் ஈராக்கிலும் இந்த இனம் பரவலாகக் காணப்படுகிறது. இது சற்றே பெரிய சைபீரியன் ரோ மானில் இருந்து வேறுபட்டது ஆகும்.
ரோ மான் (ஆங்கிலப் பெயர்: roe deer, உயிரியல் பெயர்: Capreolus capreolus) அல்லது ஐரோப்பிய ரோ மான் அல்லது மேற்கு ரோ மான், செவ்ரெயுயில், அல்லது ரோ என்பது ஒரு ஐரோவாசிய மான் இனம் ஆகும். இந்த இன ஆண் சில நேரங்களில் ரோபக் என்று அழைக்கப்படுகிறது. ரோ மான் ஒப்பீட்டளவில் சிறிய அளவுடையது ஆகும். இது சிவப்பு மற்றும் சாம்பல்-பழுப்பு நிறத்தில் உள்ளது. இது குளிர்ந்த சூழல்களுக்கு மிகவும் ஏற்றதாகத் தகவமைந்து உள்ளது. இது ஐரோப்பா முழுவதும் காணப்படுகிறது. மத்திய தரைக்கடல் முதல் ஸ்காண்டினேவியா வரையிலும், ஐக்கிய இராச்சியம் முதல் காக்கேசியா வரையிலும், மற்றும் கிழக்கில் வட ஈரான் மற்றும் ஈராக்கிலும் இந்த இனம் பரவலாகக் காணப்படுகிறது. இது சற்றே பெரிய சைபீரியன் ரோ மானில் இருந்து வேறுபட்டது ஆகும்.
西方狍（英语：western roe deer，学名：Capreolus capreolus），又称欧洲狍（European roe deer），是分布拉欧洲、小亚细亚搭里海附近个鹿。此狍遍布欧洲各地，除斯堪的纳维亚极冷个最北部个一些岛屿，如冰岛搭爱尔兰岛。拉地中海沿岸地区，西方狍主要生活拉山地，拉平原或岛屿中咾少看到。
Al caoriól (o cavriol; Capreolus capreolus, L. 1758) 'l é an animal mamìfero ungulàto, col pel de color ros o maron, lonc da 90 e 130 cm e alt ala spàla fin a 80 cm. Al se sposta caminando in žerca de mañàr, ma pì bel co i core e i scampa, parké i se móve con dei bei salti alti e longhi.
Se pol trovar libero in tute le zone de montaña, Alpi e Apenini o colina e pedemontana, ma anca in pianura se 'l tróva an poki de arbusti o žiese onde podér scónderse. Spés i va in žerca de roba da mañar te i camp e ort coltivà, de nòt o matìna bonora. De dì 'l é an cin pì difizile catàrlo visìn i paesi, pitòst su la tranquilità de la montagna.
Te la zona de Bełun te pol trovarghén tanti, anca visin a le case.
La caža 'l é sot le règole e te pol copàrne solo poki, se te se bon de corerghe drio, però. Anca la forestàl spès i varia al numero de bestie da copàr, par mantégner al numero just, parkè i pól fàr anca disastri te le coltivažion se i é in masa e no i trova da mañar.
I animaisti no i sarà tant contenti, ma kuel ke presente 'l è 'n piato tipico de la tradižion de Bełun
POLENTA E CAORIÓL
Sta aténto: per sto piàto ghe vol partir almanco la sera del dì prima par far la marinàta, mejo se te skuminžia 24 ore prima.
Te ciapa i filét de caoriól e te li cura ben, te ghe tira via tute le sbéteghe (par i can ke i fa festa anca lori...) e te lasa tuti i toket pi boni e pi tenderi. De 'n kilo de carne te resta pì o manco 8 eti dopo averlo curà, quindi fà i to conti.
Te fa a toket pičoi la žeola, le carote e l sedano e inveže te liga co l spago da cusina l'aloro, al rosmarin, la salvia e te fa doi o tre mažét. In te na supiéra, mejo 'na terina granda o na mastéla, te buta entro tut insieme la carne, al vin, le spežie ligade e kuele no ligade (balete de pever e ginepro, broke de garofan ecc), insoma da tuti i ingredient ke ho scrit sora te li mìṡia tut insieme a part la farina e l butiro. Te met la mastéla kuerta in frigo e te spéta tuta la not, almanco!
Al dì dopo, la matina bonora te tira fora la mastéla, te cava via točiando co le man i toket de carne, te li struca in visa ke 'l bute fora al so sangue o 'l vin ke 'l à sorbì e te li met in te na supiéra a part. Pò te li čiapa da novo e te li pasa tuti ben in te la farina, ke i se sùghe ben. Te cava via 'l ajo da la mastéla ke 'l pol dar fastidio e i mažet de spezie ligade, ke anca kuele le da fastidio dopo.
Te na teča granda e 'n cin alta te bùta al butiro (kuant ke te par a ti drio la to diéta) e te fa sofrizer i toket de žeola, sedano e carota. Co te par ke i se àbie ben dorà te ghe buta entro anca i toket de carne e te lasa rosolar an fià.
Co i se a rosolà, pian pianét te bùta inte la teča al točio ke 'l è restà te la mastéla; no stà butarlo tut al točio, parkè sul fondo de la mastéla 'l è restà al sangue e an fià de porkerie ke 'l è mejo no butar dentro. Pitost zonta an fià de vin ros novo e bon, sempre de l steso tipo del kuel ke te a usà prima o, par farlo veñer manco imbriago, an fià de àkua.
Ades te fà bojér e dopo te sbàsa l fogo e te kuerde la teča col kuerčol e lu 'l a da 'ndar sot al boj, pian pianét par doi ore almanco e ti ogni tant te va a darghe 'na misiàda proprio parkè no l se tàke sòt. Co manca 'na meda oréta, pian pianét co 'n skuliér (cučaro) te tira su i toketin de carota, sedano e žeola ke no se a spapolà e ti 'nte 'n piato, col piròn te li spačiuga par ben e pò te li torna a butàr dentro la teča.
Ormai 'l è quasi pronto, te a solo da ṡugàr ben al točo e ricordéte ke te dovéa far anca la polenta!
Al caoriól (o cavriol; Capreolus capreolus, L. 1758) 'l é an animal mamìfero ungulàto, col pel de color ros o maron, lonc da 90 e 130 cm e alt ala spàla fin a 80 cm. Al se sposta caminando in žerca de mañàr, ma pì bel co i core e i scampa, parké i se móve con dei bei salti alti e longhi.
Лу (оьрс. Косуля) — когаш тӀехь лекха ду иза. ГӀорта еха ю цуьнан, корта жима бу. ДегӀан дохалла 100-155 см. Мунда йолчохь локхалла 75-100 см. Дозалла 20-30 кг. Бат жима ю цуьнан. Лергаш шуьйра а, деха а ду. ЦӀога, халла бен ца къаьсташ, доца ду. Боьршачу лун маӀаш ю 3-5 га долуш. ДегӀан бос цхьаъ бу, аьхка, цӀоьлла етталуш, хьаьрса, Ӏай сиро бос хаалуш мокха. ЧукӀело а, гоа тӀехьа а кӀай ю жимма можа бос а бетталуш. Чо морса а, каглуш а бу цуьнан. Къоначу лун цӀока къорза хуьлу, кӀай я можа тӀедарчий а долуш.
Лу (оьрс. Косуля) — когаш тӀехь лекха ду иза. ГӀорта еха ю цуьнан, корта жима бу. ДегӀан дохалла 100-155 см. Мунда йолчохь локхалла 75-100 см. Дозалла 20-30 кг. Бат жима ю цуьнан. Лергаш шуьйра а, деха а ду. ЦӀога, халла бен ца къаьсташ, доца ду. Боьршачу лун маӀаш ю 3-5 га долуш. ДегӀан бос цхьаъ бу, аьхка, цӀоьлла етталуш, хьаьрса, Ӏай сиро бос хаалуш мокха. ЧукӀело а, гоа тӀехьа а кӀай ю жимма можа бос а бетталуш. Чо морса а, каглуш а бу цуьнан. Къоначу лун цӀока къорза хуьлу, кӀай я можа тӀедарчий а долуш.
Лу долу меттигаш: Малхбузе, Европан юккъерчу декъехь, Кавказехь, Закавказехь, Къилбехьа Уралехь, Сибрехахь, Казахстанехь Генарчу Малхбалехь, Юккъерчу Азехь ду уьш. Хьун нилха йолчохь а, цанашлахь а, тогӀешкахь а дежа уьш. Къона маргӀал а, гӀаш а доу цара, дечагийн чӀенгаш а, буц а, бецан гӀовда а йоу, хьуьнан стом а боу. Аьхкенан заманчохь сарахь, Ӏуьйранний дежа уьш. Ӏай а, кхоларш яьлчи а дийнахь дежа. Аьхка цхьацца долий лела уьш. Важа йолчу хенахьреманашца лела. Август баттахь оре догӀу. Май-июнь баттахь боьхьигаш йо 1-2, кхоъ еш меттиг а хуьлу. Сте лу 14-15 бутт кхаьччи оре догӀу. Боьрша лу кхозлагӀчу шарахь бен оре ца догӀу. Герггарчу хьесапехь вайн республикехь 3000 лу ду. Ламанца ду уьш, дукхах дерш.
The roe deer (Capreolus capreolus), also known as the roe, western roe deer,[3][4] or European roe deer,[3] is a species of deer. The male of the species is sometimes referred to as a roebuck. The roe is a small deer, reddish and grey-brown, and well-adapted to cold environments. The species is widespread in Europe, from the Mediterranean to Scandinavia, from Scotland to the Caucasus, and east to northern Iran and Iraq.
The English roe is from the Old English rā or rāha, from Proto-Germanic *raihô, cognate with Old Norse rá, Old Saxon rēho, Middle Dutch and Dutch ree, Old High German rēh, rēho, rēia, German Reh. It is perhaps ultimately derived from a PIE root *rei-, meaning "streaked, spotted or striped".[5][6]
The word is attested on the 5th-century Caistor-by-Norwich astragalus -a roe deer talus bone, written in Elder Futhark as ᚱᚨᛇᚺᚨᚾ, transliterated as raïhan.[7][8]
In the English language, this deer was originally simply called a 'roe', but over time the word 'roe' has become a qualifier, and it is now usually called 'roe deer'.[9]
The Koiné Greek name πύγαργος, transliterated 'pygargos', mentioned in the Septuagint and the works of various writers such as Hesychius, Herodotus and later Pliny,[10] was originally thought to refer to this species (in many European translations of the Bible), although it is now more often believed to refer to the addax. It is derived from the words pyge 'buttocks' and argo 'white'.
The taxonomic name Capreolus is derived from capra or caprea, meaning 'billy goat', with the diminutive suffix -olus. The meaning of this word in Latin is not entirely clear: it may have meant 'ibex' or 'chamois'.[11] The roe was also known as capraginus or capruginus in Latin.[12]
Linnaeus first described the roe deer in the modern taxonomic system as Cervus capreolus in 1758.[2][3] The initially monotypic genus Capreolus was first proposed by John Edward Gray in 1821, although he did not provide a proper description for this taxon.[13] Gray was not actually the first to use the name Capreolus, it has been used by other authors before him. Nonetheless, his publication is seen as taxonomically acceptable.[9] He was generally ignored until the 20th century, most 19th-century works having continued to follow Linnaeus.
The name Capreolus capreolus is a tautonym.[9]
Roe deer populations gradually become somewhat larger as one moves further to the east, peaking in Kazakhstan, then becoming smaller again towards the Pacific Ocean.[14] The Soviet mammalogist Vladimir Sokolov had recognised this as a separate species from 1985 already using electrophoretic chromatography to show differences in the fractional protein content of the body tissues,[15][16] the next year he showed that there were differences in the skull morphology, and a year after he used sonographs to demonstrate that the fawns, females and males made very different noises between species.[17] Alexander S. Graphodatsky looked at the karyotypy to present more evidence to recognise these Russian and Asian populations as a separate species, now renamed the eastern or Siberian roe deer (Capreolus pygargus), in his 1990 paper.[18][19] The taxa are differentiated by the B chromosomes found in C. pygargus, populations of this species gain more of these strange 'junk' chromosomes as one moves further east.
This new taxonomic interpretation (circumscription) was first followed in the American book Mammal Species of the World in 1993.[20] Populations of the roe deer from east of the Khopyor River and Don River to Korea are considered to be this species.[21]
The Integrated Taxonomic Information System, following the 2005 Mammal Species of the World, gives the following subspecies:[3][22]
This is just one (extreme) interpretation among a number of them. Two main specialists did not recognise these taxa and considered the species to be without subspecies in 2001.[23] The European Union's Fauna Europaea recognised in 2005 two subspecies, but besides the nominate form recognises the Spanish population as the endemic Capreolus capreolus garganta Meunier, 1983.[24][25] In 2008 the IUCN recognised three infraspecific taxa: the nominate and the subspecies garganta and italicus.[1]
Roe deer are most closely related to the water deer, and, counter-intuitively, the three species in this group, called the Capreolini, are most closely related to moose and reindeer.[26]
Although roe deer were once classified as belonging to the Cervinae subfamily, they are now classified as part of the Odocoileinae, which includes the deer from the New World.[23]
Both the European roe deer and Siberian roe deer have seen their populations increase, both around the 1930s. In recent times, since the 1960s,[23] the two species have become sympatric where their distributions meet, and there is now a broad 'hybridization zone' running from the right side of the Volga River up to eastern Poland. It is extremely difficult for hunters to know which species they have bagged.[27] In line with Haldane's rule, female hybrids of the two taxa are fertile, while male hybrids are not.[25][28] Hybrids are much larger than normal and a Cesarean section was sometimes needed to birth the fawns, becoming larger than their mothers at the age of 4–5 months. F1 hybrid males may be sterile, but backcrosses with the females are possible.[28]
22% of the animals around Moscow carry the mtDNA of the European roe deer and 78% of the Siberian. In the Volgograd region, the European roe deer predominates.[27] In the Stavropol and Dnepropetrovsk regions of Ukraine, most of the deer are Siberian roe deer.[27][29] In northeastern Poland there is also evidence of introgression with the Siberian roe deer, which was likely introduced.[30] In some cases, such as around Moscow, former introductions of European stock is likely responsible.[27]
The roe deer is a relatively small deer, with a body length of 95–135 cm (3 ft 1 in – 4 ft 5 in) throughout its range, and a shoulder height of 63–67 cm (2 ft 1 in – 2 ft 2 in), and a weight of 15–35 kg (35–75 lb).[31] Populations from Urals and northern Kazakhstan are larger on average growing to 145 cm (4 ft 9 in) in length and 85 cm (2 ft 9 in) at shoulder height, with body weights of up to 60 kg (130 lb), with the populations becoming smaller again further east in the Transbaikal, Amur Oblast, and Primorsky Krai regions. In healthy populations, where population density is restricted by hunting or predators, bucks are slightly larger than does. Under other conditions, males can be similar in size to females, or slightly smaller.[31]
Bucks in good conditions develop antlers up to 20–25 cm (8–10 in) long with two or three, rarely even four, points. When the male's antlers begin to regrow, they are covered in a thin layer of velvet-like fur which disappears later on after the hair's blood supply is lost. Males may speed up the process by rubbing their antlers on trees, so that their antlers are hard and stiff for the duels during the mating season. Unlike most cervids, roe deer begin regrowing antlers almost immediately after they are shed.
Within Europe the roe deer occurs in most areas with the exception of northernmost Scandinavia, in Norway it occurs throughout the country with the exception of parts of northern Vestland and northernmost Nordland (north of Narvik),[32] and the islands of Iceland, Ireland and those of the Mediterranean Sea islands.[24] In the Mediterranean region, it is largely confined to mountainous areas, and is absent or rare at low altitudes.
There is an early Neolithic fossil record from Jordan.[22]
It is known that there are roe deer that live in the Red Forest near Chernobyl in Ukraine.[33]
In Flanders the roe deer was mostly confined to the hilly regions in the east, but like in neighbouring countries the population has expanded in recent times. A theory is that the expansion of maize cultivation, which are higher than traditional crops and afford more shelter, has aided their expansion to the west.[34]
In England and Wales, roe deer have experienced a substantial expansion in their range in the latter half of the 20th century and continuing into the 21st century.[35] This increase in population also appears to be affecting woodland ecosystems.[36] At the start of the 20th century, they were almost extirpated in Southern England, but since then have hugely expanded their range, mostly due to restrictions and decrease in hunting, increases in forests and reductions in arable farming, changes in agriculture (more winter cereal crops), a massive reduction in extensive livestock husbandry, and a general warming climate over the past 200 years. Furthermore, there are no large predators in Britain.[37][38] In some cases, roe deer have been introduced with human help. In 1884 roe deer were introduced from Württemberg in Germany into the Thetford Forest, and these spread to populate most of Norfolk, Suffolk, and substantial parts of Cambridgeshire. In southern England, they started their expansion in Sussex (possibly from enclosed stock in Petworth Park) and from there soon spread into Surrey, Berkshire, Wiltshire, Hampshire, and Dorset, and for the first half of the 20th century, most roe deer in Southern England were to be found in these counties. By the end of the 20th century, they had repopulated much of southern England and had expanded into Somerset, Devon, Cornwall, Oxfordshire, Gloucestershire, Warwickshire, Lincolnshire and South Yorkshire, and had even spread into Wales from the Ludlow area where an isolated population had appeared. At the same time, the surviving population in Scotland and the Lake District had pushed further south beyond Yorkshire and Lancashire and into Derbyshire and Humberside.[39]
In the 1970s, the species was still completely absent from Wales.[36] Roe deer can now be found in most of rural England except for southeast Kent and parts of Wales; anywhere in the UK mainland suitable for roe deer may have a population.[36] Not being a species that needs large areas of woodland to survive, urban roe deer are now a feature of several cities, notably Glasgow and Bristol, where in particular they favour cemeteries. In Wales, they are least common, but they are reasonably well established in Powys and Monmouthshire.[36]
Roe deer are found in northern Iran in the Caspian region: they occur in the Hyrcanian woodlands and agricultural lands of the Alborz Mountains (Golestan National Park, Jahan Nama Protected Area).[40][41]
Scottish roe deer were introduced to the Lissadell Estate in County Sligo in Ireland around 1870 by Sir Henry Gore-Booth.[42] The Lissadell roe deer were noted for their occasional abnormal antlers and survived in that general area for about 50 years before they died out. According to the National Biodiversity Data Centre, in 2014 there was a confirmed sighting of roe deer in County Armagh. There have been other, unconfirmed, sightings in County Wicklow.[43][44]
In the Netherlands, roe deer were extirpated from the entirety of the country except for two small areas around 1875. As new forests were planted in the country in the 20th century, the population began to expand rapidly. Although it was a protected species in 1950, the population is no longer considered threatened and it has lost legal protection. As of 2016 there are some 110,000 roe deer in the country. The population is primarily kept in check through the efforts of hunters.[45]
In 1991, a breeding colony of 27 roe deer coming from France, Hungary and Italy were brought in the Hai-Bar Carmel Reserve.[46] A small number of this roe deer population has been reintroduced to the Carmel Mountains from the Carmel Hai-Bar Nature Reserve, with the first deer being released in 1996.[47] 24 to 29 animals had been released by 2006.[46] Some of the reintroduced animals were hand-reared and could be monitored by their responses to their keeper calls.[46][48]
This species can utilize a large number of habitats, including open agricultural areas and above the tree line, but a requisite factor is access to food and cover. It retreats to dense woodland, especially among conifers, or bramble scrub when it must rest, but it is very opportunistic and a hedgerow may be good enough. Roe deer in the southern Czech Republic live in almost completely open agricultural land.[31] The animal is more likely to be spotted in places with nearby forests to retreat to.[49] A pioneer species commonly associated with biotic communities at an early stage of succession, during the Neolithic period in Europe when farming humans began to colonise the continent from the Middle East, the roe deer was abundant, taking advantage of areas of forest or woodland cleared by Neolithic farmers.[50]
In order to mitigate risk, roe deer remain within refuge habitats (such as forests) during the day. They are likelier to venture into more open habitats at night and during crepuscular periods when there is less ambient activity.[49] It scrapes leaf litter off the ground to make a 'bed'.[31]
When alarmed it will bark a sound much like a dog and flash out its white rump patch. Rump patches differ between the sexes, with the white rump patches heart-shaped on females and kidney-shaped on males. Males may also bark or make a low grunting noise. Does (the females) make a high-pitched "pheep" whine to attract males during the rut (breeding season) in July and August. Initially the female goes looking for a mate and commonly lures the buck back into her territory before mating. The roe deer is territorial, and while the territories of a male and a female might overlap, other roe deer of the same sex are excluded unless they are the doe's offspring of that year.[31]
It feeds mainly on grass, leaves, berries, and young shoots. It particularly likes very young, tender grass with a high moisture content, i.e., grass that has received rain the day before. Roe deer will generally not venture into a field that has or has had livestock in it.[50]
The polygamous roe deer males clash over territory in early summer and mate in early autumn. During courtship, when the males chase the females, they often flatten the underbrush, leaving behind areas of the forest in the shape of a circle or figure eight called 'roe rings'. These tend to be 1-3m in diameter.[51] In 1956 it was speculated based on some field evidence that they choose where to form rings around plants with ergot mould, but this has not been substantiated further.[52] Males may also use their antlers to shovel around fallen foliage and soil as a way of attracting a mate. Roebucks enter rutting inappetence during the July and August breeding season. Females are monoestrous and after delayed implantation usually give birth the following June, after a 10-month gestation period, typically to two spotted fawns of opposite sexes. The fawns remain hidden in long grass from predators; they are suckled by their mother several times a day for around three months. Young female roe deer can begin to reproduce when they are around 6 months old. During the mating season, a male roe deer may mount the same doe several times over a duration of several hours.[53]
A roe deer can live up to 20 years, but it usually does not reach such an age. A normal life span in the wild is seven to eight years,[31] or 10 years.[54]
The roe deer population shows irruptive growth. It is extremely fecund and can double its population every year;[54] it shows a retarded reaction to population density with females continuing to have a similar fecundity at high population densities.
Population structure is modified by available nutrition, where populations are irrupting there are few animals over six years old. Where populations are stagnant or moribund, there is huge fawn mortality and a large part of the population is over seven years old. Mortality is highest in the first weeks after birth due to predation, or sometimes farm machinery; or in the first winter due to starvation or disease, with up to 90% mortality.[31]
It is a main prey of the Persian leopard (Panthera pardus tulliana) in the Alborz Mountains of Iran.[40]
The nematode Spiculopteragia asymmetrica infects this deer.[55]
Compared to the other large herbivores and omnivores in Iran, it is a poor disperser of plant seeds, despite consuming relatively more of them.[41]
The roe deer is a game animal of great economic value in Europe, providing large amounts of meat and earning millions of euros in sport hunting. In 1998, some 2,500,000 roe deer were shot per year in Western Europe.[54] In Germany alone, 700,000 were shot a year in the 1990s.[31] This is insufficient to slow down the population growth, and the roe deer continues to increase in number.[54]
It is the main source of venison in Europe.[31] In the 2000s, there was growing interest among consumers in alternative and organic food products such as game meat. Frozen roe venison should not be stored longer than 10 to 12 months at −25 °C to maintain a high quality. Storage time and quality can decrease if the bullet has travelled through the digestive tract and contaminated the meat. The meat, like most game meat, is darker in colour than most farmed meat.[56]
Roe deer are thought to have evolved from a species in the Eurasian genus Procapreolus, with some 10 species occurring from the Late Miocene to the Early Pleistocene, which moved from the east to Central Europe over the millennia, where Procapreolus cusanus (also classified as Capreolus cusanus) occurred.[26][57] It may not have evolved from C. cusanus, however, because the two extant species split from each other 1.375 and 2.75 Myr ago,[58] and the western species first appeared in Europe 600 thousand years ago.[25]
As of 2008 over 3,000 fossil specimens of this species have been recovered from Europe, which affords a good set of data to elucidate the prehistoric distribution. The distribution of the European species has fluctuated often since entering Europe. During the some periods during the last ice age it was present in central Europe, but during the Last Glacial Maximum it retreated to refugia in the Iberian Peninsula (two refugia here), southern France, Italy (likely two), the Balkans and the Carpathians. When the last Ice Age ended the species initially abruptly expanded north of the Alps to Germany during the Greenland Interstadial, 12.5–10.8 thousand years ago, but during the cooling of the Younger Dryas, 10.8–10 thousand years ago, it appears to have disappeared again from this region. It reappeared 9.7–9.5 thousand years ago, reaching northern central Europe. The modern population in this area appears to have recolonised it from the Carpathians and/or further east, but not the Balkans or other refugia. This is opposite to the red deer, which recolonised Europe from Iberia. There has been much admixture of these populations where they meet, also possibly due to human intervention in some cases.[25]
It is thought that during the Middle Ages the two species of roe deer were kept apart due to hunting pressure and an abundance of predators; the different species may have met in the period just before that, and yet, during the Ice Age they were also kept apart.[23]
Populations are increasing throughout Europe;[1][31][54] it is considered a species of 'least concern'.[1]
In the Hebrew Bible Deuteronomy 14:5, the יַחְמ֑וּר, yahmur, derived from 'to be red', is listed as the third species of animal that may be eaten. In most Bibles this word has usually been translated as 'roe deer', and it still means as much in Arabic (أحمر, pronounced 'ahmar) -it was still said to be a common species in the Mount Carmel area in the 19th century. The King James Bible translated the word as 'fallow deer', and in other English Bible translations the word has been translated as a number of different species.[59][60][61][62][63] When Modern Hebrew was reconstructed to serve as the language of the future Israel in late Ottoman and British Mandatory Palestine, the King James Bible interpretation was chosen, despite the fallow deer being fallow, not red.
Bambi, the titular character of the book Bambi, A Life in the Woods and its sequel Bambi's Children was originally a roe deer. When the story was adapted to the animated film Bambi by Walt Disney Pictures, the main character was changed to a white-tailed deer.[64]
Albino roe deer were exceedingly rare in history, and they were regarded as national treasures or sacred animals in ancient times in China.[65]
The roe deer (Capreolus capreolus), also known as the roe, western roe deer, or European roe deer, is a species of deer. The male of the species is sometimes referred to as a roebuck. The roe is a small deer, reddish and grey-brown, and well-adapted to cold environments. The species is widespread in Europe, from the Mediterranean to Scandinavia, from Scotland to the Caucasus, and east to northern Iran and Iraq.
La kapreolo (Capreolus capreolus) estas svelta bestospecio el la cervedoj. Ĝia kapo estas mallonga, obtuze finiĝanta; la oreloj estas mezgrandaj, la okuloj grandaj, larmosako estas eta, la kolo longa, la korpotrunko forta, kruroj altaj kaj maldikaj. La hufoj estas malgrandaj, pintaj. La kornara bazo estas larĝa; ĉiu kornaro havas nur du branĉojn estantajn fortaj, raspaj. Nur viraj kapreoloj havas kornarojn. En la unua jaro la karpeolo havas nur senbranĉajn ostajn kornojn, en la dua jaro aperas ioma disiĝo en al korno, sed nur en la tria jaro aperas la perfekta, kutima kornaro. La vira kapreolo deĵetas siajn kornarojn en oktobro aŭ novembro, la novaj elkreskas en marto.
Tiu palearktisa specio estas disvastiĝinta en preskaŭ tuta Eŭropo kaj grandparto de Azio. Ĝi vivas ĝis 2400 m en la montaroj.
Ĝi vivas en falfoliaj arbaroj, sed ankaŭ en arbustaro inter agroj, paŝtejoj, herbejoj. Ĉiu kapreola individuo havas sian teritorion. Ili vivas somere ĉefe sola, sed vintre formas grupojn, kiujn gvidas ĉiam la plej maljuna kapreolino.
La pariĝa periodo daŭras de julio ĝis komenco de septembro, sed tion sekvas posta seksarda periodo de fine de septembro ĝis oktobro.
La kapreolino naskas en majo-junio unu aŭ du, malofte eĉ tri, makulitajn idojn. La kapreolidoj restas 10 monatojn en la familio, poste disiĝas, kaj en la 14-a monata iĝas sekse maturaj.
Ili manĝas vegetaĵojn, plantojn, ŝosojn, fruktojn.
La kapreolo (Capreolus capreolus) estas svelta bestospecio el la cervedoj. Ĝia kapo estas mallonga, obtuze finiĝanta; la oreloj estas mezgrandaj, la okuloj grandaj, larmosako estas eta, la kolo longa, la korpotrunko forta, kruroj altaj kaj maldikaj. La hufoj estas malgrandaj, pintaj. La kornara bazo estas larĝa; ĉiu kornaro havas nur du branĉojn estantajn fortaj, raspaj. Nur viraj kapreoloj havas kornarojn. En la unua jaro la karpeolo havas nur senbranĉajn ostajn kornojn, en la dua jaro aperas ioma disiĝo en al korno, sed nur en la tria jaro aperas la perfekta, kutima kornaro. La vira kapreolo deĵetas siajn kornarojn en oktobro aŭ novembro, la novaj elkreskas en marto.
Tiu palearktisa specio estas disvastiĝinta en preskaŭ tuta Eŭropo kaj grandparto de Azio. Ĝi vivas ĝis 2400 m en la montaroj.
Ĝi vivas en falfoliaj arbaroj, sed ankaŭ en arbustaro inter agroj, paŝtejoj, herbejoj. Ĉiu kapreola individuo havas sian teritorion. Ili vivas somere ĉefe sola, sed vintre formas grupojn, kiujn gvidas ĉiam la plej maljuna kapreolino.
La pariĝa periodo daŭras de julio ĝis komenco de septembro, sed tion sekvas posta seksarda periodo de fine de septembro ĝis oktobro.
La kapreolino naskas en majo-junio unu aŭ du, malofte eĉ tri, makulitajn idojn. La kapreolidoj restas 10 monatojn en la familio, poste disiĝas, kaj en la 14-a monata iĝas sekse maturaj.
Ili manĝas vegetaĵojn, plantojn, ŝosojn, fruktojn.
El corzo (Capreolus capreolus) es una especie de mamífero artiodáctilo de la familia Cervidae. Es el cérvido más pequeño de Eurasia. Su área de distribución se extiende desde Europa occidental, donde está ausente en Irlanda, Baleares, Córcega, Cerdeña y Sicilia, Peloponeso y sur de Grecia, Creta, Chipre y el norte de Escandinavia, hasta el norte de China.
Su dieta consiste en el consumo de hojas de arbustos y árboles bajos, así como bayas y brotes tiernos. Es un animal más ramoneador que de pastos, aun cuando se adapta fácilmente a esta dieta donde falta la masa arbustiva. En estado adulto el corzo tiene una altura en la cruz de unos setenta y cinco centímetros como máximo y un peso de entre veinte y treinta kilos. Los machos presentan cuernas pequeñas, de tres puntas, que mudan cada año a principios del invierno y se han terminado de desarrollar ya cuando comienza la primavera. Las poblaciones desplazadas desde centro y norte de Europa para repoblación cinegética son de mayor tamaño que las razas del sur de Europa. El pelaje es pardo-rojizo en ambos sexos durante el verano, volviéndose grisáceo en invierno, al tiempo que aparece una mancha blanca sobre la grupa. El vientre es de color más claro que la espalda. Los animales de origen meridional son más oscuros, teniendo un tono castaño achocolatado. Las crías, por el contrario, presentan un manto rojizo salpicado de numerosas motas blancas para aumentar su camuflaje con el entorno. Son característicos los gritos que emiten ambos sexos, similares a ladridos.
El corzo es un animal tremendamente adaptativo, pudiendo vivir tanto en bosques cerrados, como en amplias praderas. Es una especie solitaria, a diferencia de la mayoría de cérvidos europeos, que son gregarios, con gran capacidad de adaptación, facilitada por la falta actual de predadores naturales, excepto el hombre. Habita gran variedad de latitudes y altitudes, tipos de hábitats por los que se distribuye y especies vegetales que consume. No rechaza habitar cerca de poblaciones donde se le puede ver en cementerios, parques suburbanos, carreteras y vertederos, acudiendo a comer y beber a establos, cultivos, abrevaderos, acequias, casas deshabitadas y otras construcciones humanas. Es por eso la especie más conocida de su área.
Gracias a su enorme adaptabilidad puede ocupar todo tipo de medios forestales: caducifolios, mixtos y de coníferas, pero también se ha adaptado a bosques en etapas de degradación con condiciones más duras, como son matorrales o zonas adehesadas.
Prefiere paisajes con un mosaico de bosques y tierras de cultivo, con estratos arbóreo, arbustivo y herbáceo, y por ello está bien adaptado a las zonas agrícolas modernas.
En función de los recursos se da una mayor o menor densidad de población. De este modo a mayor abundancia, mayor densidad y viceversa. A pesar de esto, la densidad está condicionada por su expansión desde zonas donde ya está presente, ocupando las zonas más propicias y retirándose a zonas más inaccesibles y menos propicias para la actividad cinegética.
Actualmente en España la distribución del corzo sigue en expansión, apareciendo nuevas poblaciones donde hace pocos años no las había. El hecho está relacionado con el abandono de las actividades rurales, la despoblación de estas mismas zonas y la recuperación de la masa vegetal debida a la desaparición del uso de las mismas para producir carbón vegetal. Sus hábitos son crepusculares, es decir, es activo preferentemente al anochecer y al amanecer, cuando las temperaturas son más suaves, viéndosele rara vez durante el día, que suele pasar escondido entre la espesa vegetación o en lugares deshabitados.
El corzo presenta una distribución muy amplia en Europa, y sus poblaciones son muy abundantes en algunos países, además de haber experimentado un gran aumento en España, como consecuencia del abandono del medio rural y de unas prácticas cinegéticas más racionales.
En Gran Bretaña, donde la especie quedó reducida a las Tierras Altas, se ha producido una recolonización de la mayor parte de los hábitats disponibles en la isla. En países con poca superficie boscosa como Dinamarca u Holanda la especie coloniza sin problemas prados, zonas pantanosas e incluso tierras agrícolas.
En Alemania es la especie de caza mayor más presente y fácil de observar, encontrándose incluso en grandes parques urbanos. Es ubicuo en todos los países centroeuropeos, donde es muy cazado, y si bien cause daños a la agricultura y la silvicultura, cumple un importante papel como fuente de alimento para depredadores como el lobo o el lince.
En Escandinavia (Suecia, principalmente) estos son más abundantes en zonas donde el corzo está presente, mientras que en Laponia, paradójicamente, al no existir corzos, los lobos y linces atacan a los renos domésticos por lo que son abatidos de forma sistemática por los lapones y ello impide que se establezcan poblaciones lobunas . El corzo está presente en casi todos los países europeos, desde Calabria o Cádiz hasta cerca del círculo polar ártico en Suecia o Finlandia. Por el este se extiende hasta los Urales donde es sustituido por el corzo siberiano. En España está presente en todas las comunidades autónomas, excepto Canarias y Baleares, incluida Murcia.
Al final del otoño y durante el invierno los corzos son especialmente tolerantes unos con otros, siendo posible ver pequeños grupos en algunas de las áreas, donde el alimento es más abundante. Ello es debido a una estrategia de supervivencia invernal, porque así limitan el riesgo de verse sorprendidos por depredadores. También se pueden juntar a rebaños de ganado doméstico, como ovejas. Sin embargo a finales de febrero o marzo se van dispersando.
Las hembras viven con una o dos crías que hayan tenido ese año. Es normal que éstas pasen escondidas la mayor parte del tiempo y la hembra solo se acerque para amamantarlas, aunque siempre se mantenga vigilante en las inmediaciones. Algunas personas, al descubrir una cría en la espesura, la creen abandonada y se la llevan. Este es probablemente el mayor peligro que acecha al corzo, pues rara vez se adapta a la domesticación y muere a los pocos días.
Por su parte los machos pueden ser solitarios o vivir con una hembra y sus crías. En su ciclo anual se dan épocas en las que los machos son territoriales. La territorialidad es parte del comportamiento reproductivo. A principios de la primavera empiezan a delimitar sus territorios. Aunque los machos muestran comportamientos territoriales durante la primavera, existe una tolerancia entre sexos, solapándose sus territorios. Un buen territorio para un macho estará solapado con el de diversas hembras, de forma que pueda cubrir a varias a lo largo de la temporada de celo. En la época de celo, a inicios del verano, se vuelven fuertemente territoriales y tratan de mantener a los otros machos lejos de su área de influencia en todo momento, al tiempo que tratan de atraer a las hembras para aparearse con ellas. Lejos de lo que pueda parecer, la agresividad del corzo frente a otros machos en el periodo de celo es brutal, pudiendo llegar a dar muerte a su rival. Los corzos presentan una cornamenta de tres puntas por asta, como formación normal, pero pueden darse casos de astas con más de tres puntas, o rectos, sin puntas; estos últimos son muy peligrosos para el resto de corzos. El corzo es uno de los pocos ungulados con implantación diferida, por lo que ésta no se da casi nunca en el momento del apareamiento, sino a veces incluso meses después. De todos modos, lo normal es que el alumbramiento de las crías (una sola en las madres primerizas, dos en los partos siguientes) se produzca en el mes de mayo.
El corzo es una especie cinegética en toda su distribución, siendo su caza una actividad muy frecuente sobre todo en Europa central y en España. En este último país abunda especialmente en la parte norte, siendo la provincia de Lugo en donde presenta una mayor densidad de población,[2] aunque llega por el sur hasta el mar de Alborán. En la provincia de Cádiz está en regresión debido a la pérdida de arbolado.
Al ocupar tan vastas regiones del Paleártico, existen numerosas formas locales. Solo en la península ibérica se han descrito tres subespecies: C. c. decorus, C. c. canus y C. c. garganta (Meunier, 1983) o corzo morisco, variedad andaluza de las provincias de Cádiz y Málaga que presenta ciertos rasgos propios, como la ausencia de babero blanco en el cuello, menor tamaño, dimorfismo sexual más acentuado y cráneos más cortos y anchos.
El corzo (Capreolus capreolus) es una especie de mamífero artiodáctilo de la familia Cervidae. Es el cérvido más pequeño de Eurasia. Su área de distribución se extiende desde Europa occidental, donde está ausente en Irlanda, Baleares, Córcega, Cerdeña y Sicilia, Peloponeso y sur de Grecia, Creta, Chipre y el norte de Escandinavia, hasta el norte de China.
See artikkel räägib loomast; Jaan Koordi skulptuuri kohta vaata artiklit Metskits (skulptuur) Metskits (ka kaber ja kabris; ladinakeelne nimetus Capreolus capreolus) on hirvlaste sugukonda metskitse perekonda kuuluv sõraline.
Tegemist on arvukaima hirvlasega Euraasia mandril, tema seisund on soodne[1] ning tähtsus majanduses, kultuurikontekstis ja ökosüsteemides suureneb pidevalt. Arvesse tuleb võtta, et populatsiooni suurenedes kasvavad kahjustused põllumajanduses ja metsanduses ning ta võib olla haiguste levitaja ja liiklusohu põhjustaja.[2] Metskits on Eestis üks tavalisemaid ulukeid.
2017. aastal oli metskits Eestis aasta loom.[3]
Metskitsel on kerge keha ning tugevad, kuid peenikesed jalad. Soojadel aastaaegadel on metskitse karvastik punakaspruun, talvel hallikas. Suvel lopsaka alustaimestikuga värvikirevas metsas mõjub punakaspruun karvastik suurepärase varjevärvusena. Talvel toimib hall karvastik ideaalselt raagus põõsastike taustal. Metskitse tagaosa ja sabapiirkonda kaunistavad valged karvad, mida nimetatakse rahvakeeli "sabapeegliks".[4] Isaseid metskitsi nimetatakse sokkudeks, emased on lihtsalt kitsed.
Sokud kannavad enamuse aasta jooksul mitmeharulisi sarvi, millega uhkustatakse paaritumisperioodil. Sarved kasvavad sokkudele talvel ja varakevadel ning heidetakse maha novembris. Sarvede esmane funktsioon ei ole kindlasti kaitsta kiskjate eest, sest talvel, mil metskitsed enim kaitset vajavad, on sokud sarvitud. Küll aga on sarved olulised turniirirelvad, et tõestade teistele sokkudele oma üleolekut. Kasvavatel karvastel sarvedel on veel üks roll täita: karvastel sarvedel on olemas lõhnanäärmed ning sarvede paljaks hõõrumisel vastu puud, eritub karvadest sekreeti, millega tähistatakse territooriumit.[5]
Sokk erineb kitsest kõige enam tänu sarvede olemasolule, kuid sügisel ja talvel, mil metskitsed on ilma sarvedeta, peetakse soku tunnuseks umbes 10 cm pikkust karvatuusti kõhu all, mida teisisõnu nimetatakse "pintsliks". Kitsel seevastu on 5–7 cm pikkustest kollakatest karvadest "põll" valge "peegli" alaosas.[4]
Võrreldes teiste Euroopa sõralistega on metskits toidu suhtes hoopis valivam ja nõudlikum. Tema toit peab sisaldama suure toiteväärtusega taimeosi, näiteks pungi, seemneid, vilju, noori võrseid, puulehti ja vahel isegi risoome.[6] Suvel on metskitse peamiseks toiduks rohttaimed, eelkõige just liblikõielised. Talvine toit on ühekülgsem ja sõltub suuresti lumikatte paksusest. Kergematel, lumevaesetel talvedel eelistavad metskitsed söögiks puhmarinde taimi – mustikat, pohla, kanarbikku jt., samuti rukkiorast. Oksatoitu ei tarvitata peamiselt üldse ja jahimeeste poolt söödasõimedesse pandud heina vastu ei tunta samuti huvi. Talvel on probleemiks veepuudus ja seda leevendatakse peamiselt kuuse- ja männiokkaid süües. Tegemist on talvisel ajal kõige parema allikaga, kust metskitsed võivad vett omastada, sest veesisaldus on 55–60%. See on tunduvalt rohkem kui muus tollel ajal kättesaadavas toidus.[7]
Erinevalt teistest mäletsejatest esineb nende seedekulglas vaid ühte liiki seedeprotsessis osalevaid ainurakseid (Entodinium dubardi), mille tõttu peab metskitsede toit olema mitmekesine. Eelmainitud ainuraksed on väga tundlikud tarvitatava toidu ühekülgseks muutumise suhtes: Vahelduse puudumisel surevad nad välja. Entodinium dubardi puudumine seedekulglas võib põhjustab peremeesloomal seedehäireid ning halvimal juhul lõppeda koguni surmaga.[6]
Juuli lõpust augusti lõpuni on metskitsede paaritumisaeg. Sel ajal on kuulda sokkude võimsaid haugatusi ja kitsede vaikset piiksumist. Kui kaks sokku kohtuvad, hindavad nad üksteise sarvi, kehaehitust ja julgust. Kui on näha, et üks sokkudest ei ole piisavalt kogukas, et teisele vastu astuda, siis nõrgem põgeneb. Võideldakse seni, kui üks sokkudest põgeneb või hukkub. Tugevam sokk saab õiguse emasega paarituda.
Jooksuaja kulminatsiooni aeg oleneb peamiselt möödunud talve ilmastikust ja tallede sündimise ajast.[8]
Kitsede valmisolek viljastamiseks kestab vaid 3–4 päeva, seega on paaritumishetke ajastamine väga oluline. Kui sokk on omale paarilise leidnud, siis hakkab pihta pikk tagaajamine. Sedasorti tagaajamine on oluline, sest vallandab ovulatsiooni, mis on kogu tagaajamise bioloogiline eesmärk. Tagaajamine kulmineerub, kui metskitsed hakkavad üksteist taga ajama väikeste ringidena. Nii tallavad nad maha rohu ja tekkinud ringe nimetatakse rahvakeeles "nõiaringideks". Paaritumine ise toimub lühikese hetke, kuid seda korratakse korduvalt.[8]
Metskitse tiinus kestab inimesega sarnaselt 9 kuud, täpsemalt öeldes 276–295 päeva. Metskitsede sündivus sõltub peamiselt kliimast. Ungaris sünnivad kitsed juba aprillis-mais, Eestis alles mais-juunis.
Kitsel sünnib 1–2 (harva 3) tähnilist talle, kellel on algul raske hakkama saada. On oluline, et talled tuleksid ilmale ohtude eest kaitstud paigas, sest talled pole esimesel päeval võimelised emale järgnema ja püsivad kaks-kolm nädalat paigal. Neid murravad ilvesed, karud, hundid ja isegi rebased. Kui talled sünnivad heinapõldudel, võib neile saatuslikuks saada heina niitmine, mille käigus hukkub palju vastsündinuid.[8]
Sokkude pead ehivad sarved, mis on teiste hirvlastega võrreldes väiksemad. Sarved võivad olla väga heaks vanuse määramise tunnuseks veidi kogenenumale vaatlejale, samuti võivad need anda märku metskitse tugevusest ja tervisest. Peale vanuse määramise on sarved ihaldatavad jahitrofeed.[4] Lisaks sarvede arengufaasile tuleb sokkude vanuse määramisel tähelepanu pöörata veel nende käitumisele, keha kujule, on vaja jälgida looma peahoiakut kõndimisel ja näo värvust. Sobival aastaajal on metskitse vanuse määramisel heaks näitajaks ka karvavahetus.
Aastased sokud on põllule sööma tulles "seltskondlikud", mis tähendab, et nad hoiavad eakaaslastega omaette. Nad näivad hooletumad, julgemad, mänguhimulisemad ja lapselikult uudishimulikud. Noorte veel kogenematule julgusele viitab see, et õhtul ilmuvad nad põllule sööma esimestena ja lahkuvad sealt hommikuti viimastena.[9] Keskealised sokud on juba elukogenenumad, mille tõttu on nad ettevaatlikud ja nende liigutused on aeglasemad. Kolmandast eluaastast alates ei salli sokud kevadest sügiseni enda kõrval teisi sookaaslasi. Lagedale sööma ilmuvad nad õhtuti hiljem ja lahkuvad hommikuti varem. Vanad sokud on aga eriti ettevaatlikud ja vähimgi oht muudab neid kohe valvsaks ning sunnib põgenema.
On tähele pandud, et noored sokud käivad väljas korrapäraselt. Vana sokk seevastu ei tunnista oma toitumispaikadesse ilmumisel mingit korrapära. Karva vahetavad eri vanuses metskitsed eri ajal. Esimestena värvuvad kevadel punaseks noored loomad. Mida vanem on sokk või kits, seda hiljem ta karva vahetab.[10]
Metskitse leviala on jagunenud üle terve Euroopa, vaid mõnedel saartel ei leidu metskitsi. Nendeks saarteks on Iirimaa, Küpros, Korsika, Sardiinia, Sitsiilia ja veel mitmed väiksemad saared. Metskitse populatsioon pole alati niivõrd elujõuline olnud: 19. sajandi teises pooles ja 20. sajandi alguses oli populatsioon killustunud kontrollimatu jahtimise ja teiste inimmõjude tagajärjel. 20. sajandi alguses hakkas metskitse populatsioon taas kasvama ja sajandi keskel oli liik laialdaselt levinud üle terve Euroopa. Mõnel pool kasvab populatsioon tänaseni. Metskitse asustustihedus Euroopas on väikseim äärealadel põhja- ja lõunasuunal. Suurim asustustihedus on Kesk-Euroopas, eriti Saksamaal. Lisaks suurimale arvukusele kütitakse Saksamaal enim isendeid. 2009. aastal avaldatud teadusartiklis toodi välja viimase 20 aasta kokkuvõtva uuringu tulemused: 31,6% Euroopa populatsioonist elab Saksamaal ja 37% kogu kütitud isenditest oli kütitud seal. Järgmised riigid suure arvukuse ja küttimismahuga on Austria ja Prantsusmaa.[2]
Metskitse arvukus Eestis suurenes 21. sajandiks samuti jõudsalt. 2006. aastal arvati, et Eestis võib olla metskitsi umbes 140 000 isendi ringis. Põhjust on oletada, et tänu 2007.-2008. aasta soojale talvele suurenes see number veelgi.[11]
Aastaks 2009 võis metskitsede arvukust hinnata Eestis 100 000–200 000 isendile. Ometi on metskitse arvukuse hindamine äärmiselt keeruline töö või suisa võimatu ja seetõttu ei teata metskitse täpset arvukust. See võib erinevatel andmetel mõningasel määral erineda. Metskitse arvukust hinnatakse ajuloendusega, samuti kevadise pabulaloenduse ja talvise jäljeloendusega.[12]
2010.-2011. aasta lumerohke talv mõjus metskitsedele saatuslikult, mille puhul oletatakse, et hukkus kuni 50% arvukusest. Aastatel 2011–2013 oli metskitse arvukus Eestis väga väike. 2014. aastal oli arvukus taas kasvama hakanud ja 2015. aastal tehtud pabula- ja jäljeloendused näitasid, et metskitse arvukus suureneb kiiresti. Metskitse arvukuse hindamisel on oluliseks piirkonnaks Soomaal asuv Tipu uurimisala (uurimised toimunud 2009.–2015. aastal) ja teine paik, kus andmeid kogutakse asub Tartumaal SA Järvselja Katse- ja Õppemetskonna maadel.[12]
Metskitse arvukuse määrajaks on enamasti kiskjalised ja rasked talved. Peamisteks looduslikeks vaenlasteks on metskitsele ilves, hunt, karu, rebane ja hulkuv koer. Samuti võivad metskitsi harvadel juhtudel rünnata kassikakk, kalju- ehk maakotkas ja metssiga.[13] Metskitsedel on talvel lume sees raske kiskjate eest põgeneda.
Metskits (ka kaber ja kabris; ladinakeelne nimetus Capreolus capreolus) on hirvlaste sugukonda metskitse perekonda kuuluv sõraline.
Tegemist on arvukaima hirvlasega Euraasia mandril, tema seisund on soodne ning tähtsus majanduses, kultuurikontekstis ja ökosüsteemides suureneb pidevalt. Arvesse tuleb võtta, et populatsiooni suurenedes kasvavad kahjustused põllumajanduses ja metsanduses ning ta võib olla haiguste levitaja ja liiklusohu põhjustaja. Metskits on Eestis üks tavalisemaid ulukeid.
2017. aastal oli metskits Eestis aasta loom.
Orkatza (Capreolus capreolus) ugaztun hausnarkaria da, Europa eta Asiako "Cervidae" familiako txikiena dena[1]. Helduek 76 zentimetroko altuera dute lepoaren hasieraraino, eta pisua 15-30 kilogramokoa dute.
Iberiar penintsulan hiru azpiespezie deskribatu dituzte, beti ere mendi eta basoen barrena bizi direlarik. Duela 50 urte Irati inguruko basoetan baino geratzen ez zen arren, egoera hau zeharo aldatu da azken 20 urteotan. Hainbat herri hustutzea dela medio, abere-kopuruaren jaitsierak; duela urte dezente bere ehiza debekatzeak (gaur egun ez dago debekatuta, baina modu jasangarrian egiten da); otso, hartz eta katamotzen ia presiorik ezak... eragin nabarmena izan dute gertaera honetan.
Tamaina txikiko ungulatua da orkatza, ardi baten antzekoa. Belarri handiak ditu, entzumen ona ematen diotenak, eta ikusmen eta usaimen onak. Ilajea marroi-grisaxka du, oharkabean pasatzeko egokia, eta urtean bi aldiz ileberritzen da. Atzeko hankak aurrekoarekiko altxatuak izateak eta beste ungulatuek baino bizkarrezur makurragoa izateak erraztasunak ematen dizkio leku oztopotsuetan jauziak egiteko. Ingurune basotsuetan bizi denez, oso ondo datorkio ezaugarri hauek.
Ez du buztanik. Arrek gutxi adarkaturiko adajea dute, neguan aldatzen dutena; adar nagusi bat du, behealdean aurrera zuzenduriko punta batekin eta atzera zuzenduriko beste batekin, lehenengoa baino luzeagoa.
Mundu mailan, orkatza Europan eta iparraldeko Asian dago, eta iparralderantz eta ekialderantz egin ahala gero eta banako handiagoak aurkitzen dira. Garai batean izan zuen beherakada eta gero, oraingo baldintzekin lehen galdutako lurraldeak birkolonizatzen ari da, eta baita berri batzuk ere gizakiaren laguntzarekin: honen adibide dira Leitzaranen, Pagoetan, Aralarren... egiten ari diren birpopulaketak. Naturalki ere zabaltzen ari da Euskal Herrian, Landetatik iparraldera; ekialdetik Pirinioetara; eta mendebaldetik Araba, Bizkaia eta Nafarroara.
Orkatza baso hostogalkor, dibertso, sastrakatsu, tartekaturiko zelai ugariko, eta errekasto ugarikoekin lotu izan da beti, baina denborarekin baldintza oso desberdinetako basoetara egokitu daitekeela ikusi da. Iberiar Penintsulan pagadietan, koniferoen basoetan, hariztietan, artadietan... dago. Edozein baso egitura egokia izan daiteke orkatzarentzat. Halere hasieran deskribatutako basoak gehiago hautatzen dituzte, eta baso baten baliabide trofikoak ugariagoak direnean orkatz dentsitate handiagoak aurkitzen dira. Bestalde beren populazio-dinamikak ere mugatzen du dentsitatea, baliabideek dentsitate handiagoak baimendu arren, beren lurraldekoitasun eta beste portaeren ondorioz dentsitate baxuagoak aurkitzen dira.
Landare-dibertsitate handia eskatzen duen belarjalea da. Bizi den ingurunearen arabera espezie desberdinak hautatuko ditu, baina beti ere, landareen zati elikagarrienak hautatzen ditu, beren heste laburrarekin ez baitio etekin handirik ateratzen jandakoari. Duen urdail-bolumen txikiak jatordu motzak eta sarri egitera behartzen du. Neguan, besterik ez dagoenean, zuhaitz-azalarekin, sasiekin eta gutxi gehiagorekin moldatzen da, baina jarduera ere asko murrizten du.
Eme kantitate alturik ezean eme bat hartuko du ar bakoitzak. Udarekin batera sartzen dira araldian eta maiatza inguruan jaiotzen dira. Tarte luze honen arrazoia atzeratutako ernaldia da. Estaltzea eman eta 15 egunera enbrioiaren garapena moteltzen da ia geratzeraino (oboinplantazio atzeratua) eta horrela mantentzen da urtarrila ingurura arte, horrela orkatzak kumeak neguan jaiotzea saihesten du. Gorteiatzea luzea izaten da, arra emearen atzetik korrika aritzen da emeak estaltzen uzten dion arte. Eme bakoitza orban zuriz betetako bi kumez erditzen da gehienetan.
Kumeak babesgabe jaiotzen dira, belar artean egoten dira amaren zain elikatzeko eta garbitzeko. Edoskitzaroak hiru hilabete inguru irauten ditu eta 9-12 hilabeterekin amarengandik bereizten dira. Behin bereizita noraezean ibiliko dira bizileku berri bat aurkitu arte, emeek urte bete inguru pasa dezakete, eta gutxienez hiru urte arrek. 14 hilabeterekin lortzen dute heldutasun sexuala eta emeak adin honekin estalita gera daitezke, baina lurraldekoitasuna dela eta arrek beren lurraldea izan arte itxoin beharko dute gurutzatu ahal izateko. Bizi itxaropena 12 urteren bueltakoa da, luzeagoa emeetan arretan baino, bai espeziearen biologiagatik eta baita ehizaren presio txikiagoagatik ere. 19 urtera arteko emeak ikusi dira.
Animalia iheskorra da, beren entzumen eta usaimen finari esker azkar ohartzen da etsaiaren presentziaz eta zaunka egin dezake espeziekideak ohartarazteko. Normalean talde txikiak izaten dira, ama bere kumeekin eta batzuetan ar batekin. Ondorioz oso ohikoa da animalia bakartien presentzia, batez ere ar gazteena. Animalia lurraldekoia eta sedentarioa da. Azalera desberdinak betetzen dituzte dentsitate eta bizilekuaren arabera. Euskal Herrian 100 hektareako 3,7 banakokoak dira dentsitaterik altuenak, oso baxuak Europako beste hainbat lekurekin alderatuz, 100 hektareako 10-20 alekoak izan baitaitezke hauetan. Isileko ehiza eta beste belarjaleekin (oreinekin, ardiekin...) duten lehia izan daitezke honen eragile.
Otsoak asko ehizatzen du orkatza, orkatzaren dentsitatea mugatzeraino batera bizi diren lekuetan. Azeria edo katamotza ere aipatzekoak dira erlazio nabaria baitute batera bizi diren lekutan. Beste ungulatuekin eta ganaduarekin duen lehia ere aipatu beharra dago, baina zailtasunik gabe garatu izan da orkatza urteetan zehar elkarbizitza honetan. Bestalde orkatzari eragiten dioten bizkarroi espezie desberdinak aurkitu dira.
Orkatza (Capreolus capreolus) ugaztun hausnarkaria da, Europa eta Asiako "Cervidae" familiako txikiena dena. Helduek 76 zentimetroko altuera dute lepoaren hasieraraino, eta pisua 15-30 kilogramokoa dute.
Iberiar penintsulan hiru azpiespezie deskribatu dituzte, beti ere mendi eta basoen barrena bizi direlarik. Duela 50 urte Irati inguruko basoetan baino geratzen ez zen arren, egoera hau zeharo aldatu da azken 20 urteotan. Hainbat herri hustutzea dela medio, abere-kopuruaren jaitsierak; duela urte dezente bere ehiza debekatzeak (gaur egun ez dago debekatuta, baina modu jasangarrian egiten da); otso, hartz eta katamotzen ia presiorik ezak... eragin nabarmena izan dute gertaera honetan.
Metsäkauris (Capreolus capreolus) on Euroopassa yleisenä elävä pienikokoinen, lyhythäntäinen ja monenlaisiin elinympäristöihin sopeutunut hirvieläin. Laji on levittäytynyt Suomeen 1900-luvulla sekä luontaisesti että siirtoistutusten avulla, ja nykyisin se on tärkeä riistaeläin. Paikannimitutkimuksen perusteella on arveltu, että metsäkauriita olisi elänyt Ahvenanmaan lisäksi manner-Suomessa aiemminkin, mutta asiasta ei ole varmaa tietoa.
Metsäkauris on väritykseltään kesällä punaruskea ja talvella harmaanruskea.[4] Ruskeankeltainen vatsapuoli[5] ja posket ovat muuta ruumista vaaleammat, kuten myös hännänympärys, joka on kesällä kellertävä ja talvella valkoinen.[3] Ylähuulen molemmin puolin on musta täplä.[6] Häntä on hyvin lyhyt, vain 2–4 cm:n mittainen,[5] ja tuskin erottuva.[3] Nuori vasa on täplikäs, mutta täplät häviävät yksilön kasvaessa. Vain uroksella on sarvet.[3] Sarvet ovat pienet, pystyt ja tavallisimmin kolmepiikkiset.[4][6] Muihin Euroopassa luonnostaan eläviin hirvieläimiin verrattuna metsäkauris on pienikokoinen ja siro.[3] Täysikasvuisen yksilön säkäkorkeus on vain noin 65–75 cm,[4] ruumiin pituus 90–135 cm ja paino 15–35 kg.[6][5].
Metsäkauriin varoitusääni on matala haukahdus, jota se usein toistaa pari kertaa peräkkäin.[7] Uroksen kiima-aikana päästämä korkea kutsu- ja yhteydenpitoääni muistuttaa vihellystä.
Metsäkauris jaetaan neljään alalajiin, joiden yhteenlaskettu levinneisyysalue kattaa lähes koko Euroopan ja Turkin sekä osia Länsi-Venäjästä, Lähi-idästä ja Kaukasiasta.[2] Lajia ei kuitenkaan tavata Irlannissa eikä monilla Välimeren saarilla.[1] Laji on kuollut sukupuuttoon Israelista ja Libanonista, mutta Israelissa suunnitellaan sen takaisinistutusta.[1] Luulöytöjen perusteella on päätelty lajin eläneen neoliittisella kivikaudella myös Jordaniassa, missä sitä ei enää nykyisin tavata.[2]
Keski-Euroopan metsäkauriskannan kooksi arvioidaan noin 15 miljoonaa yksilöä.[1] Runsautensa ja laajan esiintymisalueensa ansiosta laji on IUCN:n uhanalaisuusluokituksessa arvioitu elinvoimaiseksi.[1] Poikkeuksena on Italiassa esiintyvä alalaji C. c. italicus, joka on uhanalainen.[1] Kyseistä alalajia on jäljellä enää noin 10 000 täysikasvuista yksilöä.[1] Aasiassa elävää siperianmetsäkaurista (Capreolus pygargus) pidettiin aiemmin metsäkauriin alalajina, mutta nykyisin sen katsotaan olevan oma, erillinen lajinsa[8][2].
Suotuisissa olosuhteissa metsäkauris pystyy lisääntymään ja laajentamaan levinneisyyttään tehokkaasti, koska nuoret yksilöt joutuvat vaeltamaan pois synnyinseudultaan aikuisten voimakkaan reviirinpuolustuksen takia.[5] Merkittävin este nykyisen elinalueen laajentumiselle on pohjoisten alueiden paksu lumikerros. Koska metsäkauris on pieni ja lyhytjalkainen, jo noin puolen metrin syvyinen lumikerros vaikeuttaa merkittävästi sen ravinnonsaantia.[6] Lisäksi lyhyet jalat rajoittavat sen liikkuvuutta hangessa, ja se on siksi altis petoeläinten saalistukselle.
Perinteisesti on ajateltu, että metsäkauris on manner-Suomessa aivan uusi eläinlaji, joka ei ole esiintynyt alueella aiemmin.[5] Ei tunneta mitään fossiili- tai luulöytöjä tai muitakaan varmoja todisteita siitä, että lajia olisi elänyt Suomessa esihistoriallisena aikana.[9][5][10] On kuitenkin arveltu, että myöhemmin, historiallisen ajan alussa, kauris olisi ollut metsäpeuran ohella runsas ja tärkeä riistaeläin, mutta olisi hävinnyt 1500- ja 1600-luvuilla sukupuuttoon kylmän kauden vallitessakenen mukaan?. Oletuksen pohjalla on teoria siitä, että metsäkauris olisi tunnettu nimellä tarvas, ja tästä nimityksestä olisivat peräisin lukuisat Tarvas-alkuiset paikannimet, kuten Tarvasjoki.[5]
Varmaa tietoa on se, että Ahvenanmaalla on elänyt metsäkauriita ainakin 1500-luvun alusta 1600-luvun alkuun.[5] Kanta ei todennäköisesti ollut sinne luontaisesti levinnyt, vaan istutettu.[5] Yksi ensimmäisistä asiaa koskevista maininnoista on kuningas Kustaa Vaasan kirje vuodelta 1537.[5] Kirjeessä kuningas ilmoittaa kauriit yhdeksi niistä syistä, joiden takia hän haluaa liittää Ahvenanmaan hallinnon Tukholman linnan alaisuuteen.[5] Ahvenanmaan metsäkauriita koskevat maininnat arkistoaineistoissa loppuvat 1600-luvun alun jälkeen, jolloin laji ilmeisesti hävisi saarelta kokonaan.[5] Metsäkauris palautettiin Ahvenanmaalle istuttamalla niitä sinne 1950- ja 1960-luvuilla yhteensä 41 yksilöä.[5] Laji on valittu Ahvenanmaan maakunnan nimikkoeläimeksi.[11]
Norjassa ja Ruotsissa elää luonnonvarainen populaatio, jonka kantavanhemmat vaelsivat sinne jääkauden jälkeen Tanskasta, alueiden välillä tuolloin ollutta manneryhteyttä pitkin.[5] Ilmaston kylmeneminen ja liiallinen metsästys johtivat tämän Skandinavian kannan pienenemiseen keskiajan jälkeen: 1800-luvun alussa kauriit olivat kadonneet Norjasta kokonaan ja Ruotsissa niitä eli vain Etelä-Skånessa.[5] 1900-luvun alussa metsäkauris alkoi runsastua ja levittäytyä Suomea ympäröivillä alueilla sekä Norjassa ja Ruotsissa että Pohjois-Virossa ja Inkerissä.[6] Runsastumisen yhdeksi syyksi on arveltu ilmaston lämpenemistä.[6] Manner-Suomen ensimmäiset metsäkauriit havaittiin Tornion seudulla 1950-luvun tienoilla.[5] Pysyviä populaatioita muodostui aluksi Pohjanlahden perukkaan Tornion-, Kemi- ja Oulujoen varsille, ja vasta myöhemmin Kaakkois-Suomeen.[5] Kauriit olivat vaeltaneet kyseisille alueille luontaisesti rajojen takaa Pohjois-Ruotsista ja Karjalankannakselta.[12] Kaakkois-Suomen ensimmäiset yksilöt havaittiin Ruokolahdella, ja osa niistä saattoi olla peräisin Inkerinmaan keisarillisesta metsästyspuistosta, jonne metsäkauriita oli aiemmin istutettu.[5] 1980-luvulla eläimiä alkoi vaeltaa myös Koillis-Lappiin Inariin ja Utsjoelle Pohjois-Norjan rannikon kautta.[5]
Siirtoistutukset ovat vaikuttaneet suuresti kannan leviämiseen varsinkin Etelä-Suomessa, jossa niitä tehtiin 1980-luvulla useilla paikkakunnilla. Ensimmäiset kuusi yksilöä vapautettiin vuonna 1980 Kemiöön, jonne ei kuitenkaan muodostunut pysyvää kantaa.[5] Sen jälkeen tarhausta ja istutuksia toteutettiin esimerkiksi Hyvinkään seudulla[12], Pohjois-Hämeessä[12], Rajamäellä[5] ja Lohjalla[5]. Kauriita tuotiin Ahvenanmaalta, Ruotsista,[13] Lapista ja Ähtärin eläinpuistosta.[5] Kannat ovat tätä nykyä vahvat ja elinvoimaiset Etelä- ja Länsi-Suomessa sekä Pohjanlahden rannikolla.
Metsäkauris ei ole vaativa elinympäristönsä suhteen. Sitä tavataan monentyyppisillä alueilla, kuten lehti- ja sekametsissä, niityillä, pelloilla ja harvaan rakennetuilla esikaupunkialueillakin.[1] Erityisesti se viihtyy seuduilla, joilla on lähekkäin sekä metsää että maatalousmaata.[1] Se sopeutuu hyvin myös moderniin maatalousympäristöön.[1]
Metsäkauris voi olla liikkeellä kaikkina vuorokauden aikoina, mutta se on aktiivisin ilta- ja aamuhämärissä.[14] Metsäkauriit elävät usein pienissä perheryhmissä, joihin kuuluu uros, 2–3 naarasta ja vasat.[3] Varsinkin urokset voivat elää yksinäänkin.[14] Urosten sarvet alkavat kasvaa kevättavella,[6] ja ne ovat lopullisessa mitassaan jo loppukeväällä.[5] Niitä peittää aluksi verinahka, jonka uros kuitenkin pian hankaa pois kelomalla sarvia puunrunkoihin ja oksiin.[6] Kelomisen yhteydessä eläimen otsassa olevista hajurauhasista tarttuu puuhun hajuainetta, jolla uros merkitsee reviirinsä.[6] Aikuiset urokset valtaavat jo keväällä itselleen reviirin, jolta ne ajavat pois kaikki muut samaa sukupuolta olevat yksilöt.[5] Naaraatkin ovat hirvieläimeksi poikkeuksellisen reviiritietoisia, ja saattavat ajaa omat aikuiset vasansa pois lähistöltään.[5] Karkotetut yksilöt voivat vaeltaa jopa 700 kilometrin päähän talvisesta elinalueestaan.[5] Joillakin alueilla metsäkauriit vaeltavat talvisin myös ravinnon perässä.[5] Pohjoismaissa lumisuus ei yleensä aiheuta vaelluksia, vaan Ruotsissa naaraiden on todettu päinvastoin vähentävän liikkumistaan paksun lumipeitteen aikana.[5] Talvisin ravintoa etsiessään kauriit voivat lyöttäytyä suuriksi laumoiksi.[14]
Metsäkauris pystyy juoksemaan nopeasti ja tekemään pitkiä hyppyjä.[3] Se on myös taitava uimari.[3] Pohjois-Euroopassa aikuisten yksilöiden merkittävin saalistaja on ilves, minkä lisäksi kettu voi syödä pieniä vasoja.[13]
Metsäkauris kuuluu märehtiviin kasvinsyöjiin. Päivän aikana se voi käydä laiduntamassa jopa runsaat kymmenkunta kertaa, sillä pienenä eläimenä sen suhteellinen energiantarve on suuri. Ravintonaan se suosii energiapitoisia, helposti sulavia kasvikunnan tuotteita.[5] Joillain seuduilla metsäkauriin ruokalistalle voi kertyä vuoden aikana jopa 1 000 kasvilajia. Ravinnonkäyttö vaihtelee vuodenaikojen mukaan.[14] Kesällä metsäkauris syö enimmäkseen metsänreunojen vihreitä heinä- ja ruohokasveja.[6] Myös marjat, jäkälät ja sienet kelpaavat ravinnoksi. Talvisin metsäkauriit joutuvat turvautumaan varpuihin ja puiden ja pensaiden oksiin, versoihin ja silmuihin.[6] Pienen kokonsa takia ne eivät kuitenkaan pysty hyödyntämään niin korkealla olevia puiden oksia ja lehtiä kuin suuremmat hirvieläimet.[5] Ne voivat etsiä latojen ympäriltä maahan pudonnutta kauraa ja heinää.[6] Jos muuta ravintoa ei ole enää saatavilla, metsäkauris voi joutua turvautumaan männynneulasiinkin, joita se ei muutoin syö.[5] Se ei aiheuta mäntytaimikoille niin paljon vahinkoa kuin hirvi, koska ei ylety katkomaan latvoja.[5] Runsaslumisina talvina laji selviytyy hyvin pitkälle lisäruokinnan ansiosta.
Metsäkauriiden pariutumisaika on loppukesällä. Suomen oloissa kiima-ajan kiivain kausi ajoittuu heinä-elokuun vaihteeseen.[7] Tuolloin urokset puolustavat reviiriään aggressiivisesti muita uroksia vastaan ja yrittävät houkutella sinne naaraita. Naaras synnyttää alkukesällä, ja saa yleensä kaksi[6] tai kolme[13] vasaa kerrallaan.
Vanhin tunnettu metsäkauris eli vankeudessa 17,5-vuotiaaksi.[15] Luonnossakin ne saavuttavat usein 15 vuoden iän.[15]
Metsäkauris on levinneisyysalueillaan tärkeä riistaeläin.[4] Ahvenanmaalla lajin metsästys alkoi vuonna 1973.[5] Manner-Suomessa metsäkauriin metsästys aloitettiin vasta myöhemmin, ensimmäisenä Pohjanlahden perukassa. Suomessa uros on rauhoitettu 1.2.–15.5. ja 16.6.–31.8., naaras ja saman vuoden vasa 1.2.–31.8.[16][17] Muina aikoina metsäkauriita saa Suomessa metsästää ilman pyyntilupaa.[18] Myös pyyntimenetelmä on vapaa laissa erikseen kiellettyjä menetelmiä lukuun ottamatta, eli metsäkaurista saa ampua myös haulikolla ja jousiaseella. Rihlatulla luotiaseella metsästettäessä ampujan on kuitenkin ensin suoritettava metsästyslaissa säädetty ampumakoe.[19] Metsästäjällä on vuonna 2005 laaditun asetuksen mukaan myös velvollisuus ilmoittaa riistanhoitopiirille kunkin kaadetuksi tulleen metsäkauriin ikä, sukupuoli, pyyntiajankohta ja -paikka.[20] Metsästyksessä voidaan kesäaikaan hyödyntää erityisiä pillejä, joiden tuottama ääni houkuttelee varsinkin uroksia.[7] Metsästäjien saama vuotuinen saalis on 2000-luvulla vaihdellut 2 800 ja 4 200 välillä.[21]
Itävaltalaisen Felix Saltenin kuuluisan Bambi: Tarina metsästä -lastenkirjan Bambi on metsäkauris, joka on yleinen riistaeläin Keski-Euroopassa. Kirjaan perustuva Disney-yhtiön yhdysvaltalainen piirroselokuva Bambi kuvaa kuitenkin valkohäntäpeuraa, koska metsäkaurista ei esiinny Amerikassa.
Metsäkauris (Capreolus capreolus) on Euroopassa yleisenä elävä pienikokoinen, lyhythäntäinen ja monenlaisiin elinympäristöihin sopeutunut hirvieläin. Laji on levittäytynyt Suomeen 1900-luvulla sekä luontaisesti että siirtoistutusten avulla, ja nykyisin se on tärkeä riistaeläin. Paikannimitutkimuksen perusteella on arveltu, että metsäkauriita olisi elänyt Ahvenanmaan lisäksi manner-Suomessa aiemminkin, mutta asiasta ei ole varmaa tietoa.
Capreolus capreolus
Le chevreuil (Capreolus capreolus) est une espèce de cervidés européens et asiatiques, du sous-ordre des ruminants, qui vit dans les forêts de feuillus ou mixtes (feuillus et conifères).
Le terme « chevreuil » est un nom vernaculaire ambigu en français, pouvant désigner plusieurs espèces différentes d'artiodactyles. Le chevreuil mâle est appelé « brocard » lorsqu'il a un an à un an et demi et que ses bois ne sont pas ramifiés. Terme issu du normanno-picard broque qui signifie « dague »[1]. Orthographié également et anciennement « broquart »[2]. À ne pas confondre avec « brocart » qui signifie « broché » et qui est issu de l'italien brocatto et qui désigne une étoffe de soie brochée d'or [1]. Le chevreuil seul porte des bois, mais il les perd à l'automne. La femelle du chevreuil est la chevrette. Elle ne porte pas de bois (une vieille chevrette stérile est appelée « bréhaigne »). Le jeune chevreuil s'appelle le « faon » (jusqu'à 6 mois), puis « chevrillard » (de 6 à 12 mois).
Le genre des chevreuils, Capreolus, est désormais subdivisé en deux espèces distinctes[3] :
D'autres artiodactyles sont également désignés sous le terme de chevreuil :
Chevreuil (Capreolus capreolus)
Chevreuil d'Asie (C. pygargus)
Chevreuil des Andes du Sud (Hippocamelus bisulcus)
Chevreuil de Virginie (Odocoileus virginianus)
Antilope-chevreuil (Pelea capreolus)
Le chevreuil est un petit animal agile et très rapide, à la robe brunâtre et à la face plutôt grise, qui atteint à l'âge adulte des tailles variant selon les individus, de 57 à 67 cm (62 en moyenne) de hauteur au garrot pour les femelles et de 62 à 72 cm (67 en moyenne) de hauteur au garrot pour les mâles, avec une longueur du corps de 90 à 105 cm pour les femelles et de 105 à 120 cm de long pour les mâles. Son poids varie de 17 kg à 23 kg pour les femelles contre de 20 kg à 25 kg pour les mâles (35 maximum dans un habitat très riche). Il peut vivre jusqu'à 15 ans (avec un record de 20 ans, mais la plupart ne dépassant toutefois pas 10 ans dans la nature). À âge égal, le mâle pèse 2 kg à 3 kg de plus que la femelle. De par sa taille, il est considéré comme le plus petit cervidé d'Europe[6].
Il porte des bois caducs (qui tombent chaque année) et plutôt courts. Le chevreuil est dit anoure, c'est-à-dire sans queue, mais il dispose d'un petit toupet[7] commandé par un muscle et un reste de vertèbres caudales[8] qui par le passé formaient une queue qui s'est atrophiée (soudure des lames vertébrales). Il le lève en cas d'alerte afin de signaler à ses semblables qu'il faut fuir, révélant ainsi son miroir (taches blanches) dont les poils se hérissent[9] pour doubler de volume. Il est aussi artiodactyle : il marche sur un nombre pair de doigts porteurs, à chaque membre.
.jpg)
La mâchoire supérieure est normalement dépourvue d’incisives, mais chez certains sujets une, voire deux, canines reliques apparaissent, ce sont des vestiges d’anciennes défenses encore présentes chez le cerf (on les appelle crochets ou fleurs de lys).
La répartition actuelle du chevreuil diffère probablement de son écopotentialité. Elle subit toujours l'influence du milieu, mais aussi celle de la disparition ou forte régression de ses prédateurs (hormis l'homme) et de l'agrainage, celle d'autres sources artificielles de nourriture (cultures vivrières), d'abreuvement (abreuvoirs d'élevage, lavognes, etc.) et d'oligoéléments (pierres à sel d'élevage...).
Son écologie et son aire vitale font encore l'objet d'études[10]. Ce sont deux des éléments de sa chorologie.
Le chevreuil est présent en Europe et en Asie où il peut atteindre 20 à 30 têtes pour 100 hectares, avec risques fréquents de déséquilibres sylvo-cynégétiques.
Il vit dans des milieux variés : bois, forêts de feuillus ou de conifères, bosquets à végétation herbacée variée ou clairières. Les taillis sous futaie avec espaces dégagés lui sont favorables. On le trouve aussi dans des champs et des prairies, ainsi que dans des parcs et réserves fauniques. Il est sédentaire, sauf dans la période du rut où le mâle se déplace pour aller féconder le plus grand nombre de femelles sur son territoire. Ses mœurs sont surtout crépusculaires, mais il est aussi visible en plein jour. Il peut vivre en solitaire, par couple ou en groupes familiaux (hardes) composés d'une ou plusieurs femelles et de leurs faons. En général, les troupes de 10 à 15 têtes se forment seulement en automne et en hiver. En dehors du rut, les mâles sont plutôt solitaires. Excellent coureur et sauteur, le chevreuil nage aussi très bien, mais il ne choisit cette option que lorsqu'il y est obligé ou lorsqu'il est menacé. En présence d'un danger, les faons sont souvent abandonnés provisoirement par les femelles. Plus âgés, au cours de la fuite, ils suivent leur mère.
Bien que cette espèce soit réputée très sédentaire[11],[12], le radio-pistage a montré en France qu'au sein d'un même territoire (réserve de Chizé en l'occurrence) – pour une aire vitale observée pour la durée totale de vie d'un chevreuil – le domaine vital de chaque chevreuil peut significativement varier d'une année sur l'autre : chez les chevreuils suivis sur plusieurs années par Pellerin (2005), le recouvrement d'une année sur l'autre était d'environ 60 % pour chaque individu[10]. En présence de grands prédateurs, il est probable que cette variation soit plus importante.
De plus, les chevrettes âgées peuvent diminuer leur aire vitale, probablement grâce à « l'expérience acquise par rapport à leur territoire et la connaissance des patches alimentaires riches au fil des mois »[13],[14],[15],[16].
Il y a environ 15 millions de chevreuils en Europe centrale[17].
En France, on estime la population de l'ordre de 1.5 millions d'individus.
Il broute des herbages et abroutit des bourgeons, feuilles et jeunes branches d'arbres. Il est capable de choisir ses aliments et préfère des plantes plus digestes et riches en azote[18] quand il a le choix.
C'est un animal essentiellement forestier, dont le système digestif digérait peu ou mal les foins et graminées sèches qui sont les plantes les plus fréquentes en milieu non forestier (sauf au printemps et sauf dans certains milieux cultivés)[19]. Néanmoins, depuis quelques décennies, les chevreuils ont modifié leurs comportements et se font nombreux et fréquents dans les champs où ils profitent notamment des cultures d'hiver et de printemps. Il semble, par ailleurs, qu'il se soit adapté à ses nouveaux milieux et accepte toutes les nourritures. Les faons étant élevés dans les prés de fauche et les champs céréaliers n'ont guère d'autres choix nutritionnels et doivent s'adapter.
Au printemps et en été, le chevreuil consomme, en forêt, les feuilles de nombreux arbres feuillus (chêne, charme, érable, cornouiller...), beaucoup de graminées, et quelques dicotylédones.
En hiver, il consomme les ronces, la bruyère callune, le lierre sur les troncs et quelques autres végétaux ou champignons.
Il mange aussi des glands, des faînes, et parfois n'hésite pas à consommer certaines cultures d'hiver (céréales notamment). Friands de sel, les chevreuils consomment les blocs placés par les chasseurs (fixation des populations) et les éleveurs. En pays de bocage, les haies et l'herbe constituent leur nourriture principale de façon identique au bétail qui choisit ce qu'il lui faut pour combler ses besoins.
Depuis les plans de chasse et l'agrainage qui l'ont beaucoup favorisé, et en l'absence de prédateurs naturels, le chevreuil est devenu le mammifère herbivore sauvage le plus commun en forêt, dans de nombreux pays de l'hémisphère nord. Il reste pourtant très discret. Ses populations sont donc difficiles à dénombrer, d'autant qu'il est essentiellement forestier. S'il s'approche volontiers des habitations proches des lisières tôt le matin ou la nuit, il fuit le contact de l'homme et est gêné par des dérangements répétitifs. Sa musculature et son système circulatoire sont adaptés à la fuite immédiate et aux bonds lui permettant de franchir les clôtures basses et les buissons en une fuite rapide en forêt dense ou au milieu des ronciers[20], mais s'épuise rapidement à la course en milieu ouvert.
Les chevreuils ont une morphologie adaptée à la course et aux bonds. Ils ont une musculature sèche, concentrée près du corps avec de longues pattes fines et légères. Leurs sabots frêles sont serrés et très pointus, idéaux pour la course. Ils peuvent bondir jusqu'à 2 mètres de haut, et jusqu'à 6 mètres en longueur. Les chevreuils peuvent atteindre des pointes de vitesse comprises entre 90 km/h et 100 km/h. En endurance, lorsqu'ils fuient des prédateurs, les chevreuils peuvent facilement tenir une vitesse de 40 km/h sur de longues distances.[21] Ils courent plus vite que leurs prédateurs, cependant en l'absence de loups et de lynx dans certaines régions de France, ils se déplacent moins et sont moins musclés.
Il est grégaire et peut former des groupes de plus de 10 individus en milieu ouvert en hiver. La cellule sociale de base du chevreuil est matriarcale, associant une chevrette et sa progéniture de l’année (jusqu’au 10e-11e mois, après quoi les jeunes sont repoussés par la femelle).
L'adulte est sédentaire en forêt sur un territoire enforesté de 30 à 60 voire 100 hectares, qu'il conserve durant toute sa vie.
Comme le cerf élaphe, il passe environ 50 % de son temps à se reposer et dispose donc de réseaux de zones de repos sur son territoire. Il exploite aussi occasionnellement les abords des forêts. Le rythme d’activité du chevreuil est dit polyphasique. C'est-à-dire qu'il représente 6 à 12 phases d’activité dans la journée dont deux particulièrement marquées au lever du jour et à la tombée de la nuit[22].
L'adulte communique surtout par des postures, et à distance par un cri dit aboiement[23] parce qu'il évoque un aboiement de chien, alors que le faon émet de faibles piaulements.
Certains individus plus aventuriers migrent et s'intègrent dans d'autres groupes, entretenant la diversité génétique des populations locales au sein de métapopulations régionales, à condition que les forêts ne soient pas trop isolées les unes des autres par des phénomènes d'insularisation écologique et de fragmentation écopaysagère[24].
Son comportement est modifié en l'absence de prédateurs naturels (loup, lynx) ; il se déplace moins et est moins musclé.
Chez les mâles, il est caractérisé sept mois par an (de février à août) par une activité de marquage hormonal et/ou odorant du territoire, par « frottis » et « grattis » (on parle de « régalis » quand un frottis est associé à un gratti). Ce comportement pose problème pour la régénération forestière là où les populations sont denses. Une étude[25] a porté en France sur des plants de chêne sessile de 3 ans exposés au chevreuil en conditions contrôlées (avec suivi de l'état des arbres durant 3 ans). Après trois ans, 39 % des plants étaient morts (c'est plus que le taux naturel de mortalité qui est élevé chez les jeunes chênes). 51 % ont eu une perte de hauteur importante par rapport à leur hauteur initiale (supérieure à 20 cm) et 10 % seulement se sont normalement développés (comme les plants témoins non « frottés »). Cette étude a également montré que les blessures faites au printemps (montée de sève, feuilles plus fragiles..) sont deux fois plus importantes, « à comportement égal du chevreuil ».
Ces résultats pourraient être tempérés par deux éléments qui restent des hypothèses, à ce jour non scientifiquement démontrées (mais qui ne semblent pas avoir fait l'objet d'études) :
Pour limiter les dégâts sur les arbres, les forestiers demandent aux chasseurs de respecter un « équilibre sylvo-cynégétique » qui n'est pas toujours consensuel. Les forestiers ne veulent pas non plus se priver des chevreuils qui font partie de l'écosystème forestier et qui, avec les autres « grands gibiers », contribuent au revenu de la forêt souvent à hauteur de 50 % environ, voire plus.
Leurs faons seront mis bas en mai-juin.
Les prédateurs du chevreuil sont les loups et le lynx. Le renard roux, les chiens errants, les gloutons et les sangliers peuvent s'attaquer aux faons. L'homme le chasse pour sa chair et régule ses populations si les prédateurs sauvages sont absents. Les groupes denses de chevreuils sont aussi régulés par diverses maladies, favorisées par la promiscuité et éventuellement par des pullulations de tiques.
En tant qu'herbivore, le chevreuil contrôle la densité de la végétation au sein de son écosystème, soit par broutage, soit par les frottis et les blessures qu'il occasionne aux jeunes arbres pour marquer son territoire. Il contribue à l'entretien de zones de clairières ou de milieux semi-ouverts et parfois de corridors intra- ou inter-forestiers. Comme pour d'autres animaux, son piétinement peut endommager les sols fragiles (pentes, sables, etc.) mais aussi contribuer à enfouir des graines, ou au contraire mettre au jour des graines anciennement enfouies, leur permettant de germer. C'est néanmoins un animal léger qui n'est pas réputé pour endommager les sols.
Dans un système naturel, il est lui-même contrôlé par ses prédateurs (loup, lynx) et par les maladies et le parasitisme qui se développent plus rapidement quand ses populations se densifient.
Comme de nombreux animaux, il joue un rôle de diffusion pour certaines espèces (dont les parasites) en transportant des graines et diverses propagules (spores de champignons, œufs, larves ou petits animaux) dans son pelage, sous ses sabots et dans son tube digestif.
Enfin, dans les forêts où les grands prédateurs carnivores ont survécu, il constitue une proie importante pour ces derniers. Quand il meurt de mort naturelle (maladie, parasitisme), ou des suites de blessure de chasse ou d'autres causes (accident de la route, empoisonnement, etc.), son cadavre reste une source d'alimentation pour les invertébrés et animaux nécrophages.
Ses ossements et surtout ses bois peuvent être rongés par d'autres animaux (écureuil en particulier) qui semblent y récupérer des sels minéraux (notamment dans les régions naturellement acides et pauvres en calcium), et peut-être aussi aiguiser leurs dents. Dans les forêts très fortement polluées par des métaux lourds (plomb en particulier) issus de séquelles de guerre ou industrielles, le cadavre et le squelette du chevreuil peuvent être une source de polluants qui retournent directement dans la chaîne alimentaire.
Le chevreuil est d'autant plus sensible à diverses maladies parasitaires que ses populations sont denses et qu'il est en situation de promiscuité forcée, renforcée par la fragmentation et l'isolement de nombreux boisements, par la raréfaction des mares et par les dispositifs d'agrainage et de pierre à sel qui les concentrent et tendent à les sédentariser.
Cet animal peut être porteur de divers parasites et microbes.
Il est de plus en plus souvent infesté par les tiques, de plus en plus présentes en forêt, et qu'il contribue sans doute, avec le cerf et le sanglier, à colporter. Ces tiques sont vectrices de diverses zoonoses transmissibles à l'Homme, dont la maladie de Lyme.
Il est souvent victime d'anaplasmose et d'œstridiose ; la douve et/ou de strongylose (infestation parasitaire, par des vers dits strongles pulmonaires) affectent aussi de nombreux chevreuils, notamment dans les cheptels sous-alimentés ou affaiblis par l'hiver.
Le chevreuil est aussi espèce-réservoir de l'anaplasmose. Une étude[28] italienne a par exemple analysé par PCR des échantillons de rates de chevreuil : 19,8 % d'entre eux étaient porteurs d'Anaplasma phagocytophila, agent responsable de l'anaplasmose humaine
En raison de populations forestières denses et peut-être du manque d'élimination des animaux fortement parasités par leurs prédateurs naturels (loup, lynx, ours...) le chevreuil semble prendre une importance majeure comme réservoir de la maladie de Lyme (Borréliose). Selon une étude récente (2013) basée sur l'ADN d’hôtes ingérés par 880 larves ou nymphes de tiques de l'espèce Ixodes ricinus collectées en forêt et dans des parcs urbains du Nord-Ouest de la Pologne, ces tiques s'étaient principalement nourries sur des chevreuils, cerfs et sangliers, plus que sur des carnivores rongeurs, oiseaux et lézards comme on le pensait[29]. Parmi les tiques ainsi étudiées, celles qui s'étaient nourries sur le chevreuil étaient souvent co-infectées par deux espèces de Rickettsia et deux espèces de Borrelia. Celles qui s'étaient nourries sur le sanglier étaient co-infectées par des Rickettsia et trois espèces de Borrelia[29].
En l'absence de prédateurs naturels (lynx et loup) ou face à la grande rareté de ces derniers, et en raison des plans de chasse, les populations de chevreuils ont très fortement augmenté au XXe siècle, en Allemagne et en France notamment où il occupe désormais tout le territoire avec une extension récente dans le sud et dans les départements montagnards[30]. À l'heure actuelle, hormis dans les régions où le lynx est présent, seuls le renard roux ou des chiens errants exercent une pression sélective par la prédation, sur les très jeunes individus. Les études de l'ONCFS, basées sur l'analyse du contenu stomacal ou des crottes montrent que le chevreuil constitue une infime part de l'alimentation du renard (des films infrarouges tournés de nuit montrent le devenir d'un cadavre de chevreuil ou de sanglier). On y voit[31] que le renard a volontiers un comportement nécrophage, comme d'ailleurs certains mustélidés qui n'avaient pas cette réputation (le fait qu'un renard mange un cadavre, ou qu'on trouve des traces de pattes de renard près d'un cadavre de chevreuil ne signifie nullement qu'il a attaqué l'animal). Des chiens errants peuvent tuer ou blesser des chevrettes pleines, et déranger l'animal en le « décantonnant » par leurs poursuites, imités en cela par des chiens courants égarés.
La mortalité animale due aux véhicules touche un nombre croissant de chevreuils, surtout dans les régions forestières très fragmentées par des autoroutes non clôturées. Il est arrivé, dans certains districts d'Allemagne fédérale, que le plan de tir soit annulé purement et simplement, les accidents de la route ayant effectué le prélèvement destiné aux chasseurs. Des écoducs sont construits depuis les années 1980, et diverses méthodes préventives aident à diminuer ce type de mortalité (clôtures électrifiées, engrillagements, répulsifs ou produits destinés à cantonner les chevreuils loin de ces routes).
À l'époque de la fenaison et des moissons, malgré l'adjonction de dispositifs destinés à effrayer le chevreuil pour le faire fuir, les faucheuses modernes tuent de jeunes animaux qui restent instinctivement tapis au sol pour se protéger.
C'est un travail idéalement annuel, délicat, fait en fin d'hiver et conclu au début du printemps (après les mortalités hivernales naturelles et avant les mises-bas). Il vise à préparer un plan de chasse qui puisse équilibrer les populations par un nombre de brocards idéalement égal à celui des chevrettes, pour optimiser la reproduction. Il peut aussi apporter des éléments sur l'état de santé, un déséquilibre du sexe-ratio. Il permet de déterminer ou anticiper une éventuelle « surpopulation » (état relatif, fonction de la capacité d'accueil du « district », qui peut brutalement et fortement varier, à la suite par exemple de coupes rases, travaux forestiers, poses de clôtures, cultures cynégétiques, agrainage, etc.). Les seuils d'équilibre cynégétique ou sylvo-cynégétiques font souvent l'objet de discussions entre forestiers et chasseurs, les premiers souhaitant souvent un nombre de chevreuils et grands herbivores moindre que ce que souhaitent les chasseurs. Des obligations de plans de tir sont de plus en plus souvent inscrites dans les contrats de location du droit de chasse en forêt publique, avec en théorie obligation de résultats. Le chasseur dispose par ailleurs de barèmes lui permettant d'estimer la valeur cynégétique de son terrain, selon divers éléments écopaysagers tels que le pourcentage de boisements, prairies et lisières cultivées, la nature et la structure de la végétation forestière, la qualité des sols et les caractéristiques géologiques locales. Du point de vue des équilibres sylvo-cynégétiques, la densité acceptable est réputée varier de trois à quinze chevreuils par 100 hectares. Ces densités sont parfois largement dépassées.
Sur ces bases, et après recensement, sur un territoire où vivent par exemple cent chevreuils adultes, les chasseurs jugent qu'ils vont pouvoir tirer dans la saison une quarantaine de « pièces », ce chiffre étant celui des naissances de manière à maintenir un accroissement annuel stable, lequel pourra toutefois « dévier » de l'objectif de gestion selon la douceur ou la rigueur de l'hiver, des épidémies ou d'autres facteurs, ce que le comptage suivant établira. Le tableau de chasse anticipé est généralement également divisé entre les deux sexes, avec un prélèvement fait comme suit, à travers les classes d'âge de ses animaux : 20 sujets mâles seront tirés, dont 7 brocards de quatre ans et plus, 3 brocards de deux et trois ans, 7 brocards de un an, 3 faons de l'année. En outre, 20 chevrettes sont « à éliminer » (10 sujets adultes, 2 d'un an, et 8 faons de l'année).
Sur un territoire idéalement géré pour la chasse, ces opérations sont jugées rentables à partir d'un cheptel minimum d'une soixantaine de chevreuils adultes, ce qui nécessite environ 600 ha pour établir un plan de tir rationnel. Hormis dans les forêts publiques et dans quelques grandes forêts privées, il est rare qu'une seule personne possède une telle surface, les chasseurs cherchent donc à mutualiser leurs efforts et leurs bénéfices, via un plan de chasse global redistribué selon l'importance des apports des associés.
C'est un principe important de la gestion dite rationnelle du gibier. En l'absence des prédateurs naturels, la sélection naturelle ne se fait plus normalement. Le plan de chasse applique une sélection artificielle du brocard, qui implique évidemment une capacité des chasseurs à apprécier son âge et son état de santé, mais qui dans les faits interfère beaucoup avec un jugement sur le trophée de l'animal. Facilement reconnaissables, les chevrillards de l'année sont surtout sélectionnés d'après leur aspect général, tout sujet chétif, blessé, amaigri ou taré devant être éliminé. Les meilleurs sujets qui portent leurs premiers bois dès l'automne, sous forme de petits boutons sont conservés au moins jusqu'à l'année suivante.
Un plan de chasse classique ne prévoit le tir que d'un faible pourcentage des brocards de deux et de trois ans, car le chasseur est supposé avoir déjà éliminé, parmi les chevrillards et les sujets d'un an, presque tous les animaux indésirables. Les bienfaits de la « sélection » antérieure sont censés se faire déjà sentir.
Le tir sélectif des chevrettes vise à éliminer les sujets dont la progéniture est faible, malingre, ou qui mettent bas trop tard, après la mi-juin (les chevrillards sont théoriquement tués avant la mère). Les chasseurs cherchent aussi à tuer celles qui ont engendré trois petits. Cette sélection exige des compétences et une bonne expérience : choisir les femelles à conserver ou à éliminer est encore plus difficile que pour le brocard. Pour les faons de l'année et les chevrettes d'un an, le chasseur estime le sexe de l'animal à sa taille et à son embonpoint, que l'on compare – si possible – avec ceux des animaux du même âge. Les comparaisons de taille entre chevrettes d'un même territoire guident le chasseur dans son choix, mais sélectionner les animaux les plus grands n'est pas nécessairement rationnel sur les territoires difficiles.
La sélection des femelles se faisant à partir de septembre, le temps manque souvent pour terminer un plan de chasse, à l'affût ou à l'approche. De petites traques sans chiens et à bas bruit sont alors pratiquées, en informant les autres usagers de la forêt en raison des risques de balle perdue. On cherche ainsi à faire sortir les chevreuils aussi lentement que possible, pour laisser aux chasseurs le temps de juger si les animaux doivent être tirés ou non. Ceci se fait si possible avant novembre, pour que les jeunes brocards ayant déjà posé (perdu) leurs bois ne soient pas tirés par erreur.
Dans certaines régions, le chevreuil semble être un des animaux les plus braconnés. Cette activité est facilitée par le poids modéré de l'animal, la possibilité de le cacher facilement, une venaison réputée, qui se débite facilement et se vend à très bon prix.
La pose de collets dans les passages, l'affût sur les lisières ou pistes forestières, le tir de nuit à bord de véhicules sont ainsi pratiqués. De même la vente illégale d'animaux tués ou blessés par la circulation, trouvés sur les bords de route, semble encore pouvoir exister, avec des risques et responsabilités supplémentaires en raison du fait que des animaux malades et parasités ou empoisonnés (par exemple par des pesticides) risquent le plus d'être victimes de collision avec des véhicules routiers.
Dans le mythe gallois Cad Goddeu, Arawn vole un chevreuil blanc appartenant à Annwn, symbole du voyage de l'âme vers la mort.
Dans le calendrier républicain, Chevreuil était le nom attribué au 15e jour du mois de frimaire[33].
Capreolus capreolus
Le chevreuil (Capreolus capreolus) est une espèce de cervidés européens et asiatiques, du sous-ordre des ruminants, qui vit dans les forêts de feuillus ou mixtes (feuillus et conifères).
O corzo ou corza (Capreolus capreolus) é un pequeno cervídeo comunmente encontrado na Europa e Asia, posuidor de galladas curtas, puntiagudas, e pelaxe avermellada no verán, e marrón-acinzentada no inverno.
En Europa esténdese dende a rexión occidental do continente, estando só ausente de Irlanda, o sur de Portugal, Grecia e o norte de Escandinavia cunha área de distribución que se estende ata o norte da China.
No estado adulto, o corzo ten unha altura na cruz de só 76 cm como máximo e un peso entre 15 e 30 quilos. Os machos presentan cornos pequenos de tres puntas que mudan cara comezos do inverno e que volven medrar ata comezos da primavera. A pelaxe é dunha cor castaña cunha lixeira tonalidade vermella en ámbolos dous sexos durante o verán, adquirindo unha tonalidade cincenta no inverno, momento que aparece unha mancha branca no lombo. O ventre é dunha cor máis clara que o lombo. Pola contra, os corciños presentan un pelico avermellado con pintas brancas que actúan como camuflaxe co seu contorno. Os seus berros son semellantes ós ladridos dos cans.
O corzo é un animal predominantemente forestal, e só sae a campo aberto en contadas ocasións durante o verán para engadir algunhas herbas á súa dieta, baseada no consumo de follas de arbustos e árbores baixas, así como brotes tenros. Adoita mostrarse activo cara o solpor, e durante o día permanece agochado entre a vexetación.
As femias conviven con unha ou dúas crías que tiveron no ano. O normal é que pasen agochadas a maior parte do tempo e a femia só acode a elas para darlles de mamar, aínda que vixíe dende as inmediacións. Non é raro que algunhas persoas, ó descubrir unha cría na espesura, a consideren abandonada e a leven. Este é probablemente o maior perigo ó que se enfrontan os corzos, pois rara vez se adaptan á domesticación e morren ós poucos días.
Pola súa parte os machos acostuman ser solitarios ou vivir cunha femia e as súas crías. Na época de apareamento (inicios da primavera) vólvense fortemente territoriais e tratan de manter ós outros machos lonxe da súa área de influencia en todo momento, ó tempo que tratan de atraer ás femias para aparearse con elas. O corzo é un dos poucos ungulados con implantación diferida, polo que a fecundación case nunca se produce no momento do apareamento, senón ás veces varios meses despois. De tódolos xeitos, o normal é que o alumbramento das crías (unha soa nas nais primeirizas, dous nos partos seguintes) se produza no mes de maio.
O corzo é unha especie cinexética en toda a súa distribución, sendo a súa caza unha actividade moi frecuente en toda Europa central e na Península Ibérica. En España abunda especialmente na parte norte, e chega polo sur ata o mar de Alborán. Na provincia de Cádiz está en regresión pola perda de árbores.
O corzo ou corza (Capreolus capreolus) é un pequeno cervídeo comunmente encontrado na Europa e Asia, posuidor de galladas curtas, puntiagudas, e pelaxe avermellada no verán, e marrón-acinzentada no inverno.
Srna (obična srna, lat. Capreolus capreolus) je šumska životinja iz porodice jelena koja je zemljopisno rasprostranjena na većini područja Europe. Odrastao mužjak zove se srndać ili srnjak
Istočna granica ove vrste pruža se od Ladoškog jezera prema Crnom moru, ali prije njega zaobilazi strepe (Kumo-Manične) i skreće prema Balkanu. Zapadna granica kreće se od skandinavskih planina uz zapadne obale Britanskog otočja prema Gibraltaru. Nema ih u Irskoj, Korzici, Siciliji, Sardiniji i Grčkoj. U Hrvatskoj je više rasprostranjena u kontinentalnom dijelu (Slavonija, Baranja, Gorski kotar), a u priobalju je rijetkost. Rasprostranjenost po državama ovog prostora kreće se ovako: Hrvatska 29%, Slovenija 23%, Bosna i Hercegovina 14% i Makedonija 9%.
Izgled srne ukazuje na skladno, vitko, lagano i vrlo pokretno tijelo.Leđa su nešto viša od grebena. Noge su vitke i duge, papci crni. Srne unatoč tome ipak nisu ustrajni trkači. Rep je kratak i jedva vidljiv. Duljina od njuške do repa iznosi 130-140 cm, a visina u grebenu 75 cm. Težina ovisi o području,hrani, godišnjem dobu, fiziološkom stanju i spolu (ženke su 5-10 % lakše). Težina je obično oko 25 +/- 3 kg, ali može dosegnuti i do 40 kg. Zubna formula odrasle jedinke je I 0/4, C 0/0, P 3/3, M 3/3 dakle sveukupno ima 32 stalna zuba. Lane ima 20 mlječnih zubi. Kreće se hodom, kasom i skokom. Odličan je plivač te se kupa i nikad se ne kaljuža poput jelena i svinja. Ljetna dlaka je riđastocrvena, a zimska kestenjastosiva. Stražnjica je obrasla bijelom dlakom, koja je ljeti manje uočljiva nego zimi. Lane je smeđe sa bijelim pjegama do prvog linjanja, nakon čega izrasla dlaka prekrije ove pjege. Srna mjenja godišnje dlaku dva puta i to u proljeće i početkom jeseni. Vrijeme linjanja je ovisno o nadmorskoj visini, zdravlju i dobi životinje. Za obilježavanje teritorija i druge oblike mirisne komunikacije srnama služe specijalizirane kožne žlijezde. Ove žlijezde nalaze se između papaka zadnjih nogu (podmazuju kožu interdigitalnog područja, ostavljaju mirisni trag), ispod skočnog zgloba sa vanjske strane (tarzalni organ) su žlijezde lojnice, koje također ostavljaju miris na vegetaciji o koju se životinja očeše. Srnjak na čelu ima čeonu žlijezdu, koja mu služi za označavanje granica područja, a u ženki žlijezde koje se nalaze na stražnjici vrhunac izlučivanja imaju u doba parenja. Od osjetila srna ima izvrsno razvijen sluh, njuh i okus. Vid je slabo razvijen jer je srnino oko astigmatično te vidi samo veće predmete i to nejasno a najbolje opaža kretanje.
Po načinu života i ponašanju srna je pretežno danja životinja s maksimumom kretanja popodne i u večernje sate (16-20 sati, ujutro 4-5 i 7-9 sati). ova aktivnost može se podijeliti prema godišnjem dobu u četiri odsjeka sa po tri mjeseca. Srna tijekom 24 sata uzima hranu u 8-11 intervala. Prosječan životni vijek je 13-15 a iznimno 17-18 godina. Srna ima sposobnost prekida razvitka zametka (embriotenija), zato da vrijeme leženja padne u povoljniji period. Ponašanje srne spada u t.zv. distancijalni tip. tj. izbjegava život u većim socijalnim formacijama. Do kasne jeseni se udružuje u krda i u njima ostaje sve do proljeća. To je udruživanje nagonsko i opravdano utjecajem negativnih vanjskih faktora. U krdu vlada unutarnja organizacija, koja ga održava na okupu i pruža osjećaj sigurnosti, vođa krda je u pravilu srna majka koja vodi lanad. Tek pred sam okot srna prekida vezu s prošlogodišnjom lanadi. Po broju članova i obiteljskoj strukturi razlikujemo obiteljsko krdo, prošireno obiteljsko krdo i nagomilano krdo. Najtrajnije je obiteljsko krdo koje ima razvijene međusobne odnose među jedinkama, jer se radi o članovima jedne obitelji (srna - lanad). Ovisno o bonitetu staništa radijus kretanja srna je razmjerno malen, on može iznositi prosječno od 1 (srna sa lanadi do 14 dana) do 10 km. Osim toga kod srne kao zoološke porodice je izražen selidbeni nagon, ali je različitog intenziteta kod pojedinih vrsta. Kod sibirske srne je najizraženiji i vezan uz godišnja doba te iznosi i više stotina kilometara. Kod europske srne taj je nagon znatno slabiji, a izraženiji je kod planinskih srna zbog nepovoljnijih uvjeta života i neprijatelja. Razlikujemo nekoliko tipova glasanja ovih životinja. Tip glasanja je uvjetovan spolom, dobi, fiziološkim stanjem jedinke te načinom i stupnjem uznemiravanja. Glasanje slično piskanju je tipično lanetu, koje doziva majku, a pijukanje i piskanje predstavlja komunikaciju između srne i lanadi. Jauk, plač i deranje su zvukovi, koje pretežno proizvode odrasle životinje i ovise o situaciji u kojima se nalaze. Baukanje je način glasanja mužjaka, koji time oglašava opasnost, ali se isto tako glasa i u doba parenja kada srnjak baukanjem obilježava, da je zaposjeo određeni teritorij.
Pari se u drugoj polovici srpnja i prvoj polovici kolovoza a ponekad i kasnije u 11. i 12. mjesecu. Kod srna koje se pare kasnije ne dolazi do prekida razvoja zametka tj. okot se odvija istovremeno s onima koje su bile u embrioteniji. Srnjak prati srnu koja se tjera i to traje 4 dana, a potom je napušta i traži drugu. Tako oplodi 4-5 srna. Jajna stanica se nakon oplodnje ne učvrsti nego slobodno pliva u maternici i neprimjetno se razvija (embriotenija) do polovice prosinca tek nešto. Od tada počinje intenzivni razvoj tako da okot pada u 5. ili 6. mjesecu. Srna nosi 150 (285-290 dana s embriotenijom). Prvorotke donose na svijet pretežno jedno, a kasnije dva laneta, rjeđe tri ili više jer to ni za doljenje a prema tome ni za preživljavanje nije povoljno premda srna ima četiri sise. Kod blizanaca lanad može biti raznog ili istog spola. Parenje počinje istovremeno u nizini i u planinama i traje jednako dugo dok lanjenje u planinama nastupa nešto kasnije, jer embriotenija traje dulje jer nepovoljne prilike traje dulje u planinama. Za vrijeme prehrane srna brižljivo skriva lanad. Lane teži 1,2-1,7 kg a siše sve do studenog. Postaje spolno zrelo sa 14 mjeseci.
Srna (obična srna, lat. Capreolus capreolus) je šumska životinja iz porodice jelena koja je zemljopisno rasprostranjena na većini područja Europe. Odrastao mužjak zove se srndać ili srnjak
Rusa roe Eropa (Capreolus capreolus) adalah spesies rusa di Eropa, Asia Kecil, dan wilayah pantai laut Kaspia. Terdapat spesies lain yang disebut Rusa Roe Siberia (Capreolus pygargus) yang dapat ditemui dari pegunungan Ural sampai Tiongkok dan Siberia. Kedua spesies bertemu di pegunungan Kaukasus, dengan spesies Eropa menduduki bagian selatan pegunungan dan rusa roe siberia menduduki wilayah utara pegunungan. Di Eropa, rusa Roe hampir muncul di seluruh wilayah, dengan pengecualian di Skandinavia utara dan beberapa pulau, terutama Islandia, Irlandia, dan kepulauan di laut Tengah.
Rusa roe Eropa (Capreolus capreolus) adalah spesies rusa di Eropa, Asia Kecil, dan wilayah pantai laut Kaspia. Terdapat spesies lain yang disebut Rusa Roe Siberia (Capreolus pygargus) yang dapat ditemui dari pegunungan Ural sampai Tiongkok dan Siberia. Kedua spesies bertemu di pegunungan Kaukasus, dengan spesies Eropa menduduki bagian selatan pegunungan dan rusa roe siberia menduduki wilayah utara pegunungan. Di Eropa, rusa Roe hampir muncul di seluruh wilayah, dengan pengecualian di Skandinavia utara dan beberapa pulau, terutama Islandia, Irlandia, dan kepulauan di laut Tengah.
Il capriolo (Capreolus capreolus, Linnaeus, 1758) è un ungulato diffuso in Europa e Asia. È molto veloce e vive su altopiani e montagne, sebbene originariamente si trovasse prevalentemente nelle pianure.
Il capriolo è un cervide di piccole dimensioni, lungo 90-130 cm, alla spalla alto 55-77 cm. Pesa tra i 10 e i 27 kg.
È di un colore tra il rosso ed il marrone, il muso verso il grigio; il mantello è fulvo in estate. La gola, le parti ventrali e la regione perianale, detta "specchio anale", sono bianche. La coda è cortissima e non emerge dal pelo; nella femmina c'è un ciuffo di peli color crema che ricopre l'apparato genitale, chiamato "falsa coda". Il maschio possiede piccoli palchi[1], in genere con tre punte per lato nei soggetti adulti; questi cadono ogni anno, da ottobre a dicembre, e ricrescono alla fine dell'inverno. I palchi sono costituiti da tessuto osseo.
Mangia diverse volte al giorno (dalle 8 alle 12). In estate si nutre anche di notte. L'alimentazione consiste in erbe diverse, corteccia, foglie, germogli di latifoglie, conifere e frutti.
Formula dentaria Arcata superiore 3 3 0 0 0 0 3 3 3 3 1 3 3 1 3 3 Arcata inferiore Totale: 32 1.Incisivi; 2.Canini; 3.Premolari; 4.Molari;Ne sono note quattro sottospecie[2]:
La sottospecie Italicus è indigena dell'Italia centrale e meridionale con popolazioni frammentate presenti nella Maremma meridionale, nella tenuta presidenziale di Castelporziano, nel Parco nazionale del Gran Sasso, nel Parco nazionale del Cilento, nel Gargano e sui Monti di Orsomarso in Calabria.
È diffuso in gran parte dell'Europa continentale e in Gran Bretagna, mentre è assente in Irlanda e nelle isole del Mediterraneo. In Italia si trova sulle Alpi e sugli Appennini. Si era fortemente rarefatto in Italia nel secolo XX a causa della caccia eccessiva e della forte deforestazione della pianura, collina e montagna permessa dalla prima legge forestale italiana (L. 3917/1877)[3][4]. A cominciare dagli ultimi decenni del secolo la specie ha ricolonizzato spontaneamente le Alpi e gli Appennini settentrionali, mentre negli Appennini centrali e meridionali si è diffusa grazie a numerose reintroduzioni in parchi, riserve e foreste demaniali. Nei primi decenni dell'XXI secolo si è assistito alla lenta ricolonizzazione dei boschi della pianura Padana, in particolare di quelli nel Parco del Ticino, ma anche nei recenti rimboschimenti realizzati lungo il Po grazie ai contributi dell'Unione europea[5] e lungo gli altri assi fluviali principali, come il Reno.
Alcuni esemplari della sottospecie tipica sono stati recentemente inseriti all'interno del Parco dei Nebrodi, in Sicilia. Si tratta di esemplari provenienti dall'Emilia-Romagna e concentrati nella zona di Galati Mamertino, nell'ambito di un progetto di reintroduzione della specie.
Il capriolo è diffuso sia in boschi aperti - in cui il sottobosco è fitto - e inframmezzati da radure e zone cespugliose, sia in pianura, compresa quella coltivata, anche con metodi intensivi, purché trovi boscaglie in cui rifugiarsi. Si trova comunque anche in collina, in montagna e nelle zone umide. Sulle Alpi lo si può osservare durante l'estate nei pascoli fino a 2400 m s.l.m., mentre in inverno tende a scendere progressivamente di quota con l'aumentare dello spessore della neve. Riesce a svernare oltre i 2000 m s.l.m. sfruttando le zone dove la neve viene erosa dal vento o dalle valanghe. Pascola normalmente anche a temperature inferiori a -20 °C.
Nel 2010 in Europa si contavano 15 milioni di capi adulti non italicus, di cui in Italia almeno 460.000, in aumento e in espansione[6]. Per la sottospecie italicus dell'Appennino centro-meridionale si stimano meno di 10.000 esemplari.
In passato il capriolo veniva considerato un animale solitario, sebbene oggi si sappia che ha un comportamento sociale complesso e articolato. Infatti, mentre i maschi conducono per gran parte dell'anno un'esistenza solitaria (anche perché già alla fine dell'inverno tra di loro iniziano le dispute territoriali), le femmine spesso vivono riunite in branchi, composti da 3-7 individui, diretti da una femmina dominante. In tali branchi le gerarchie e i rapporti sociali sono ben definiti e strutturati.
Il periodo degli amori va da metà luglio a fine agosto; il corteggiamento è costituito da una serie di inseguimenti della femmina da parte del maschio.
La gestazione dura circa nove mesi e mezzo; l'ovulo, una volta fecondato, si impianta nell'utero materno e rimane quiescente fino a dicembre, quando riprende a svilupparsi. Questa caratteristica è detta ovoimplantazione differita.
Nel periodo che va dalla tarda primavera all'inizio dell'estate le femmine partoriscono, normalmente 1 o 2 piccoli, raramente tre, dal caratteristico mantello bruno fittamente maculato. Molto spesso le femmine lasciano il cucciolo nascosto nell'erba alta, mentre vagano nei paraggi in cerca di cibo.
Con l'arrivo dell'autunno anche i maschi si uniscono ai branchi di femmine e spesso occupano un posto in fondo alla gerarchia.
I giovani raggiungono la maturità sessuale all'età di circa 14 mesi.
Può raggiungere un'età di 18 anni.
Il capriolo è un animale timido e schivo; è preda di lupi, orsi e i suoi piccoli di linci, volpi, gatti selvatici, aquile, gufi reali, martore, sciacalli e cinghiali.
Orme sulla neve
Orme sulla sabbia
Orme sul fango
Fatta (feci) di capriolo
Covo di capriolo
Edera mangiata da un capriolo
Il capriolo è spesso raffigurato nelle sculture, nei mosaici e nei dipinti insieme a Diana, dea della caccia.
Nel poema mitologico gallese Cad Goddeu contenuto nel Libro di Taliesin, un manoscritto gallese del XIV secolo, conosciuto anche come Peniarth MS2 e conservato nella Biblioteca Nazionale del Galles, un raro capriolo bianco viene sottratto durante una caccia ad Arawn, divinità celtica dell'Annwn. In questo mito il capriolo è il simbolo del viaggio dell'anima verso la morte.
Nella fiaba dei fratelli Grimm Fratellino e Sorellina uno dei protagonisti viene trasformato in un capriolo.
Ne La corza blanca dello scrittore spagnolo Gustavo Adolfo Bécquer, contenuta nella raccolta Leggende, egli narra di Costanza, una splendida fanciulla figlia di un nobile cavaliere medioevale. Dalla carnagione chiarissima, di notte ella si trasforma in un capriolo femmina bianco. Una notte, però, viene uccisa nella foresta da un giovane, di lei innamorato, ignaro della metamorfosi della ragazza.
Il capriolo è il protagonista del romanzo Bambi, la vita di un capriolo di Felix Salten a cui è ispirato il film Bambi della Walt Disney, che pur ha mutato l'animale in un cervo dalla coda bianca, per compatibilità col pubblico americano.
Caprioli in branco
Mantello estivo
Salto di un capriolo
Esemplari imbalsamati - Museo Regionale della Fauna Alpina
Francobollo moldavo rappresentante due caprioli
Cucciolo della specie
Il capriolo (Capreolus capreolus, Linnaeus, 1758) è un ungulato diffuso in Europa e Asia. È molto veloce e vive su altopiani e montagne, sebbene originariamente si trovasse prevalentemente nelle pianure.
Šis straipsnis apie gyvūną. Apie ežerą skaitykite straipsnyje Stirna (ežeras).
Stirna (Capreolus capreolus) – grakštus elninių (Cervidae) šeimos žinduolis.
Paplitus visoje Europoje, išskyrus šiaurinę dalį ir Airijos salą. Plačiai paplitusi visoje Lietuvoje, labai dažna. 2017 m. Lietuvoje gyveno daugiau kaip 130 tūkst. stirnų. Gyvena miškuose, laukuose.
Kūno ilgis iki 150 cm, aukštis ties pečiais iki 100 cm, patino masė iki 55 kg, patelė mažesnė. Galva maža. Patinai turi trišakius, rečiau keturšakius iki 25 cm ragus. Kojos ilgos, lieknos. Uodega trumpa. Pasturgalyje ryški balta dėmė, vadinamasis „veidrodėlis“. Kailis vasarą šviesiai (kaštoniškai) rudas, žiemą pilkas.
Tik patinai turi ragus, kurie pradeda augti pirmaisiais metais. Pirmieji ragai išauga maži ir nešakoti. Juos meta dažniausiai lapkričio mėnesį, nauji užauga ir nusivalo (iš pradžių būna apsitraukę oda) iki birželio. Antraisiais metais ragai dvišakiai, o dar po metų ragai jau būna trišakiai. Toliau šakų skaičius nedidėja.[1]
Poruojasi liepos-rugpjūčio mėnesiais. Nėštumas trunka apie 9,5 mėnesio. Jaunikliai (1-2, kartais 3) atsivedami gegužės-birželio mėnesiais. Stirniukai būna rudi su baltomis apvaliomis dėmėmis kūno šonuose. Pirmuosius metus gyvena kartu su patele. Žiemą stirnos laikosi mišriais pulkais su stirninais ir jaunikliais.
Minta augaliniu maistu, įvairiomis miško ir lauko žolėmis, lapuočių medžių ir krūmų šakelėmis, žieve (išskyrus alksnio). Taip pat grybais. Žiemą iš po sniego išsikasa uogienojų, viržių, samanų, kerpių.
Vilkai, lūšys, lapės, valkataujantys šunys.
Vienas dažniausiai žmonių matomų stambesnių žinduolių, visų gerai pažįstamas ir mėgstamas. Stirnos neretai apkandžioja jaunų eglaičių, ąžuoliukų, uosiukų viršūnėles, aplaupo ir apskabo medžius, o valydami arba mesdami ragus stirninai nutrina jaunų medelių stiebelius. Iš numestų ragų gaminami vertingi papuošalai.
Medžiojamasis gyvūnas. Lietuvoje stirninai medžiojami nuo gegužės 15 d. iki spalio 15 d. tik medžiotojams selekcininkams, patelės ir jauniklius nuo spalio 1 d. iki gruodžio 31 d. Trofėjus – ragai.
Stirna (Capreolus capreolus) – grakštus elninių (Cervidae) šeimos žinduolis.
Paplitus visoje Europoje, išskyrus šiaurinę dalį ir Airijos salą. Plačiai paplitusi visoje Lietuvoje, labai dažna. 2017 m. Lietuvoje gyveno daugiau kaip 130 tūkst. stirnų. Gyvena miškuose, laukuose.
Stirna jeb Eiropas stirna (Capreolus capreolus) ir vidēja auguma stirnu ģints (Capreolus) dzīvnieks, kas pieder pārnadžu kārtas (Ruminantia) briežu dzimtai (Cervidae).
Stirnas izplatības areāls aptver lielāko daļu Eiropas (Latviju ieskaitot), arī Mazāziju un Kaukāzu. Tā ir bieži sastopama visā izplatības areālā: gan Rietumeiropā, gan Skandināvijā, Britu salās un Austrumeiropā. Pēc 2002. gada datiem stirnu populācijā Latvijā ir gandrīz 80 000 dzīvnieku.[1] Stirna ir sastopama dažādos biotopos: mežos, purvos, lauksaimniecības zemēs, arī piepilsētās.[2]
Stirna ir viena no mazākajiem briežu dzimtas dzīvniekiem, tās ķermenis ir slaids, ar garām kājām. Galva neliela, ķīļveida, tās ausis ir samērā lielas. Tai ir laba dzirde un oža. Apmatojums parupjš, vasarā tas ir sarkanbrūns bez pavilnas, bet seja pelēkbrūna. Ziemā kažoks kļūst pelēks vai brūnganpelēks, reizēm pat gandrīz melns, tam izaug arī bieza pavilna. Ķermeņa svars ir 20—30 kg, garums 90—135 cm, augstums skaustā 65—75 cm. Stirnu buki ir nedaudz lielāki par mātītēm. Ap ļoti īso asti (2—3 cm) tai ir balts laukums, tā saucamais „spogulis”, ko stirnas izmanto briesmu brīžos signalizācijai.[1] Pēc astes spoguļa var noteikt stirnas dzimumu: mātītēm tas ir sirdsveida, bet tēviņiem nierveida.
Ragi ir tikai stirnu tēviņiem - bukiem. Tie ir salīdzinoši īsi un stāvi. Pirmajos 2 gados ragiem nav žuburojuma un tie ir tikai 5—12 cm gari, tikai vecākiem bukiem attīstās sānu zari, un ragu garums sasniedz 20—25 cm. Ragiem izveidojas 2—3 zari, ļoti reti četri. Kamēr ragi aug, tie ir mīksti, labi apasiņoti un klāti ar samtainu ādiņu, kas tos pasargā no ārējiem apstākļiem. Pirms riesta ragi nocietē, apkaļķojas un stirnu buks pret koku norīvē samtaino ragu ādu. Pēc riesta ragi tiek nomesti, bet atšķirībā no pārējiem briežu dzimtas tēviņiem stirnu bukam ragi sāk ataugt uzreiz.
Stirna ir aktīva krēslas stundās, vakaros un no rīta. Tā ir ātra un gracioza. Tā mājo mežos un mežamalās pļavu un lauču tuvumā. Ja stirnu izbiedē, tā rej kā suns un augstu lec, mētādama savu balto dibenu. Riesta laikā tēviņi sauc mātītes, to balss atgādina vilka sasaukšanos. Visu gadu pieauguši tēviņi ir vientuļnieki un tikai riesta laikā tie meklē sev pāri. Starp bukiem risinās riesta cīņas un spēcīgākam tēviņam var būt vairākas mātītes. Ziemā mātītes veido ģimeņu barus, kuros var būt apvienotas vairākas ģimenes. Baru vada vecākā mātīte.[2]
Katram tēviņam ir sava teritorija, kuru tas iezīmē ar sekrētu no pieres dziedzeriem, kas atrodas starp pieres kaula izaugumiem. Kad pavasarī buks gar krūmu zariem un nelielu kociņu stumbriem notīra ādu no cietējošiem ragiem, tas vienlaikus iezīmē teritoriju, iesmaržinot ar dziedzera sekrētu. Iesmaržināt teritoriju tas turpina arī, kad ragi ir sacietējuši. Bieži koku stumbri tiek noberzēti līdz kambijam. Traumētie kociņi tad aiziet bojā. Priekšroka ragu berzēšanai tiek dota ar miecvielām bagātiem kokiem, kā kadiķiem, ozoliņiem, eglītēm un priedītēm.[3] Smaržojošu sekrētu izdaloši dziedzeri stirnu tēviņiem ir arī starp priekškāju pirkstiem. Tādēļ tie ar priekškājām kārpa zāli un sūnas, atkasa augsni, visbiežāk ragu berzēšanās kociņa tuvumā. Pēc smaržas tēviņi spēj viens otru novērtēt. Jaunie buki izvairās no vecāku tēviņu teritorijām, īpaši riesta laikā.[3] Arī mātītes pirms riesta nostirpina savu teritoriju. Tā gan ir mazāka kā tēviņiem, un jaunām mātītēm mazāka kā vecākām mātītēm.[3]
Stirna ir zālēdājs. Vasarā stirna ganībām izmanto pļavas, izcirtumus, mežam pieguļošus tīrumus. Rudenī barību tā meklē mežos, kur bagātīgi pieejami sīkkrūmi jeb mētras. Ja sniega sega pārsniedz 30 cm un mētras vairs nav sasniedzamas, tā pārvietojas uz mežiem ar bagātīgu krūmu pamežu. Stirnas barībā reģistrētas vairāk nekā 250 augu sugas. Barības izvēle ir atkarīga no sezonas. Tā pārtiek no zālaugiem, mētrām, koku un krūmu zariem un lapām. Atšķirībā no staltbrieža un aļņa, koku mizu parasti negrauž. Diennaktī tā patērē 2—3 kg barības.[2] Tā pamatā barojas ar sulīgiem augiem, jaunu zāli, lapām un ogām. Tai ļoti patīk jaunie dzinumi. Stirna priekšroku dod mīkstiem, sulīgiem ar ūdeni bagātiem augiem. Tā parasti neganās liellopu izēstās ganībās.[4]
Dzimumbriedumu mātītes sasniedz gada vecumā, bet tēviņi 2 gados.[2] Riests stirnām ir jūlijā — augustā. Grūsnības periods ilgst 9—10 mēnešus, ieskaitot ilgu latento periodu, novēlojot apaugļotās olšūnas implantēšanos dzemdē. Dažas mātītes sapārojas tikai ziemas sākumā, tad grūsnība ilgst apmēram 5,5 mēnešus, izpaliekot latentajam periodam.[2] Parasti piedzimst 2 mazuļi, kas visbiežāk ir pretēja dzimuma. Reizēm piedzimst 3 mazuļi.[2] Tiem ir rudi kažociņi ar gaišiem lāsumiem, kas tiem palīdz noslēpties no plēsējiem. Pēc 4 mēnešiem lāsumi izzūd. Pirmās dienas mazuļi tiek noslēpti garā zālē, bet māte pie tiem ierodas vairākas reizes dienā, lai pazīdītu. Kad mazuļi nedaudz paaugušies, apmēram pēc 6 nedēļām māte ar tiem pievienojas ģimenes baram.[5] Mazuļiem sekot mātei palīdz astes baltais spogulis. Briesmu gadījumā māte astes spoguli izvērš, savelkot īpašus zemādas muskuļus astes apvidū. Mazuļi tiek baroti ar pienu apmēram 3—5 mēnešus. Jau viena mēneša vecumā mazuļi sāk baroties arī ar augiem.[2] Kopā ar māti tie paliek līdz nākamā gada pavasarim.[3] Ja mazuļi ož pēc cilvēka, stirnu māte var atteikties no tiem un pārtraukt zīdīt.
Dzīves ilgums stirnām savvaļā ir 12—15 gadu.
Stirna jeb Eiropas stirna (Capreolus capreolus) ir vidēja auguma stirnu ģints (Capreolus) dzīvnieks, kas pieder pārnadžu kārtas (Ruminantia) briežu dzimtai (Cervidae).
Stirnas izplatības areāls aptver lielāko daļu Eiropas (Latviju ieskaitot), arī Mazāziju un Kaukāzu. Tā ir bieži sastopama visā izplatības areālā: gan Rietumeiropā, gan Skandināvijā, Britu salās un Austrumeiropā. Pēc 2002. gada datiem stirnu populācijā Latvijā ir gandrīz 80 000 dzīvnieku. Stirna ir sastopama dažādos biotopos: mežos, purvos, lauksaimniecības zemēs, arī piepilsētās.
De ree[2] (Capreolus capreolus) is een evenhoevig zoogdier uit de familie van de hertachtigen (Cervidae). De wetenschappelijke naam van de soort werd als Cervus capreolus in 1758 gepubliceerd door Carl Linnaeus.[3] De soort komt voornamelijk in Europa voor. In Azië leeft de verwante Siberische ree (Capreolus pygargus).
De ree heeft een zandgele tot roodbruine zomervacht, 's winters is deze meer grijsbruin tot zwart van kleur. Volwassen dieren hebben geen vlekken. Duidelijk zichtbaar is de witte tot gelige rompvlek. Bij mannetjes is deze vlek 's zomers vrij onduidelijk. De neus is zwart en de kin is wit. De staart is vrij klein (twee tot vier centimeter lang) en enkel zichtbaar tijdens het ontlasten. 's Winters steekt bij het vrouwtje een bosje witte haren tussen de achterpoten naar achteren. Dit lijkt wel op een staart, maar is het niet.
Het volwassen mannetje, de reebok, heeft een eenvoudig gewei, bestaande uit meestal twee tot drie punten. Reebokken met vier tot vijf punten zijn uitzonderingen. Het gewei is meestal ongeveer 25 centimeter lang. 's Winters groeit het gewei onder een basthuid, deze wordt afgeschuurd tussen maart en juni. Tussen oktober en januari wordt het gewei afgeworpen. Een enkele keer komen ook vrouwtjes, reegeiten, met een gewei voor. Een jonge reebok van een jaar met alleen nog twee knopjes wordt wel knopbok genoemd. Wanneer het gewei nog geen vertakkingen vertoont, noemt men het een spitser; dit hoort bij een leeftijd van rond de twee jaar. Een gaffel heeft één vertakking. Het aantal vertakkingen is geen indicatie van de leeftijd: ook een jaarling kan al een gaffelgewei of een zesendergewei hebben. Dit is erfelijk bepaald en afhankelijk van de conditie waarin de bok verkeert. Oudere reebokken hebben meestal een zogenoemde zesender met twee keer drie punten. Op latere leeftijd kunnen ze weer een vertakkingsloos gewei krijgen.
De ree heeft een kop-romplengte van 95 tot 140 centimeter, een lichaamsgewicht van 16 tot 35 kilogram en een schofthoogte tussen de 60 en de 90 centimeter. Mannetjes zijn meestal groter dan vrouwtjes.
De ree is geen grazer zoals een hert, maar een "knabbelaar": hij eet bramen, bessen, twijgen, scheuten, knoppen en loten van struiken en bomen, als rozenstruiken en coniferen, kruiden, grassen, bladeren, noten, paddenstoelen en landbouwgewassen als tulpen, granen en kropgewassen. 's Zomers voedt hij zich ook met jonge blaadjes, en in de herfst ook met eikels, terwijl knoppen en twijgen 's winters meer worden gegeten. De ree is vrij selectief en eet enkel de meest voedzame delen van een plant. Tussen eten en herkauwen zit meestal zo'n één (in de zomer) tot twee uur (in de winter).
De ree is voornamelijk in de schemering actief. Van september tot april is hij voornamelijk 's nachts actief. Van mei tot augustus is hij ook overdag actief, vooral in gebieden waar hij niet wordt verstoord.
Beide geslachten hebben het grootste deel van het jaar een territorium. Meestal overlapt het territorium van een mannetje met dat van één of meerdere vrouwtjes. De territoria van mannetjes overlappen niet met elkaar; de grenzen van een territorium worden over het algemeen bepaald door de grenzen met aangrenzende territoria van andere mannetjes. Territoria van vrouwtjes overlappen over het algemeen ook niet met elkaar, maar soms overlapt het territorium van een ouder vrouwtje geheel of gedeeltelijk met dat van haar dochters. Reeën leven over het algemeen solitair. Soms leven reeën in kleine groepjes van een vrouwtje, haar kalveren en soms een bok. Eenjarige reeën leven meestal ook in groepjes. Eenjarige geiten leven meestal in groepjes van twee, eenjarige bokken in groepjes van twee tot vier, soms met oudere bokken zonder een eigen territorium. Een groep reeën wordt een sprong genoemd.
's Winters zijn reeën minder territoriaal, mogelijk omdat ze energie moeten besparen door voedselschaarste, of doordat de dieren, door voedselschaarste, vaker hun eigen territorium moeten verlaten om voedsel te vinden. Ze kunnen dan zelfs kudden vormen van tot wel dertig dieren, met een duidelijke hiërarchie tussen de bokken.
De ree wordt maximaal twintig jaar oud, maar de meeste dieren worden in het wild slechts zeven of acht jaar oud. Vrouwtjes worden iets ouder dan mannetjes.
Als enige evenhoevige kent de ree een verlengde draagtijd. De bronsttijd valt in juli en augustus, maar pas eind december, na een verlengde draagtijd van 150 dagen, komt het embryo tot ontwikkeling. Hierna duurt het nog zo'n 144 dagen voordat het kalf wordt geboren, eind mei, begin juni. Geiten die niet in de zomer drachtig waren, raken in oktober een tweede keer bronstig. Deze dieren zullen geen verlengde draagtijd ondervinden; hun kalveren worden rond dezelfde tijd geworpen als die van dieren die in de zomer drachtig raakten.
Driekwart van alle worpen zijn tweelingen, maar ook eenlingen en drielingen komen voor. Het jong is bij de geboorte 1,3 tot 2,3 kilogram zwaar en heeft een bruinig zwarte vacht met rijen witte vlekken over de rug en de flanken. Op de bovenlip loopt een duidelijke zwarte snor. Na zes weken vervagen de vlekken en in oktober zijn de vlekken verdwenen. De zoogtijd duurt zes tot tien weken. Jonge kalveren worden zo'n zes tot tien keer per dag enkele minuten gezoogd, oudere kalveren slechts twee tot drie keer per dag. De rest van de tijd zijn de kalveren alleen. Tweelingen worden meestal apart van elkaar gezoogd, zo'n twintig meter uit elkaar.
Het jong blijft bij de moeder tot de volgende worp, waarna het wordt weggejaagd. Meestal zijn dieren na veertien maanden geslachtsrijp, maar er zijn gevallen bekend waarbij dieren al na vier maanden geslachtsrijp waren.
De belangrijkste vijand van de ree is de Euraziatische lynx. Ook de wolf, de bruine beer en honden jagen op reeën. Jonge kalfjes vallen weleens ten prooi aan arenden, vossen, wilde katten of wilde zwijnen. Vooral in de eerste weken na de geboorte zijn de kalveren gevoelig. Ook sterven veel dieren in de winter door infecties aan de luchtwegen of voedselgebrek.
De ree leeft in bosachtige streken met open plekken en aangrenzende velden. Soms is hij ook te zien in hoge heidevelden. In de schemering waagt hij zich in open terrein om te grazen. Op een warme dag blijft hij hier weleens, maar meestal verschuilt hij zich in de beschutting om te rusten. In sommige gebieden in Europa leeft hij echter ook in open landbouwgebieden mits er voldoende beschutting, zoals houtwallen, en voedsel in de buurt is.
De ree is in Europa de meest voorkomende hertensoort, en zijn aantallen zijn groeiende. Hij komt voor in bijna geheel Europa met uitzondering van Ierland, delen van Engeland, Wales, Portugal en Griekenland, Noord-Scandinavië en IJsland. Ook komt hij voor in Noord-Turkije en de Kaukasus. Het dier houdt zich op van zeeniveau tot boven de boomgrens. Naar schatting waren er in geheel Europa in 2007 15.000.000 reeën. Hiervan wordt jaarlijks meer dan een kwart afgeschoten.[4]
De ree kwam in Nederland omstreeks 1875 buiten de Veluwe en Limburg niet voor. Nieuwe vestigingen waren vaak afkomstig uit Duitsland. Pas in de loop van de 20e eeuw heeft de populatie zich, mede door nieuw aangelegde bossen, sterk uitgebreid. In de Voornse duinen aan de Noordzeekust werd in 1940 voor het eerst een reebok aangetroffen. De bezorgdheid rond 1950 over bedreiging van de stand door verkeer, stroperij, loslopende honden en recreatie blijkt onnodig te zijn geweest. De ree komt nu vrijwel in het gehele land voor. Op Ameland en Terschelling is het dier geïntroduceerd. De ree staat niet op de Nederlandse Rode Lijst voor zoogdieren en wordt dus niet bedreigd. In 2016 bedroeg het aantal reeën naar schatting circa 110.000.[5]
In Nederland komen niet veel reeën door predatie om het leven. Honden mogen over het algemeen in natuurgebieden niet los lopen. De 'normale' wilde predatoren van volwassen dieren zijn in Nederland niet aanwezig. Het verkeer is één van de grootste doodsoorzaken van het dier. Jaarlijks vinden zo'n 4.000 aanrijdingen plaats. Met langs wegen geplaatste wildspiegels probeert men dit te beperken.
Afschot van reeën gebeurt in Nederland op grote schaal door jagers die georganiseerd zijn in wildbeheereenheden. Motieven die aan de systematische jacht ten grondslag liggen:
Na de Tweede Wereldoorlog was de ree relatief zeldzaam in Vlaanderen. Pas na het invoeren van een strengere jachtwetgeving in 1971-1972 begon de populatie toe te nemen, in plaats van af te nemen; sindsdien zijn de aantallen sterk gestegen. Jagers houden de populatie binnen de perken, rekening houdend met de grootte van hun biotoop. In België moeten jagers, na tellingen, bij de WBE (wildbeheereenheid) aangeven hoeveel reewild er zich in hun jachtrevier bevindt. Zo krijgen ze een toegelaten afschot. Om te zorgen dat men zich hieraan houdt, worden er reebanden uitgereikt die na afschot van de ree rond de hals bevestigd moeten worden. Deze kunnen, eenmaal vastgemaakt, niet meer losgemaakt worden. Het grootste afschot is in Limburg. In Wallonië komt de ree voor in de Ardennen, waar grote populaties leven.
Een mannetje en een wijfje
Sporen in de sneeuw
De reebok links heeft een zesender
Europees reekalf, twee à drie weken oud
Reebok
De hoeven van een ree
De ree (Capreolus capreolus) is een evenhoevig zoogdier uit de familie van de hertachtigen (Cervidae). De wetenschappelijke naam van de soort werd als Cervus capreolus in 1758 gepubliceerd door Carl Linnaeus. De soort komt voornamelijk in Europa voor. In Azië leeft de verwante Siberische ree (Capreolus pygargus).
Rådyr (Capreolus capreolus) er eit lite hjortedyr. Eit rådyr veg gjerne ca. 18-30 kg, har spinkle bein og spisse klovar. Om sommaren er gjerne pelsen raudbrun, medan vinterpelsen er meir gråbrun. Råbukken har eit enkelt gevir med opptil tre taggar per horn.
Rådyret trivst best i tett barskog og blandingsskog. Det et tradisjonelt gras, urter, lauv og bær, men seier ikkje nei takk til korn og hagevekstar heller. Om vinteren et det mest blåbærlyng, røsslyng og kvistar frå lauvtre. Lyngen kjem dei til gjennom å sparke vekk snøen med dei spisse klovane. Spesielt snørike vintrar kan vere eit problem for rådyra, fordi dei lett dett gjennom snødekket. Mange rådyr døyr også dersom kulda blir for hard og langvarig.
Rådyret er det minste av hjortedyra som lever i Noreg, i tillegg til å vere det nyaste. Rådyret kom til Noreg først omkring år 1900, men har sidan blitt meir og meir vanleg over store delar av landet. Det er framleis mest talrikt på Austlandet.
Ein jaktar på rådyr i store delar av Noreg. Den tradisjonelle rådyrjakta foregår mellom 25. september og 23. desember. Bukkejakta startar allereie 10. august, men då er det ikkje tillate å bruke hund. Under den ordinære jakta sver likevel mange jegerar til bruk av hund. Dachs, drever og beagle er gjerne dei mest populære jakthundrasane, men det vert også brukt andre hundetypar.
Wikimedia Commons har multimedia som gjeld: Rådyr 
Wiktionary-definisjonen på rådyr
Rådyr (Capreolus capreolus) er eit lite hjortedyr. Eit rådyr veg gjerne ca. 18-30 kg, har spinkle bein og spisse klovar. Om sommaren er gjerne pelsen raudbrun, medan vinterpelsen er meir gråbrun. Råbukken har eit enkelt gevir med opptil tre taggar per horn.
Rådyr, europeisk rådyr eller vestlig rådyr (Capreolus capreolus) er det minste av hjortedyrene (Cervidae) som lever i Skandinavia. Arten regnes som en søsterart til sibirsk rådyr (Capreolus pygargus), som er større. De to artene utgjør slekten eurasiske rådyr (Capreolus), som inngår i gruppen andre hjortedyr (Capreolinae).
Rådyr veier ca. 18–36 kg (typisk 22–30 kg) og kan bli 70–85 cm i skulderhøyde. Det har lange, spinkle lemmer og spisse, smale klover. Hodet er smalt og relativt kort. Ørene ganske store, i likhet med øynene. Halsen er lang. På sommerstid er pelsen gjerne rødbrun, mens vinterpelsen er mer gråbrun. Rådyrkillingen har lyse prikker i behåringen over ryggen. Hannen kalles råbukk og hunnen rå eller rågeit.
Råbukken har et kort, enkelt gevir med opptil tre tagger per horn. Geviret felles årlig (som regel i november–desember), men vokser hurtig ut igjen. Den nye oppsatsen har basthud. Basten har et rikt nettverk av nerveceller og blodårer som sørger for tilførsel av næringsstoffer under tilveksten. Når geviret er ferdig utvokst tørker basten ut og bukken fjerner restene gjennom å «feie» geviret mot busker og kratt. Basten feier de bort i april-mai, men de fortsetter likevel å feie gjennom hele sommeren til etter brunsten i slutten august.
Rådyret er utbredt over store deler av Europa og Lilleasia, bortsett fra på øyene Korsika og Sardinia, i Libanon, Israel, Irland og i visse deler langt øst i det tidligere Øst-Europa. Tendensen er at rådyret stadig trekker lengre mot nord, noe mange mener skyldes endringer mot et mildere klima. Det er det mest tallrike av hjortedyrene i Europa, noen steder i så stor grad at de regnes som et problem.
Omkring 1830 var det bare en liten stamme med rådyr igjen på Den skandinaviske halvøy, til tross for at det trolig kom hit allerede like etter siste istid. Disse få dyrene befant seg i Skåne i Sverige, der man på den tiden fredet dette dyret. I 1900 hadde noen få rådyr etablert seg i Østfoldtraktene i Norge. I løpet av 1930- og 1940 spredte det seg utover hele Sør-Norge. Den første sikre observasjonen av rådyr nord for polarsirkelen skjedde i 1942. I dag er det utbredt over nesten hele landet, selv om det kun finnes spredte bestander i de midtre strøkene av Vestlandet. Fra 1980-tallet er det også dokumentert[2] at rådyrene har etablert seg helt opp til Finnmark, selv om rådyr har streifet i området lenge før den tid. Rådyret er imidlertid mest tallrikt på Østlandet. Rådyrbestanden i Norge er trolig på omkring 150 000 dyr, mens den svenske bestanden trolig er på omkring 600 000 – 800 000 dyr. Sikre observasjoner bekrefter også at rådyret har spredt seg til Karelen og Kolahalvøya i Russland, der det ble fredet i 1979. Om det vil klare å overleve under disse forholdene er imidlertid usikkert.
Rådyret trives i ulike typer skog og gressland (med høyt gress) med nær tilknytning til jordbruksområder. Helst jordbruksland som kuttes (høstes) eller brennes ned, slik at det vokser fram nye avlinger hvert år.
Rådyr lever enten alene eller i små familiegrupper, eksempelvis mora og siste års avkom, sommerstid. Om vinteren lever nesten alle i familiegrupper. I åpne biotoper kan slike grupper bestå av så mange som 40–90 dyr, mens gruppene i skogsområder gjerne består av maksimalt 10–15 dyr. Størrelsen på gruppene vil variere i henhold til tilgangen på mat i det aktuelle området.
Rådyrene er mest aktive i grålysningen og i tussmørket etter solnedgang. På dagtid kan man se små flokker av rådyr som gresser i kort avstand fra bebyggelsen og trafikkerte veier. De følger gjerne et nettverk av stier når de beveger seg rundt i området der de holder til. Stiene duftmerkes av kjertler som sitter på frambeina mellom klovene og i pannen (mellom gevira for bukken). Både bukken og geita markerer i reviret. Om det skremmes, vil duften endre karakter, slik at andre rådyr kan «lese» at en artsfrende ble skremt der. Skremselsduften sitter i dagevis. Også rådyret har et lysere hårlag bak på lårene som danner et såkalt «akterspeil», som sperres ut om dyret blir skremt. Akterspeilet gjør det lettere for dyra i flokken å holde seg samlet.
Rådyret lever normalt i ca. 10 år, selv om det finnes eksempler på dyr som har blitt opp mot 15–17 år gamle. Lengre mot nord vil levetiden i større grad være avhengig av vintrene.
Hannene blir kjønnsmodne i slutten av det første leveåret, men de vil normalt ikke formere seg før i det tredje leveåret. Bukkene er fysisk i stand til å formere i perioden mars–oktober, men brunsttiden inntrer helst i juli–august.
Hunnene parer seg fra de er omkring 14 måneder gamle. Det er kjent at råene har såkalt forlenget drektighet, diapause som det heter. De går normalt drektige i ca. 264–318 dager og føder gjerne kalven i perioden mai–juni. Kalven veier gjerne 1–1,7 kg ved fødselen og er ganske hjelpeløs de første dagene. Den første måneden ammer mora kalven 5–9 ganger daglig, den andre måneden 2–4 ganger daglig og den tredje måneden 1–2 ganger daglig. Råmelken inneholder ca. 7 % fett og 9 % protein, hvilket tilsvarer det dobbelte av kumelk. Ammingen slutter som regel i august, men det er også kjent at den kan holde på fram til ut i desember. Kalven vokser raskt og har gjerne doblet vekten i løpet av 14 dager. Mora kan forlate kalven i opptil 19–20 timer i løpet av døgnet de fire første ukene, og hun kommer bare tilbake for å amme. Ut på høstparten vil den normalt ha oppnådd 60–70 % av kroppsvekten som voksen.
Det er kjent at rådyr beiter på mer enn 1 000 forskjellige plantearter i sitt utbredelsesområde. Omkring 54 % av disse består av urtelignende planter, mens ca. 25 % utgjør planteføde fra busker og trær. Om det kan velge, søker rådyrene helst til energirike planter med et høyt innhold av vann. Fordi rådyrene har en relativt liten mage og hurtig fordøyelse, trenger det å spise ofte. Rådyr spiser derfor gjerne 5–11 måltider om dagen.
I Norge spiser rådyr tradisjonelt urter, løv og bær, men også korn og hagevekster. Vinterstid er blåbærlyng, røsslyng og kvister fra løvskog viktig for rådyrene i Norge. Lyngen kommer de til ved å sparke vekk snøen med de spisse klovene. Spesielt snørike vintre kan være et problem for rådyrene, fordi de lett faller igjennom snødekket. Rådyr trenger mat med høy fôrverdi. Mye / langvarig snø og kulde medfører dehydrering, på grunn av mangel på tilførsel av vann. Det er derfor ikke uvanlig at man finner døde dyr vinterstid, med magen full av mat.
Fordi rådyra er så tallrike, er de utsatt for predasjon fra rovpattedyr som ulv, rødrev (helst kalver og syke dyr), brunbjørn, jerv (i visse områder), gaupe og kongeørn (kalver). I tillegg kommer mange påkjørsler av biler og tog, samt menneskelig jakt og løshunder. Rødreven er rådyrkalvenes største fare, men også katter og hunder som går fritt kan, når kalvene er små, være en trussel. Gaupe er den største faren for voksne dyr.
I hager forekommer en del feieskader på busker og trær, samt beiting på krokus og tulipaner om våren. Ved ekstra stort beitetrykk kan rådyr også ta stemorsblomster, roseskudd og mange andre hageplanter.
Hageeiere bruker planter rådyr ikke liker[død lenke], fiberduk eller høye gjerder (180 cm eller høyere). I tillegg brukes biter av oasis med en blanding av vann, blodmel og ammoniakk.[3] Noen steder utplasseres fôrautomater for å få rådyrene vekk fra steder med mye beiteskader.
Flåttbårne sykdommer dreper årlig flere sau enn den samlede rovpattedyrstammen i Norge[4], og flere og flere mennesker blir alvorlig syke. Hovedårsaken er den økende utbredelsen og tettheten av rådyr og andre hjortedyr i Norge. Dette representerer et økende folkehelseproblem[5], og utgjør en reell trussel mot sauenæringen i hele kyst-Norge.
Rådyr er den viktigste mellomverten for skogflått, som har et utbredelsesområde omtrent tilsvarende rådyrets. En stadig økende andel av flåtten er bærere av bakterier og virus som kan gi alvorlig sykdom hos mennesker og dyr, bl.a Borreliose, skogflåttencefalitt (en spesiell type hjernebetennelse), Anaplasmose (ehrlichiose, sjodogg), Tularemi (harepest) og Piroplasmose.
Hjortelusflue (Lipoptena cervi) er en blodsugende parasitt på hjortedyr som rådyr, elg og hjort. Fra Mellom-Europa er det indikasjoner på at hjortelusflua kan spre bakterien Bartonella schoenbuchensis fra rådyr til mennesker. Det er også funnet trypanosomer (en type parasitter) fra hjort i hjortelusfluas tarm.[6]
Rådyrjakt er vanlig i hele utbredelsesområdet, også i Norge, der den regulære jakten foregår mellom 25. september og 23. desember hvert år. Bukkejakten starter alt 10. august, men da er det ikke tillatt å bruke hund, og rifle er i denne perioden eneste lovlige jaktvåpen. Under den ordinære jakten sverger imidlertid mange jegere til bruk av hund. Dachs, Basset Artesien Normand, drever og beagle er noen av de mest populære jakthundene på rådyr, men det benyttes også en rekke andre hunderaser. Reglen er at boghøyden på hundene ikke får overstige 41 cm. På verdensbasis skytes det mer enn 100 000 rådyr årlig, men populasjonene fortsetter å vokse.
I jaktsesongen 2005/2006 ble det iflg. Statistisk sentralbyrå felt ca. 29 900 rådyr i Norge, noe som var en oppgang på ca. 3 % i forhold til forrige sesong. Østfold var det fylket der det ble felt flest dyr (ca. 3 400); deretter fulgte Aust-Agder og Nord-Trøndelag med ca. 3 000 dyr hver. Omkring 38 400 jegere hadde lisens til å være med på jakten.
Rådyret har en slaktevekt på ca. 10–20 kg. Kjøttet er svært mørt om det blir behandlet riktig. Skrotten bør henge i ca. 45 døgngrader (tilsvarer ca. 4,5 døgn i 10°C). Skrotten parteres som en saueskrott. Rådyrkjøtt smaker normalt litt søtlig og er gjerne svakt preget av skog/vilt. Kjøttet er magert og fibrene fine, noe som lett medfører uttørring om det stekes på for høy varme.
Rådyrkjøtt er en svært anvendelig råvare, men ikke alltid like lett å få tak i som ferskvare. Låret er ypperlig egnet som stek eller til speking, mens småkjøtt ofte brukes i ulike gryteretter.
Rådyr, europeisk rådyr eller vestlig rådyr (Capreolus capreolus) er det minste av hjortedyrene (Cervidae) som lever i Skandinavia. Arten regnes som en søsterart til sibirsk rådyr (Capreolus pygargus), som er større. De to artene utgjør slekten eurasiske rådyr (Capreolus), som inngår i gruppen andre hjortedyr (Capreolinae).
Multimedia w Wikimedia Commons 
Hasło w Wikisłowniku Sarna europejska[4] (Capreolus capreolus) – gatunek ssaka parzystokopytnego z rodziny jeleniowatych. Jedno z ważniejszych zwierząt łownych Europy. Samica jest potocznie nazywana kozą, samiec rogaczem lub kozłem, młode zaś koźlętami. Istnieje również łowieckie określenie sarniak[5][6] na dorosłego samca sarny.
Obecny zasięg występowania gatunku obejmuje Europę, Azję Mniejszą i region Morza Kaspijskiego. W Azji występuje blisko z nią spokrewniona sarna syberyjska, do niedawna traktowana jako podgatunek sarny europejskiej. Zasięgi występowania obydwu gatunków graniczą ze sobą w górach Kaukazu.
W Polsce sarna europejska jest gatunkiem pospolitym w całym kraju, najliczniejszym w jego zachodniej części.
Jej siedliskiem są równinne i górskie (do 2400 m n.p.m.) rzadkie lasy liściaste i mieszane oraz zarośla. W Europie – oprócz populacji leśnej – występuje populacja polna, która przystosowała się do życia na otwartych terenach uprawnych, łąkach, a nawet w ogrodach w pobliżu osiedli i miast.
Sarna europejska jest zwierzęciem średniej wielkości o smukłym ciele, wysokich nogach, sierści czerwonobrązowej w lecie, siwobrązowej lub siwożółtej w zimie, z białą lub żółtawą plamą na pośladkach. W Niemczech i Holandii spotykane są osobniki o czarnym ubarwieniu, a w całym zasięgu występowania również białe albo łaciate. Racice małe, ostro zakończone. Palce boczne są wysoko osadzone, nie dotykają podłoża.
Wysokość w kłębie ok. 75 cm, długość 95-140 cm (w tym tułowia ok. 70 cm), przeciętna masa ciała ok. 25 kg (koza ok. 10% mniej). Poroże samców (parostki) osiąga 25-30 cm, u dorosłych zwykle z trzema odnogami (są to tzw. szóstaki regularne - jeśli każda z tyk ma trzy odnogi i nieregularne, kiedy tylko jedna tyka ma trzy, a druga posiada mniej odnóg), zrzucane są na przełomie października i listopada; nowe rośnie w scypule do kwietnia. Z końcem kwietnia, bądź na początku maja ma miejsce ścieranie scypułu.
W 2008 w Prato we Włoszech odkryto samca sarny europejskiej z jednym parostkiem położonym na środku czaszki[7]. Naukowcy uważają, że jest to wada genetyczna tego osobnika, ponieważ jego bliźniak ma normalne poroże złożone z dwóch parostków.
Sarny europejskie w okresie od późnej jesieni do wiosny żyją w stadach złożonych z kilku do kilkudziesięciu osobników prowadzonych przez doświadczoną samicę. Po tym okresie rudle się rozluźniają i rozbijają na mniejsze grupy. Największą aktywność wykazują we wczesnych godzinach rannych, południowych i wieczornych. Mogą żerować w nocy. Sarna europejska jest gatunkiem roślinożernym. Żywi się trawami, ziołami, liśćmi, grzybami i owocami leśnymi. Samce wykazują zachowania terytorialne i związaną z tym agresję.
Ciąża u saren zapłodnionych w okresie letniej rui (od połowy lipca do połowy sierpnia) trwa prawie 10 miesięcy, a w przypadku zapłodnienia w listopadzie lub grudniu – 4,5 miesiąca (zimowa ruja występuje u kóz niezapłodnionych w czasie rui letniej). U saren zapłodnionych w lecie przez pierwsze 5 miesięcy występuje zjawisko ciąży przedłużonej (utajonej) polegającej na zahamowaniu rozwoju zarodka w stadium blastuli na okres około 150 dni.
Wykocenie odbywa się w maju lub czerwcu. Samica rodzi w odosobnionym miejscu od 1 do 3 koźląt. Pozostawia je w ukryciu podchodząc do ich kryjówki tylko na czas karmienia. W pierwszych dniach życia koźląt kontakty matki z dziećmi oraz między rodzeństwem są ograniczone do niezbędnego minimum. Relacje rodzinne nasilają się po dołączeniu młodych do stada. Młode zaczynają pobierać pokarm roślinny w drugim tygodniu życia, do 6 tygodnia mają po bokach tułowia po 3 rzędy białych plamek. Koźlęta pozostają przy kozie przez rok, a czasem dłużej. Dojrzałość płciową sarna europejska osiąga w wieku 2 lat.
Na sarny europejskie poluje się dla mięsa i skór. Mięso (sarnina) jest uważane za bardzo smaczne. Ze skór sarny europejskiej wyprawiane są zamsze (skóry zamszowe).
Sarny europejskie są narażone na ataki drapieżników (wilk szary, ryś, niedźwiedź, wałęsające się psy). Szczególnie narażone są młode koźlęta zanim nabiorą zdolności szybkiego biegu. Jedną ze strategii obronnych saren jest brak zapachu młodych oraz pozostawianie ich tuż po porodzie w odosobnionych miejscach. Matka przebywa w pobliżu, ale do miejsca ukrycia koźląt podchodzi tylko na czas karmienia. Koźlęta sarny europejskiej w pierwszych dniach życia nie mają własnego zapachu. Dzięki temu drapieżniki (nawet psy myśliwskie) nie mogą ich wyczuć. Znalezionych przypadkowo w lesie koźląt nie należy dotykać, ponieważ w ten sposób człowiek przekazuje swój zapach, co pozbawia młode naturalnej ochrony przed drapieżnikiem. Nie należy również koźląt zabierać pod pretekstem porzucenia przez matkę. Pozostawianie samotnych młodych w ukryciu jest naturalną strategią obronną wielu gatunków jeleniowatych.
Gatunek Capreolus capreolus nie jest objęty konwencją waszyngtońską (CITES). Sarna europejska jest zwierzęciem łownym zaliczanym do kategorii zwierzyny grubej (zwierzyny płowej) i podlega sezonowej ochronie łownej. Okres polowań na kozły rogacze trwa od 11 maja do 30 września, natomiast na kozy i koźlęta polowania prowadzi się od 1 października do 15 stycznia.
Według danych GUS (Mały Rocznik Statystyczny Polski 2010), pozyskanych na podstawie inwentaryzacji zwierzyny łownej, liczebność polskiej populacji sarny europejskiej wynosi około 828 tysięcy osobników. W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (least concern – niskiego ryzyka)[8].
Sarna europejska (Capreolus capreolus) – gatunek ssaka parzystokopytnego z rodziny jeleniowatych. Jedno z ważniejszych zwierząt łownych Europy. Samica jest potocznie nazywana kozą, samiec rogaczem lub kozłem, młode zaś koźlętami. Istnieje również łowieckie określenie sarniak na dorosłego samca sarny.
A corça ou corço (Capreolus capreolus) é um mamífero artiodáctilo da família dos cervídeos que ocorre na Europa, Ásia Menor e na região ao redor do mar Cáspio.
A corça é o menor cervídeo europeu, variando de 95 a 135 cm de altura e pesando entre 18 e 29 kg. A pelagem varia de cor e comprimento, sendo curta e avermelhada no Verão, longa e marrom-acinzentada (pt-BR) ou castanho-acinzentada (pt-PT) no Inverno.
As galhadas, presentes só nos machos, são curtas e pontiagudas. São usadas na disputa por fêmeas durante a época de reprodução, no Verão. No Outono, as galhadas caem para crescerem novamente na Primavera.
A média de vida de uma corça selvagem é de oito anos, podendo chegar aos 14 anos.
A corça alimenta-se de folhas, brotos, cascas de árvores e também de plantas cultivadas.
A temporada de reprodução da corça é no alto verão, quando os machos se tornam territoriais. O cio das fêmeas ocorre mais cedo do que os demais cervídeos graças a uma adaptação evolutiva. O embrião da corça passa por um processo chamado de implante atrasado, que permite o filhote nascer durante a primavera. A gestação é de em torno 300 dias, ao fim dos quais nascem um, ou raramente, dois filhotes.
Os filhotes nascem com marcas brancas características sobre os flancos, que desaparecem passados cerca de dois meses. Após este período, o filhote é desmamado, permanecendo com a mãe até o nascimento da próxima ninhada.
A corça é normalmente um animal de hábitos solitários, preferindo realizar suas atividades durante o nascer e o pôr-do-sol.
Na Europa, a corça se distribui por quase todos os países, estando ausente da Irlanda, Islândia, Córsega, Sardenha e norte da Escandinávia. A oriente, a corça alcança o oeste da Rússia, Ásia Menor até o Mar Cáspio, incluindo o norte da Síria, Iraque e Irão.[1] Devido a sua adaptabilidade, a corça sobrevive bem em ambientes alterados pelo homem, sendo o cervídeo mais comum da Europa.
Em Portugal, a corça ocorre principalmente no norte e ao longo da fronteira com a Espanha. Áreas protegidas com populações de corças são o Parque Nacional da Peneda-Gerês, Parque Natural de Montesinho, Parque Natural do Alvão e o Parque Natural do Douro Internacional.[2] Recentemente registou-se o seu retorno à Reserva Natural Serra da Malcata.[3]
A corça ou corço (Capreolus capreolus) é um mamífero artiodáctilo da família dos cervídeos que ocorre na Europa, Ásia Menor e na região ao redor do mar Cáspio.
Căprioara (Capreolus capreolus) este o specie de mamifere rumegătoare ce aparține familiei Cervidae.
Înălțimea la greabăn este între 65–75 cm iar lungimea corporală poate varia între 95 și 135 cm.
La unele specii, dimorfismul sexual este foarte pronunțat: Masculul, Capreolus capreolus L, numit căprior[3], are dimensiuni mai mari decât femela și posedă coarne, cântărind între 20 și 30 kg. A nu se confunda cu cerbul (Cervus Elaphus L.), un animal înrudit, de dimensiuni mult mai mari, care are greutatea cuprinsă între 180 și 300 kg. Longevitatea este apreciată la 12-15 ani. Căprioara este vânată pentru blana sa de culoare roșie brună sau roșie-căramizie, devenită cenușie pe timp de iarnă.
Căprioara (Capreolus capreolus) este o specie de mamifere rumegătoare ce aparține familiei Cervidae.
Srnec lesný[2] (staršie: srnec hôrny, srnec obyčajný, srna hôrna,(?) srna obyčajná, (?) srna lesná; lat. Capreolus capreolus) je hojne rozšírený párnokopytník z čeľade jeleňovité. Výskyt na Slovensku bol doložený na 93,7 % územia.[2]
Srnec lesný je relatívne malým zástupcom svojej čeľade. Dosahuje hmotnosť medzi 17 – 30 kg, dĺžku 90 – 130 cm a v kohútiku meria 65 – 85 cm[3]. Chvost je veľmi krátky (2 – 6 cm) a sotva viditeľný[3]. Cez leto má jeho srsť až mierne hrdzavo-červený odtieň, s príchodom zimy však narastá nová zimná srsť a jej sfarbenie znateľne tmavne (srnčia zver prefarbuje). Samce majú relatívne krátke parožky, ktoré môžu u jedincov v dobrých podmienkach dorásť až do dĺžky 25 cm. Každý rok, v rozmedzí od októbra do novembra, samce svoje parožky zhadzujú a na jar budúceho roku (marec – apríl) im narastajú nové, ktoré sú spočiatku pokryté akousi zamatovou vrstvou, ktorá sa nazýva lyko a vyživuje paroh pri vývoji a raste. Po dokončení vývoja parôžkov sa srnec zbaví odumretého lyka otieraním a otĺkaním o slabé kmene stromov alebo drevín. Srnčie parožky môžu byť jednoducho zahrotené, ale môžu mať aj 4 až 6 výsad. Takže to môže byť špičiak, vidliak, šestorák, výnimočne osmorák (štyri výsady na jednom parožku) alebo raritný srnec s rôzne nepravidelne deformovaným a členitým parožím. Srnec svoje parožky zhadzuje v novembri a decembri. Srnec sa loví od 16. mája do 30. septembra, srny a srnčatá od 1. septembra do 31. decembra.[4]
Veľmi vzácne je možno naraziť na srnčích albínov. Tí v dôsledku svojho nedostatku často trpia aj zlým zrakom a sú svetloplachí. Medzi poľovníkmi sa traduje, že zastreliť srnu-albína prináša smolu, respektíve, že kto zastrelí srnu-albína, do roka zomrie. Jednu srnu-albína chová ZOO Děčín.[5]
Srnec lesný žije v lužných lesoch aj vo vysokohorských smrekových lesoch. Obľubuje hlavne nepravidelné lesy s lúkami.[6] Za súmraku a svitania, keď je najaktívnejší, veľmi často navštevuje poľnohospodársku krajinu a často preniká až na okraje sídiel. Obýva prakticky celú Európu, vo veľkom počte chýba iba na severe Škandinávie, zasahuje aj až k pobrežiu Kaspického mora a na územie Malej Ázie.
Na Slovensku[6][7] a v Česku patrí k najpočetnejším párnokopytníkom. V roku 1970 bola jeho početnosť v Česku odhadovaná na 198 000 jedincov, v roku 2003 už na viac ako 300 000 jedincov (najviac od 60. rokov 20. storočia).[8]
Zo 429 mapovacích kvadrátov DFS sa celkovo vyskytol v 402 (93,3 % rozlohy Slovenska, do roku 1964 len v 162, 37,6 %) v nadmorských výškach 100 (Boťany) – 1 815 m n. m. (Vráta pod Kasprovým vrchom v Západných Tatrách).[2]
Živí sa najmä rôznymi bylinami, občas žerie aj rôzne plody. Obzvlášť pritom obľubuje mladé výhonky tráv s vysokým obsahom vlhkosti. Srnec hôrny je relatívne plachý a pri ohrození sa často ozýva zvukom podobným psiemu štekaniu. Srny a mláďatá počas ruje pískajú[6]. Väčšinu roku sa zdržuje samostatne, výnimkou je iba obdobie rozmnožovania. Samce sú teritoriálne a svoje teritórium chránia pred ostatnými samcami. Na značkovanie teritória používa výlučky z troch pachových žliaz: prvá je medzi raticami na zadných nohách, druhá je z boku nad členkom na zadných nohách a tretiu majú iba samce na čele.[6]
Samice pohlavne dospievajú vo veku 16 mesiacov. Samce sú polygamné a v polovici júla začínajú bojovať o priazeň samíc. Do novembra sa zárodok prakticky nevyvíja (latentná brezivosť / utajená gravidita). Podľa niektorých zdrojov sa v novembri neoplodnené srny pária s mladými srncami, ktorí neboli pripustení k ruji vo zvyčajnom čase staršími a silnejšími samcami, zárodok sa potom vyvíja normálne – toto však nebolo potvrdené. V máji až júni rodí srna obyčajne jedno, niekedy dve hnedé, biele škvrnité mláďatá (srnčatá).
Srnčatá zostávajú niekoľko prvých dní nehybne skryté v hustej vegetácii, kam ich chodí matka niekoľkokrát denne kŕmiť. V tomto období ich je mnoho zahubených sekačkami, poľovníci sa tomuto snažia zabrániť spoluprácou s poľnohospodármi – prechádzaním lúk pred kosbou, nájdené srnčatá odnášajú do krovín tak, aby na nich nezostal ľudský pach. V prípade, že samica zaregistruje v ich blízkosti človeka, psa alebo nejakého dravca, sa často stáva, že svoje mláďatá opustí. Mláďatá dojčí 6 až 7 mesiacov[3].
Vo voľnej prírode sa dožíva srnec maximálne 10 rokov.
Commons ponúka multimediálne súbory na tému Srnec lesný
Wikidruhy ponúkajú informácie na tému Srnec lesný
Tento článok je čiastočný alebo úplný preklad článkov Srnec obecný na českej Wikipédii a Roe Deer na anglickej Wikipédii.
Srnec lesný (staršie: srnec hôrny, srnec obyčajný, srna hôrna,(?) srna obyčajná, (?) srna lesná; lat. Capreolus capreolus) je hojne rozšírený párnokopytník z čeľade jeleňovité. Výskyt na Slovensku bol doložený na 93,7 % územia.
Srna (samca imenujemo srnjak; znanstveno ime Capreolus capreolus) je vrsta iz rodu jelenov, ki živi v listopadnih in mešanih gozdovih v Evropi, Mali Aziji in ob Kaspijskem morju.
Srna je v primerjavi z drugimi jeleni sorazmerno majhna, v dolžino meri 95–135 cm, v višino pa do ramen 65–75 cm. Tehta 15–30 kg. Dlaka po telesu je rdečkasta, na glavi pa siva. Kožuh postane pozimi temnejši, na spodnji strani je svetlejši, na trtičnem predelu pa je bel. Ima kratek rep, ki meri 2–3 cm. Rogovje imajo le samci in pozimi odpade ter spomladi ponovno zraste. Starejši srnjaki imajo rogovje, veliko tudi do 25 cm in ima dva, tri, štiri ali redko pet parožkov.
Srna (samca imenujemo srnjak; znanstveno ime Capreolus capreolus) je vrsta iz rodu jelenov, ki živi v listopadnih in mešanih gozdovih v Evropi, Mali Aziji in ob Kaspijskem morju.
Rådjur (Capreolus capreolus) är ett litet hjortdjur som förekommer i Europa och Mindre Asien. Benämningen på en vuxen hane är bock. Honan kallas för hind. respektive get eller rå, ungdjur under första året kallas kid eller killing, och getter som ännu inte fött kid kallas för smaldjur.
Rådjur är ett litet hjortdjur som väger 20–30 kilogram och honan och hanen är nästan lika stora. Dess korta päls är till största delen rödbrun under sommaren, gråare under vintern och könen är mycket lika, bortsett från att hanen bär horn under en stor del av året. Rådjuret har ett hundskallsliknande varningsläte, och ett svagt visslande kontaktläte.[2]
Rådjur tillhör underfamiljen Capreolinae och släktet Capreolus. Släktet är inom familjen mycket isolerat och det finns inga idag förekommande nära besläktade arter.[3] Släktet Capreolus härstammar från anfäder inom släktet Procapreolus som förekom under miocen för 20 till 25 miljoner år sedan.[4] Rådjuret utvecklades under pliocen för cirka 10 miljoner år sedan[4] och släktet Capreolus är det äldsta inom familjen. Rådjur etablerade sig på de brittiska öarna under nedisningen för ungefär 550 000 år sedan. I Spanien, Portugal och södra Frankrike har man inte funnit några lämningar äldre än sådana som härstammar från tiden före 200 000 år sedan. Under pleistocen försvann rådjuret i många delar av Europa men återvände i och med spridningen av lövskog under följande nedisning. De återerövrade Portugal och Spanien för 21 000 till 17 000 år sedan, södra Frankrike för 14 000–12 600 år, Nederländerna för 12 000–11 000 år sedan, och Skandinavien för ungefär 8000 år sedan.[4]
Det europeiska rådjurets utbredningsområde sträcker sig från Atlantkusten i väst till Uralbergen i öst. Det saknas på Irland. Högsta tätheter finns i norra kontinentala Europa och södra Skandinavien. Rådjuret finns i nästan alla naturliga miljöer i Europa, vilket beror på dess goda anpassningsförmåga. Endast i alpina områden ovan trädgränsen och kring de helt öppna jordbruksområdena är rådjuret fåtaligt. I öst möter rådjurets utbredningsområde det närbesläktade sibiriska rådjuret och deras utbredningsområden överlappar något vid Kaukasus.
Sverige ligger i den yttersta kanten av rådjurets utbredningsområde och bestånden varierar kraftigt i storlek.
Rådjur förekommer i såväl löv- som barrskog, torra medelhavsskogar, ljunghedar och vid våtmarker. Den är en så kallad selektivbetare vilket innebär att den föredrar örter och lövträd medan gräs och andra växter med hög fiberhalt endast äts i mindre utsträckning. Rådjuret äter även svamp, särskilt kantareller.[källa behövs] Denna begränsning i födovalet innebär att arten är anpassad att utnyttja tidiga successionstadier i en skogs utveckling då sådana betesväxter är speciellt vanliga. Dessutom kan den leva sida vid sida med andra hjortdjur som exempelvis dovhjort, som är utpräglade gräsätare.
Rådjur brukar rata växter som Allium och Fritillaria och så gott som alla arter inom familjen Ranunculaceae, det vill säga sippor av olika slag, julrosor, akleja, stormhatt och riddarsporrar, Tagetes, Moses brinnande buske, fingerborgsblommor, brudslöja och vallmo. En del kryddväxter som malört, dragon och åbrodd gillar de inte heller, liksom grova grässorter som elefantgräs. Törel, purpurklätt, nepeta, ormrot, kungsljus, höstöga, daggkåpa, pärleternell, plymspirea och hasselört ratas också.[källa behövs]
Rådjurets sociala system kan enklast beskrivas som att den är ett ensamlevande djur. Geten lever tillsammans med sina kid under första året i ett begränsat hemområde på cirka 25 till 150 hektars storlek[5] och ses sällan i sällskap med andra vuxna djur, förutom under brunsten. Till skillnad från geten lever den vuxna bocken, från cirka 2 års ålder, under cirka 7 månader av året (mars till september) i ett revir som försvaras och vaktas aktivt mot andra bockar. Storleken på ett sådant revir varierar kraftigt men är i allmänhet 1,5 gånger större än getens[5]. Under övrig tid på året, oktober till februari, lever bocken ett stillsamt liv som i mycket påminner om getens. I jordbrukslandskap kan man dock vintertid se större grupper av rådjur (10–20 djur) som åtminstone periodvis går tillsammans i födosök.
Rådjurens (här räknas även sibiriskt rådjur med) reproduktionscykel är unik bland hjortdjuren och består av en så kallad fördröjd implantation och geten har ingen ombrunst. Detta innebär att hon bara har en chans att paras under brunsten i juli–augusti. Vidare innebär den fördröjda implantationen att efter en framgångsrik parning då ett eller flera ägg befruktats och genomgått ett antal delningsstadier så stannar fosterutvecklingen nästan helt upp. Denna ”vila” i fosterutvecklingen upphör vanligen dock i Sverige i månadsskiftet januari–februari då en normal embryonaltillväxt och implantation (i livmoderväggen) initieras. Getterna föder därefter mellan 1 och 4 kid efter 10 månaders dräktighet, i maj–juni. En till två kid är det vanligaste, tre kid förekommer sällan och fyra är mycket ovanligt.[6][7] Kiden följer sin moderget till cirka ett års ålder då de ofta utvandrar eller åtminstone delvis lämnar mammans levnadsområde. Geten blir normalt könsmogen vid ett års ålder men inte ovanligen, vid en dålig start i livet, först vid två års ålder. Det har visats att getkid under extremt goda förhållanden i England kunnat bli betäckta redan under sitt första levnadsår.
Rådjuret, till skillnad från exempelvis älg, kan inte ställa om matspjälkningen utan behöver högvärdig föda för att överleva. I områden där vintrarna kan vara hårda kan rådjuret ha svårt att komma åt föda, och upp till 30–40 procent av stammen kan dö i svält, framför allt när det ligger djup snö på marken under en längre tid vilket gör detta till den största dödsorsaken. Främst slår detta mot djur med lägre förmåga att hämta föda, som kid, yngre hannar och äldre djur. Stammen har dock god återhämtningsförmåga, och återgår till tidigare antal efter ett par år.
Virussjukdomar är ovanliga. Några fåtal fall av elakartad katarrfeber (MCF) har observerats. Detta är en virussjukdom med låg smittsamhet men hög dödlighet. Bakteriesjukdomar är vanligare, främst listerios (Listeria monocytogenes). Listeriabakterier finns allmänt på marken och i födan. Vissa fall av listerios hos tamdjur har observerats i samband med utfodring av ensilage. Sjukdomen uppträder ofta som en allmän infektion eller som en inflammation i hjärnan och hjärnhinnorna. Sjuka djur uppvisar ofta rörelsestörningar som till exempel cirkelgång på grund av störningar i centrala nervsystemet. Även aviär tuberkulos (Mykobacterium avium), påträffas ibland hos rådjur, och kan dels ge upphov till allmän infektion, dels påverka organ som lever, mjälte och lymfsystem. Hos lymfsystemet kan sjukdomen uppträda i mer kronisk form, främst i tarmens främre lymfknutor som svullnar upp kraftigt.
I likhet med många vilda djur lider rådjuren av många parasiter, men de flesta orsakar inga speciella besvär. Lungmask har påträffats i täta rådjursbestånd, och ger upphov till nedsatt kondition och hårda, grönaktiga knutor i lungvävnaderna. Framför allt unga djur är utsatta. Pälsätande ohyra, främst löss av arten Damalinia cervi, är ganska vanligt förekommande hos rådjur, men orsakar normalt endast mindre irritation. Även lusflugan Lipoptena cervi kan orsaka kraftiga angrepp med klåda och håravfall som resultat. Fästingar är också vanliga; i vissa fall har djur befunnits täckta av cirka 2 000 fästingar.
Den naturliga tillväxtcykeln hos rådjurens horn styrs av en lång rad hormoner, vilka produceras av organ som hjärnbihanget, sköldkörteln, binjurarna och testiklarna. Vid störning på något av dessa organ kan cykeln rubbas, vilket gör att basthuden inte fejas av och basthornen tillväxer ohämmat. Detta leder till att så kallat perukhorn bildas, vilka kan få sådana storlekar att de hänger ner över ögonen och förblindar djuret. Perukhorn är relativt vanliga hos rådjur. Även honorna kan drabbas av liknande symptom vid hög ålder, men de kan feja sina horn.
En stor dödsorsak bland nyfödda kid är predation från räv som kan ta upp mot 30 procent av de nyfödda kiden när de ligger och trycker i högt gräs. I trafiken sker mellan 15 000 och 20 000 viltolyckor med rådjur varje år.[8] Framför allt sker olyckorna under sensommar då brunsten infaller och djuren rör sig mycket.
Benämningen på en vuxen hane och hona är bock respektive get. Avkomman under ett års ålder kallas kid eller killing. Getter som ännu inte fött kid kallas för smaldjur.
Rådjur, från fornsvenska radiur, betyder ”fläckigt djur”. ”Rå” kommer av det fornsvenska substantivet ”ra” som betyder märke av något slag. Benämningen kan syfta på att unga kid har en skyddsteckning av fläckar. Efter några veckor ersätts dock denna fläckighet av en jämnare färgning. Bland de svenska hjortdjuren är det bara den inplanterade dovhjorten som har tydliga fläckar på kroppssidorna även som vuxet djur.
I historisk tid förekom rådjur över hela Götaland och södra delen av Svealand. Under sent 1700-tal, när allmogens rätt att jaga släpptes fri efter att tidigare varit begränsad till adeln, utrotades i det närmaste rådjuret. Redan under 1780-talet utrotades rådjuret i Södermanland och Närke, och 1820-talet i Östergötland. Vid mitten av 1850-talet fanns rådjur endast i Skåne, men i början av 1880-talet hade de åter börjat sprida sig till Halland och Kronobergs län. Oscar Dickson lät på 1860-talet inplantera rådjur i Göteborgstrakten, och de hade på 1870-talet förökat sig till 50–60 djur och börjat sprida sig till omgivande trakter.[9] Enligt gamla skriftliga källor anses att arten räddades i Skandinavien endast tack vare fridlysningen på godset Övedskloster i Skåne. Det tog nästan tjugo år innan arten fredades i hela Sverige, mycket tack vare det i dessa frågor aktiva och 1830 nybildade Jägareförbundet. På 1930-talet hade rådjuren hunnit bli rikligt förekommande i Skåne och förekom i enstaka exemplar ganska långt norrut.[10] På 1940-talet började enstaka rådjur att sprida sig även till Dalarna och Norrland.[11] I början av 1950-talet fanns fasta bestånd i Jämtland, Härjedalen och Medelpad.[12]
Därefter steg rådjurspopulationen kraftigt. Mellan åren 1955 och 2005 beräknas antalet svenska rådjur ha ökat från 100 000 till 375 000. Bland annat kan den minskande mängden varg, lo och räv ha spelat roll, liksom mindre lösdrift av boskap och en viss allmän temperaturhöjning (med mildare vintrar).[13] Toppen nåddes i början på 1990-talet, då antalet beräknas ha nått en miljon djur.[14]
Sedan 1990-talet har dock arten minskat, speciellt norr om Dalälven och även i Bergslagen. Orsaken till denna minskning är en kombination av högt jakttryck och ökande stammar av framförallt lodjur och räv. Lodjuret livnär sig i hög utsträckning och specialiserar sig på rådjur i täta bestånd av detta bytesdjur medan räven endast kan döda de nyfödda småkiden under några veckor på sommaren. Räven är dock den viktigaste dödsorsaken för dessa och har i undersökningar i Sverige visat sig kunna döda mellan 30 och 90 procent av alla födda kid i ett område. Räven har kraftigt återhämtat sig från rävskabbens intåg under 1980- och 1990-talet. Ibland uppskattas dagens svenska rådjursbestånd till cirka 700 000 djur[15], medan andra uppgifter anger antalet till cirka 375 000[13]. Antalet fluktuerar dock mycket beroende på hårda eller milda vintrar. Under en jaktsäsong skjuts mellan 119 000 (2007/2008) och 210 000 (1997/1998) svenska rådjur av jägare.[13]
Täta bestånd av rådjur orsakar problem i skogsbruk med betes- och fejningsskador på nysatta barrträdsplantor och ungträd, betes- och trampskador på vissa jordbruks- och trädgårdsgrödor samt förorsakar en stor mängd trafikolyckor. Rådjuret betraktas i dag i det närmaste som ett skadedjur i tätortsnära villaträdgårdar och kyrkogårdar.[källa behövs] Inga vetenskapligt prövade avskräckande medel annat än stängsel finns redovisade.
Rådjuret betraktas som ett värdefullt jaktvilt. Djuret jagas både för köttets och sportens skull. Enbart under 1984 sköts cirka 1,7 miljoner rådjur i Europa. Under det tidiga 2000-talet var siffran cirka 2,7 miljoner.[16]
Tyskland har den största populationen och avskjutningen. År 2002 uppskattas Tyskland ha en population på omkring 3 miljoner djur och avskjutningen beräknades år 2005 uppgå till cirka 1 miljon djur. Andra länder i Europa som haft högre avskjutningssiffror under 2000-talet (över 100 000) är Frankrike (461 689 år 2002), Österrike (258 264 år 2006), Polen (147 000 år 2005), Sverige (129 700 år 2005), Tjeckien (120 995 år 2004), Storbritannien (103 025 år 2003) och Danmark (101 000 år 2005). Den rapporterade avskjutningen från europeiska Ryssland på 2 500 djur för år 2006 är en osäker siffra och kan vara betydligt mindre än den faktiska avskjutningen.[16]
I Sverige bedrivs jakt på rådjur på i huvudsak tre olika sätt: med drivande eller stötande hund, som vakjakt eller som smygjakt/pyrschjakt. Rådjur jagas både med kulgevär och hagelgevär. Tillåtna kalibrar är för kulvapen klass 2 och hagelvapen kaliber 12, 16 och 20.
Vid hundjakt används framför allt kortbenta hundar, till exempel tax, drever eller beagle. Detta för att inte stressa djuret och få det att bukta (gå kvar) i ett relativt litet område. Jakten går till så att hunden driver rådjuret/rådjuren i allt från 5–10 minuter till dryga timmen medan en eller flera jägare står utplacerade och försöker fälla drevdjuret.
Vakjakt och smygjakt ger större chans till bra förvaltande av rådjursstammen då det går att göra ett noggrannare urval av vilka djur man skjuter. Lämpligt vapen är vid denna jaktform kulvapen eller kombivapen eftersom avståndet för hagel blir för långt.
Allmän jakttid är det från den 1 oktober till den sista januari i södra halvan av Sverige och fram till den sista december i norra halvan. Hornbärande rådjur[17] får jagas från den 16 augusti till den 30 september, dock bara som vak- eller smygjakt och endast med kulvapen, och kid får jagas i södra Sverige från 1 september med samma villkor som för bockjakten.
I östra delen av Sverige är det tillåtet att jaga hornbärande djur 1 maj till 15 juni. Detta på grund av kärnkraftsolyckan i Tjernobyl som medfört att cesiumhalten är hög i rådjur. Cesiumhalten ökar under sommarmånaderna då djuren betar i markytan, till exempel gräs, svamp etc, och är som högst under höst och tidig vinter. Cesiumhalten sjunker sedan när djuren betar från träd och buskar. Cesiumhalterna är som lägst under de tidiga vårmånaderna. Det är på grund av att halterna är låga under våren som jakten på hornbärande djur godkänns denna tid.
År 1993 sköts nästan 400 000 rådjur i Sverige. Nedgången i rådjursstammen ses tydligt i avskjutningssiffrorna, 1997 sköts det 210 000 djur[18] och cirka 160 000 år 2001.
Det första framställda vapnet för Åland var ett rådjur. Det kom dock aldrig till användning, utan ersattes med en kronhjort.
Wikimedia Commons har media som rör Rådjur.
Rådjur (Capreolus capreolus) är ett litet hjortdjur som förekommer i Europa och Mindre Asien. Benämningen på en vuxen hane är bock. Honan kallas för hind. respektive get eller rå, ungdjur under första året kallas kid eller killing, och getter som ännu inte fött kid kallas för smaldjur.
Karaca (Capreolus capreolus) Avrupa, Anadolu ve Hazar Denizi'nin kıyılarında bulunan bir geyik türüdür. Ural Dağları'ndan doğuda Çin'e ve Sibirya'ya kadar dağılmış bulunan ayrı bir tür ise Sibirya karacası (Capreolus pygargus) olarak bilinir. İki tür karaca Kafkas Dağları'nda bir araya gelir. Karaca bu dağların güney eteklerinde yer alırken, Sibirya karacası da kuzey eteklerinde bulunur. Karaca, kuzey İskandinavya ile İzlanda, İrlanda ve Akdeniz adaları dışında Avrupa'nın birçok bölgesinde görülür. Akdeniz bölgesinde yalnızca dağlık alanlarda bulunur, düzlüklerde ya ender görülür ya da hiç görülmez. Türkiye'de sıcak bölgelerde seyrek ağaçlı yerlerde görülür. Genellikle otsu bitki ve yapraklarla beslenirler.
.png){kind=small}
Çift toynaklılar ile ilgili bu madde bir taslaktır. Madde içeriğini geliştirerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz. Karaca (Capreolus capreolus) Avrupa, Anadolu ve Hazar Denizi'nin kıyılarında bulunan bir geyik türüdür. Ural Dağları'ndan doğuda Çin'e ve Sibirya'ya kadar dağılmış bulunan ayrı bir tür ise Sibirya karacası (Capreolus pygargus) olarak bilinir. İki tür karaca Kafkas Dağları'nda bir araya gelir. Karaca bu dağların güney eteklerinde yer alırken, Sibirya karacası da kuzey eteklerinde bulunur. Karaca, kuzey İskandinavya ile İzlanda, İrlanda ve Akdeniz adaları dışında Avrupa'nın birçok bölgesinde görülür. Akdeniz bölgesinde yalnızca dağlık alanlarda bulunur, düzlüklerde ya ender görülür ya da hiç görülmez. Türkiye'de sıcak bölgelerde seyrek ağaçlı yerlerde görülür. Genellikle otsu bitki ve yapraklarla beslenirler.
Схожість з козами (Capra Linnaeus, 1758), хоч свійськими, хоч з дикими, що відбито в одній з народних назв ("дикі кози") є дуже умовною і пояснюється виключно розмірною і поведінковою схожістю цих тварин. Назву "козуля", яку інколи вживають для роду, Б. Грінченко пояснює як "маленька корова з кривими ріжками"; відповідність назви до сарни може бути пояснена наслідуванням латини: "Carpa" = коза, "olus" — зменшувальний суфікс із закінченням). Близька до "сарна" за написанням назва "серна" (рос.) має іншу етимологічну основу і стосується іншого роду — козиці (Rupicapra Blainville, 1816) з родини бикових (Bovidae Gray, 1821).
За назвою виду довгий час зберігалася українська назва виду "звичайна", що поширено для видів з монотипових родів, тим паче з ідентичними родовою і видовою назвами (Capreolus capreolus). Проте, після поділу цього виду на два аловиди — типову й азійську форми для позначення типової (західної, європейської) форми було запропоновано вживати назву "сарна європейська" (Загороднюк, 2002).
У давній літературі, як художній, так і науковій, назва виду вживається без означення. Прикладами вживання назви є: «В бору плодились кабани, ведмідь і сарна прудконога» (Я. Щоголів); «Незрячі прозрять, а кривії, мов сарна з гаю, помайнують» (Т. Шевченко); ця ж назва рекомендована Термінологічною колегією Українського наукового товариства (Шарлемань, 1920) та Інститутом української наукової мови (Шарлемань, 1927).
Маленький олень легкої й витонченої будови, з відносно коротким тулубом. Вуха довгі (12—14 см), загострені; хвіст рудиментарний (2—3 см), майже непомітний.
Забарвлення одноколірне — руде, взимку сіре. Світле волосся на сідницях під хвостом утворює «дзеркало». У телят забарвлення плямисте. Шерсть густа, але з ламким волоссям.
Самиці безрогі. Роги в самців прямі, невеликі, поставлені майже вертикально. Несуть по 3 (в азійських підвидів — до 5) відростки в кінцевій частині.
Відомо 5 підвидів. Європейські сарни дрібні: довжина тіла 100—135 см, висота в холці — 75—90 см, маса — 20—37 кг. Азійські сарни, особливо сибірська (Capreolus pygargus s. str.) — більші: довжина їхнього тіла досягає 150 см, маса — 60 кг. Самиці дрібніші за самців.
Сарни (як рід) живуть в Європі до півночі Середньої Скандинавії й Фінської затоки, гирла Ками і верхів'я Печори. Далі ареал сарн охоплює Малу Азію, Північний Іран, Північний Ірак, Кавказ й Крим. Межа між європейською і азійською сарнами проходить приблизно по р. Волга. Інколи кавказьких сарн відносять до азійського виду.
Віддає перевагу світлим розрідженим лісам, з великими галявинами, гарами й вирубками, та лісостеп. Зустрічається й у чагарникових та очеретяних заростях по берегах степових річок й озер; по гірських схилах підіймається до субальпійських й альпійських луків (до 3 500 м над рівнем моря). У Західній Європі тримається в невеликих лісах, звідки виходить на поля.
Влітку сарни пасуться ранком, увечері й в першу половину ночі. Вдень, особливо під час спеки, лежать у густій траві або кущах. Взимку пасуться в будь-який час доби, але під час сильних снігопадів ідуть у лісову хащу. Зимою відпочивають у поглибленнях на снігу, розгрібаючи сніг до лісової підстилки.
Сарни погано переносять високий сніговий покрив; узимку намагаються ходити по звіриних стежках, по лижні або дорозі. У Європі відносно осілі й лише поміняють пасовища; у горах роблять сезонні міграції, взимку спускаючись до підніжжя гір. Масові осінні міграції сарн у менш сніжні райони (на 100—200 км) бувають у Південному Заураллі, Забайкаллі, Приамур'ї. Сарни добре плавають, і під час міграцій вільно перепливають такі річки, як Єнісей, Дунай і Амур.
Найбільшу (до 70 %) частку в кормовому раціоні сарни цілий рік складають трав'янисті рослини. З дерев і чагарників найчастіше об'їдає осику, вербу, горобину, липу, березу, дуб, ясен. Взимку іноді годується хвоєю молодих сосен, але на відміну від оленя й лося не їсть кору. Любить водяні рослини (вахту), за якими приходить до боліт і озер. Гриби поїдає в невеликій кількості. Їсть ягоди, каштани, жолуді, плоди буку й диких фруктових дерев.
Основні вороги — вовк та рись. На молодих тварин нападають лисиці.
Попри те, що сарна може проявляти схильність до міграцій (на півночі ареалу, в смузі випадіння великих снігів), загалом вид є осілим і часто — з виразною територіальністю. Влітку тримаються маленькими групами: самиці з молодими, самиці — поодинці або групами з 2—3 голів. Восени, після закінчення гону, утворюються змішані череди кількістю до 20—30 голів, що розпадаються навесні.
Гон в сарни проходить у серпні — вересні. Самці беруть участь у розмноженні на 3—4 році життя, а самиці — на 3, рідше — на другому році життя. Під час гону самиці сильно знервовані, видають «чуфикаючі» звуки; між ними виникають бійки, які нерідко кінчаються пораненням суперника. На одного самця припадає 2—3 самки, або весь період гону самець тримаються з однією самицею (часткова полігамія).
Вагітність триває 9 місяців, однак із цього строку 4—4,5 місяці ембріон не розвивається. Це єдиний вид серед ратичних, у якого вагітність має латентний період. Звичайно самиці приносять 2 телят, рідко 1 або 3. Телята тиждень залишаються там, де народились, зачаївшись у траві. Через 7—8 днів вони починають ходити за матір'ю. Самка годує телят 2—3 місяці.
Тривалість життя — 11—12 років, окремі самиці доживали до 16 років.
Сарна — найвідоміший мисливський вид оленевих. На нього полюють заради м'яса і шкіри, проте найвище цінуються роги, що мають трофейну цінність.
У результаті вивчення поведінки Fagus sylvatica і Acer pseudoplatanus, виявлено, що ці види мають відповідну реакцію на присутність сарн, які поїдають молоді пагони й бруньки, перешкоджаючи відтворенню деревам. У обох видів жасмонати були активовані після відсікання бруньок і листя. Також застосування слини сарни активує саліцилову кислоту в листі бука й призводить до збільшення цитокінінів у букових бруньках. Застосування слини також призвело до збільшення біосинтезу деяких дубильних речовин (в основному елагітанінів) і флавонолів у листі клена. Відомо, що деякі з цих речовин впливають на харчову поведінку сарн, в результаті чого вони втрачають апетит до пагонів і бруньок. Крім того, пагони підвищують концентрації гормонів росту. Ці гормони прискорюють зростання інших бруньок, щоб компенсувати втрачені. З іншого боку, якщо лист або брунька буде відламана без залучення слини сарни, дерево не стимулює ні виробництво гормону саліцилової кислоти, ні дубильних речовин. Це може бути початком фундаментальних досліджень поведінки інших дерев, вважають автори[1].
Capreolus capreolus là một loài động vật có vú trong họ Hươu nai, bộ Guốc chẵn. Loài này được Linnaeus mô tả năm 1758. Chúng có kích thước tương đối nhỏ, màu nâu đỏ và xám, thích nghi tốt với khí hậu lạnh. Loài này phổ biến ở châu Âu, từ Địa Trung Hải đến Scandinavia, từ Ireland đến Kavkaz, phía đông đến miền bắc Iran và Iraq.
Chúng có kích thước nhỏ với chiều dài cơ thể từ 95–135 cm (3,1-4,4 ft), chiều cao vai 65–75 cm (2,1-2,5 ft), và trọng lượng từ 15–35 kg (33-77 Ib). Trong điều kiện thuận lợi, gạc của chúng có thể phát triển dài tới 18–20 cm với từ 2 đến bốn nhánh. Khi mới mọc, gạc của chúng bao phủ trong một lớp lông mỏng như nhung và sẽ biến mất khi không còn nguồn cung cấp máu cho gạc. Những con đực có thể tăng tốc quá trình này bằng cách chà xát gạc vào thân cây để gạc cứng và sắc nhọn hơn cho các trận chiến tranh dành bạn tình. Gạc của chúng sẽ bắt đầu mọc lại ngay sau khi rụng.
.jpg)
Phương tiện liên quan tới Capreolus capreolus tại Wikimedia Commons
.png){kind=small}
Bài viết về chủ đề Bộ Guốc chẵn này vẫn còn sơ khai. Bạn có thể giúp Wikipedia bằng cách mở rộng nội dung để bài được hoàn chỉnh hơn. Capreolus capreolus là một loài động vật có vú trong họ Hươu nai, bộ Guốc chẵn. Loài này được Linnaeus mô tả năm 1758. Chúng có kích thước tương đối nhỏ, màu nâu đỏ và xám, thích nghi tốt với khí hậu lạnh. Loài này phổ biến ở châu Âu, từ Địa Trung Hải đến Scandinavia, từ Ireland đến Kavkaz, phía đông đến miền bắc Iran và Iraq.
Рога у самцов сравнительно небольшие (15—30 см длиной, 10—15 см размахом)[3], более или менее вертикально поставленные и лирообразно изогнутые, у основания сближенные. Несут по 3 отростка — средний, направленный вперёд, и два концевых. Надглазничный отросток отсутствует. Главный ствол рогов отогнут назад у среднего отростка. Рога округлые в сечении, со множеством бугорков («жемчужин»), с большой розеткой. Встречаются аномалии развития рогов — например, неравномерное развитие правого или левого рога, иногда — образование костного «шлема», покрывающего весь верх головы.[8]
Рога у косулят начинают развиваться с 4-го месяца жизни. Молодые самцы к своей первой весне отращивают рога в виде простых заострённых стержней длиной 10—15 см.[5] Полностью рога развиваются лишь к 3 годам.
Рога сбрасываются ежегодно в октябре—декабре, сначала старыми самцами, затем — молодыми. Новые рога начинают отрастать после примерно месячной задержки.[9] Полного размера рога старых самцов достигают к марту—апрелю; в апреле—мае рога полностью окостеневают и самцы трутся ими о стволы и ветви деревьев, счищая остатки кожи.[6]
Самки безрогие. Изредка встречаются самки с рогами, причём рога обычно имеют уродливую форму.[10]
Окраска взрослых особей одноцветная, лишена полового диморфизма. Зимой окраска туловища серая или серовато-бурая, иногда серовато-рыжая, в задней части спины и на крестце переходящая в коричнево-бурую. Книзу окраска туловища постепенно светлеет до желтовато-кремовой. Хвостовое «зеркало» (каудальный диск) небольшое, белое или светло-рыжеватое. Конечности постепенно рыжеют книзу. Голова и уши одноцветные с туловищем, либо несколько буроватая и рыжеватая. На подбородке — белое пятно, окружность носа и верхняя губа — чёрно- или серо-бурая («усы»).
Летом окраска туловища и шеи равномерно рыжая; брюхо беловато-рыжее; голова серая с рыжеватым оттенком, с тёмными «усами»; зеркало слабо намечено или отсутствует. В целом летняя окраска более ровная, чем зимняя.
У новорождённых косулят окраска пятнистая, что позволяет им маскироваться среди летней растительности. Общий тон окраски рыжевато-жёлтый с более светлым, светло-охристым брюхом. По спине тремя продольными рядами с каждой стороны идут сероватые или желтоватые пятна. Средний ряд, наиболее яркий, тянется от ушей до анального отверстия; остальные идут от плеч. На плечах и в тазовой области появляются добавочные ряды пятен. В возрасте 2—3 месяцев общая окраска темнеет, становясь буровато-рыжей; по мере отрастания рыжего меха пятнистость бледнеет и исчезает.
Линька происходит два раза в год — весной и осенью. Сроки начала и конца линьки зависят от географических и климатических условий, а также от возраста и состояния организма косули — у старых и ослабленных животных линька сильно задерживается.
Смена зимнего волосяного покрова на летний обычно происходит в апреле—мае. У старых, истощенных самцов остатки зимней шерсти иногда сохраняются вплоть до конца июня. Зимняя шерсть начинает отрастать с конца июля — начала августа; летняя шерсть, начиная с августа, постепенно выпадает. Заканчивается зимняя линька в конце сентября — в октябре.[8]
Зимний остевой волос длинный (до 55 мм), волнистый и ломкий, покрыт чередованием тёмных и светлых колец; летний более короткий, упругий и неломкий, ровно окрашенный, около 35 мм длиной.[4] Основания волос серо-бурые или тёмно-бурые; эпидермальный слой кожи светлый, не пигментированный.[3]
Палеарктический вид. Распространён практически повсеместно на территории Европы (за исключением некоторых островов) и на части территории Передней Азии (Кавказ, страны Ближнего Востока).
Исторически область расселения европейской косули сложилась ещё в конце плиоцена—начале плейстоцена, когда формы, близкие к современным, обитали в Центральной и Западной Европе и Передней Азии. В плейстоцене ареал косули современного типа дополнительно расширился, охватив Крым, Приазовье, Нижний Дон и Северный Кавказ.[12] В голоцене по мере отступления ледников и расширения лесной зоны вид продолжил экспансию, проникнув в Скандинавию[13] и расселясь по Русской равнине.
Вплоть до второй половины XX в. ареал европейской косули практически не менялся, охватывая почти всю территорию Европы (включая Великобританию) и доходя на севере до 61° (Швеция) — 65° с. ш. (Норвегия).[4] На востоке граница исторического ареала проходила по Поволжью. Южная граница ареала проходила по самым северным районам Ирана (севернее Эльбурса) и Ирака, через Сирию и Израиль выходя к Средиземному морю и охватывая Малую Азию. Косуля никогда не водилась на островах Исландия, Ирландия, Корсика, Сардиния и некоторых других, рано обособившихся от материка.[3]
Вплоть до XIX в. н. э. видовой ареал был практически сплошным. Но с XVIII в. из-за сведения лесов и хищнической охоты численность косуль в Западной Европе начала сокращаться, а ареал — распадаться на отдельные, практически изолированные участки. В XIX—начале XX в. та же тенденция начала проявляться в Восточной Европе и России, приведя к полному исчезновению косуль во многих районах.
Однако уже с 1930-х гг. возникла обратная тенденция, к расширению ареала, связанная с уменьшением промысла. В 1960—80-х гг. благодаря охранным мероприятиям и отсутствию крупных хищников численность косули в Западной и Центральной Европе снова выросла, что привело к занятию ею всех пригодных биотопов, а также к существенному продвижению на север, особенно на Скандинавском полуострове, где в настоящее время ареал косули доходит до 70—71° с.ш.[3] На территории России в конце 1950-х гг. европейская косуля начала интенсивное продвижение на восток, снова заселив Тульскую, Орловскую, Липецкую, Ростовскую и Волгоградскую области[3]; с 1970-х гг. появилась в Карелии и расселилась по Ленинградской области[14]; в 1980-е годы с низовьев Дона проникла в Предкавказье, на Ставропольскую возвышенность.[15]
Современный ареал европейской косули охватывает Европу (включая Великобританию и Скандинавский полуостров), Европейскую часть России, Предкавказье и Закавказье, где восточная граница ареала проходит по линии Тбилиси — Гянджа — Степанакерт — Ленкорань, и Переднюю Азию, где включает Турцию, горы на северо-западе Сирии, северо-восток Ирака и запад Ирана (горы Загрос и районы, примыкающие к Каспийскому морю). На территории Ливана и Израиля косуля вымерла[16]; исчезла также на о-ве Сицилия. В 1870 г. была предпринята попытка интродуцировать европейских косуль (из Шотландии) в ирландском графстве Слайго; популяция просуществовала 50—70 лет.[17]
В настоящее время европейская косуля встречается на территории следующих государств (в алфавитном порядке): Албания, Андорра, Армения, Австрия, Азербайджан, Белоруссия, Бельгия, Босния и Герцеговина, Болгария, Великобритания, Венгрия, Германия, Гибралтар, Греция, Грузия, Дания (включая Гренландию), Ирак (север), Иран (север), Испания, Италия, Латвия, Литва, Лихтенштейн, Люксембург, Республика Македония, Молдавия, Монако, Нидерланды, Норвегия, Польша, Португалия, Российская Федерация, Румыния, Сан-Марино, Сербия, Словакия, Словения, Сирия (северо-запад), Турция, Украина, Финляндия, Франция, Хорватия, Черногория, Чехия, Швейцария, Швеция, Эстония.[18]
С 1979 г. в Израиле проводятся мероприятия по реинтродукции и расселению европейских косуль (природный парк Рамат ха-Надив), однако их численность в естественной среде обитания пока ещё не достигла сколь-либо значительных цифр.[19]
По состоянию на 1992 г.[3] на территории Российской Федерации граница видового ареала проходила через Кандалакшу, Петрозаводск, Тихвин, Бологое, Вышний Волочек, Тверь, Конаково, Талдом, Сергиев Посад, Коломну, Рязань; далее охватывала юго-запад Мордовии и западные районы Пензенской, Саратовской и Волгоградской областей (восточнее р. Хопёр); по правобережью Дона поворачивала на запад, где от Волгодонска шла по левому берегу Дона до Азовского моря; с низовьев Дона доходила на юге до Сальска. В Предкавказье граница ареала проходила южнее р. Кубань по линии Невинномысск — Черкесск — Минеральные Воды — Грозный — Махачкала. В настоящее время ареал расширился дальше на северо-восток, охватив Ярославскую, Ивановскую и Владимирскую области.[20]
В междуречье Дона и Волги (восточнее Хопра) современный ареал европейской косули в настоящее время соприкасается с ареалом сибирской косули, образуя «зону гибридизации».[3]
Европейская косуля отличается широкой географической изменчивостью окраски и размеров тела, что даёт повод для выделения в пределах её ареала множества географических рас и подвидовых форм.
В настоящее время чётко выделяют два подвида, за счёт изоляции обособившихся от основной европейской популяции, обозначаемой как Capreolus capreolus capreolus L.:
Крупных косуль Северного Кавказа иногда относят к подвиду Capreolus capreolus caucasicus, а популяцию Ближнего Востока — к Capreolus capreolus coxi.
Родственная сибирская косуля отличается от европейской косули в первую очередь заметно большими размерами тела (длина тела 126—144 см, высота в холке — 82—94 см, масса тела 32—48 кг) и рогов (27—33 см длиной)[3]. В летнем меху окраска головы у сибирской косули не серая, а рыжая, однотонная со спиной и боками. Волосы над метатарзальными железами не выделяются из общей окраски. Основания волос светлые или чисто-белые, эпидермальный слой кожи буровато-серый, пигментированный.[4] У новорождённых косулят пятна на спине расположены в 4, а не 3, ряда. Череп сравнительно узкий в глазной области, с удлинённой лицевой частью. Слуховые пузыри на черепе крупные и заметно выступают из барабанной ямки. Рога расставлены шире, сильно бугристые, иногда с короткими дополнительными отростками. В хромосомном наборе присутствуют добавочные В-хромосомы; кариотип: 70 + 1—14.[3]
Ареал сибирской косули проходит восточнее, охватывая Заволжье, Урал, Сибирь до Забайкалья и Якутии включительно, Среднюю Азию, Западный Китай, Северную и Северо-Западную Монголию.[10]
Европейская косуля населяет смешанные и лиственные леса разнообразного типа и лесостепь. В чисто хвойном лесу встречается лишь при наличии лиственного подлеска. В зоне настоящих степей, полупустынь и пустынь отсутствует. Предпочитает, как наиболее кормные места, участки светлого разреженного леса, с богатым кустарниковым подлеском и окружённые лугами и полями, либо (летом) высокотравные луга, поросшие кустарником. Встречается в тростниковых займищах, в пойменных лесах, на зарастающих вырубках и гарях, в заросших оврагах и балках. Сплошных лесов избегает, держится по опушкам и окраинам. По лесополосам проникает в степные районы. В высотном отношении для косули наиболее благоприятна зона от 300 до 600 м над уровнем моря[3]; однако в горных районах она поднимается до субальпийских и даже альпийских лугов (до 2400 м над уровнем моря в Альпах[21]; до 3500 м над уровнем моря на Кавказе[3]).
По сравнению с другими копытными Европы косуля наиболее приспособилась к обитанию в окультуренном ландшафте в непосредственной близости к человеку. Местами она почти круглогодично живёт на сельскохозяйственных угодьях, а в лесу укрывается лишь для отдыха и при неблагоприятных погодных условиях. Однако косуля встречается лишь там, где поля чередуются с полезащитными полосами или участками леса; в безлесных агроценозах отсутствует.[13]
На биотопическое размещение косуль в первую очередь влияют доступность кормов и наличие укрытий, особенно в открытых ландшафтах. Там, где нет укрытий в виде кустарника, высокотравья или оврагов, косули не живут даже при изобилии пищи. Другими факторами, оказывающими влияние на биотопическое размещение, является высота снежного покрова, наличие хищников и беспокойство, вызываемое деятельностью человека, выпасом скота или присутствием других диких копытных.
В целом, европейская косуля является животным лесостепного типа, более приспособленным к жизни в высокотравных и кустарниковых биотопах, чем в густом древостое или в открытой степи.
По сравнению с сибирскими, европейские косули практически оседлы и не совершают массовых сезонных миграций. Только на севере и востоке ареала, где обычны многоснежные зимы, а также в горах, откочёвки косуль могут принимать вид регулярных миграций, из года в год проходящих по одному и тому же маршруту. В частности, в Кавказских горах косули в октябре и ноябре спускаются вниз по склонам и переходят с северных склонов на южные и восточные.[22] На северо-западе Европы полевые косули осенью массово переходят в лесные угодья.[14] Протяжённые миграции в сторону морских побережий и речных долин зафиксированы на севере Финляндии.[23] Временные откочёвки, как правило, связаны с высотой снежного покрова (более 20—30 см), затрудняющей передвижение и добывание корма, и иными неблагоприятными факторами.
Несмотря на оседлость, европейские косули способны расселяться с довольно большой скоростью. Об этом свидетельствует скорость продвижения границы ареала в XX веке. Так, в Восточной Европе за 30 лет европейская косуля расселилась естественным путём почти на 500 км, то есть ежегодная скорость движения границ ареала превышала 10—15 км в год.[3]
Рацион косули включает порядка 900 видов растений; предпочтение отдаётся легко перевариваемой растительной пище, богатой питательными веществами и водой. Наиболее предпочтительны молодые части растений (с низким содержанием клетчатки). Некоторое значение играет также присутствие в растении дубильных и минеральных веществ, витаминов. Сухие и сильно деревянистые части растений, твёрдые злаки и осоки, растения, содержащие токсичные вещества (сапонин, алкалоиды, фенолы и глюкозиды), обычно не поедают или поедают неохотно.[13] Состав рациона меняется в зависимости от места обитания, сезона, доступности и обилия корма и физиологического состояния животного, охватывая в среднем 130—250 видов растений в каждом крупном регионе.[3]
Наибольшую (54—55 %) долю в кормовом рационе косули составляют двудольные травянистые растения; на втором месте стоят древесные породы — деревья, кустарники и полукустарники (25 %); на третьем — однодольные травянистые растения (15 %); и всего порядка 5 % составляют другие группы растений: мхи, лишайники, плауны, папоротники, грибы.[3] Двудольные травянистые растения поедаются в основном летом, а однодольные — зимой. Лесные косули чаще используют в пищу древесные породы, полевые — травянистую растительность.[24] Из деревьев и кустарников косули охотнее всего объедают осину, иву, тополь, рябину, липу, берёзу, ясень, дуб, бук, граб, жимолость, черёмуху и крушину.[4] К травам, поедаемым косулей, относятся разнообразные злаки, горец, кипрей, кровохлебка, водосбор, борщевик, дудник, щавели.[25] Любят водные растения (вахта, аир, белокрыльник), за которыми приходят на болота и к озёрам. Охотно поедают ягоды и сочные плоды (черника, брусника, земляника, облепиха, шиповник, рябина, боярышник, яблоня, груша, слива), а также буковые орешки, жёлуди и каштаны. Часто поедают лекарственные растения, в частности полыни, которые, видимо, нужны им в качестве противопаразитного средства. Иногда без последствий для себя едят ядовитые растения: аконит, белладонну, волчеягодник, вороний глаз, лютик едкий, виды рода паслён и пр. Полевые косули иногда потребляют в пищу кукурузу, поражённую головней.[3]
Чтобы восполнить недостаток минеральных веществ, косули посещают солонцы, либо пьют воду из источников, богатых минеральными солями. В период беременности и лактации у самок и роста рогов у самцов потребность в минеральных веществах возрастает в 1,5—2 раза.[3]
Воду получают, в основном, из растительной пищи, однако при наличии поблизости водоёмов регулярно их посещают; зимой иногда поедают снег. Суточная потребность в воде невелика, составляя около 1,5 л в день.[26]
Зимой рацион наименее разнообразен. В пищу преимущественно идут побеги и почки деревьев, кустарников и кустарничков, а также сухая трава и необлетевшие листья. В урожайные годы косули в больших количествах поедают жёлуди, буковые орешки и каштаны, выкапывая их из-под снега. Выходят на поля кормиться сеном и неубранными остатками сельскохозяйственных культур — кукурузы, люцерны, сахарной свёклы, картофеля. В бескормицу выкапывают из-под снега мох и лишайники. При глубоком снеге иногда вынуждены переходить на питание хвоей сосен, елей и можжевельника. В критических ситуациях могут глодать кору деревьев, хотя обычно этого избегают.
С весны начинают разыскивать проталины, где появляется свежая трава, вместе с тем продолжая кормиться почками, побегами и сухими листьями. В полях кормятся листьями озимых зерновых культур, люцерной, клевером и прорастающими сорными травами.
Летом питание наиболее разнообразно. Большое значение в рационе лесных косуль приобретают двудольные травянистые растения, в меньшей степени — листья древесных пород. Полевые косули объедают на полях кукурузу, люцерну, клевер, пшеницу, сахарную свёклу.[24]
Осенью косули в больших количествах поедают семена и плоды, что позволяет им накапливать энергетические запасы на зиму. В пище лесной косули возрастает доля однолетних растений[27]; полевые косули поедают послеуборочные остатки посевов, семена сорных растений и зерновки дикорастущих злаков.[24] Также поедают грибы; пасутся на ягодниках. В Крыму и на Кавказе поедают кизил.[25]
Небольшой объём желудка косули и относительно быстрый процесс пищеварения требуют частого питания. В течение суток в нормальных условиях косули питаются 5—11 раз. Количество потребляемой пищи связано с питательностью корма и физиологическим состоянием животного. В суточный рацион европейской косули в среднем входит от 1,5—2,5 кг до 4 кг зелёной растительной массы (в зависимости от массы самой косули). В зимний период общий уровень метаболизма и, как следствие, потребность в пище снижаются: летом энергетические затраты косули составляют в среднем 2800 ккал в сутки, зимой — всего 1300.[26][28] Максимумы потребления приходятся на раннюю весну, первую половину лета и осень, что связано у самок с периодом беременности и лактации, у самцов — с периодом гона.
По способу питания косули относятся к обкусывающим животным. Пасущиеся косули непрерывно перемещаются по кормовому участку. Летом косули никогда не объедают все доступные растения, а срывают лишь одно растение или его часть и следуют дальше. С многолистных растений срывают всего 1—2 листочка. Благодаря этой особенности косули, как правило, не причиняют значительного вреда сельскохозяйственным посевам. Зимой в поисках корма косули раскапывают снег передними ногами, иногда на глубину 30—50 см[25]; найденные травянистые растения съедают целиком.
У косуль наблюдается суточная периодичность поведения: периоды пастьбы и передвижения чередуются с периодами пережёвывания пищи и отдыха. Наиболее продолжительны периоды утренний и вечерний активности, привязанные к восходу и заходу солнца. В целом, суточный ритм жизни косули определяется многими факторами: сезоном года, временем суток, естественными условиями обитания, степенью беспокойства и т. п. Например, в популяциях, испытывающих сильное антропогенное давление, активность косуль ограничивается сумеречными и ночными часами.
Весной и летом животные более активны ночью и в сумерках, что отчасти связано с активностью кровососущих насекомых, зимой — в начале дня. В жаркие летние дни кормятся реже, чем в прохладные и дождливые. Зимой в морозную погоду кормёжки, напротив, становятся продолжительнее, компенсируя энергетические затраты. Небольшое количество осадков мало мешает косулям, но при сильных дождях или обильных снегопадах они прячутся в укрытия. Зимой в ветреную погоду косули стараются кормиться на подветренных опушках леса, не выходя на открытые места.
Распределение времени в сутках примерно следующее: пастьба занимает 12—16 часов, отдых и пережевывание пищи — 8—10 часов, при этом утренняя кормежка продолжается 4—5 часов, а вечерняя — 6—7 часов. Продолжительность перерывов между периодами активности определяется сезоном и иными факторами. К примеру, там, где косули вынуждены скрываться от человека, промежуток между утренней и вечерней пастьбой длится до 8 часов, на нетронутых участках —2—3 часа.[25]
Социальная организация популяции зависит от времени года. В летний период большинство косуль ведёт одиночный или семейный (самки с потомством) образ жизни, в зимний — семейно-групповой или стадный (при откочёвках и миграциях). Пространственная структура популяции также существенно изменяется в течение года — летом животные рассеяны по своим территориям, зимой территориальная структура нарушается и косули концентрируются на кормных участках. Кроме того, в летний период территориальное поведение косуль различается в зависимости от пола и возраста.
Летний период. Охватывает время с марта по конец августа. В это время косули наиболее территориальны и агрессивны. В марте—апреле взрослые (старше 2—3 лет) самцы занимают свои территории, а самки на последнем месяце беременности переселяются на родовые участки. Следует отметить, что территориальная структура у косуль отличается большой ригидностью — однажды заняв какую-то территорию, косуля обычно возвращается на неё из года в год.
Территория самца в зависимости от условий обитания в конкретном биотопе варьируется от 2 до 200 га. В норме территории соседних самцов практически не перекрываются и лишь при высокой плотности популяции частично накладываются друга на друга в районе кормовых участков. Границы территорий регулярно обходятся и метятся выделениями лобных и межкопытных желёз. Как правило, самцы избегают заходить на чужие участки, только в самом конце гона совершая «вылазки» в поисках течных самок, однако в начале сезона им приходится отстаивать право на владение территорией. Агрессорами часто выступают молодые самцы, в том числе пришедшие из соседних угодий. Между знакомыми самцами-соседями конфликты сравнительно редки и обычно ограничиваются простой демонстрацией силы.[28]
На участке взрослого самца могут жить только самки и молодняк текущего года рождения. Подросших годовалых самцов хозяин агрессивно прогоняет со своей территории, и в 58—90 % случаев им приходится откочёвывать в поисках незанятых угодий. Изредка молодые самцы всё летом кочует по чужим территориям или становятся спутниками взрослых самцов, сопровождая их до самого периода гона. Что касается годовалых самок, то они редко мигрируют в другие угодья, а, как правило, занимают участки, примыкающие к материнским.
Территория самца включает не менее 1—2 родовых участков, куда в период отёла приходят стельные самки. Самка агрессивно охраняет участок, отгоняя от него других косуль, включая собственное подросшее потомство. На участке самка обычно остаётся до конца сезона размножения, во время гона спариваясь с самцом (или самцами), в пределах чьей территории находится её участок. Площадь родовых участков колеблется от 1—7 га в период отёла до 70—180 га к концу летнего сезона, когда косулята подрастают.
Главная функция территориальности — рассредоточение особей в пространстве и ослабление пищевой конкуренции для беременных и лактирующих самок, что повышает шансы на выживание потомства.
Зимний период. К октябрю агрессивность взрослых косуль заметно ослабевает. Самцы сбрасывают рога и перестают метить территорию. Начинают формироваться зимние семейные группы — к самкам с козлятами присоединяется молодняк (в том числе годовалые самцы, ранее откочевавшие в другие угодья). Позднее к группе могут присоединиться и другие косули, включая взрослых самцов, хотя последние обычно живут отдельно даже зимой. Вожаками групп являются взрослые самки-матери. Члены группы часто держатся вместе на протяжении всей зимы. В полевых биотопах число животных в группе может достигать 40—90 особей; в лесных биотопах группы лишь изредка включают более 10—15 голов.
В отличие от сибирских косуль, европейские косули не совершают зимних миграций, хотя многие самки осенью возвращаются в те местности, откуда весной пришли на родовые участки. Но, как правило, косули зимуют в той же местности, где летовали. Участок обитания зимней группы может охватывать 300—500 га[5], так как животные перемещаются в поисках пищи. В пределах участка выделяются кормовые зоны, где косули проводят большую часть дня. Чем хуже экологическая ситуация, тем больше становятся группы и тем шире косулям приходятся кочевать в поисках корма. Однако, если уровень снежного покрова превышает определённый предел (50 см), косули неделями могут держаться практически на одном месте.
Зимние группы держатся до марта—апреля, постепенно распадаясь. Старые самцы начинают отбиваться от групп уже с конца февраля, хотя иногда в январе—марте можно встретить группы, состоящие исключительно из самцов. Дольше всего, почти до мая, сохраняются семьи — самки с годовалым молодняком.
В коммуникации косуль велика роль обонятельных, а также акустических и визуальных сигналов. Важнейшим из чувств является обоняние — было подсчитано, что из 42 элементов социального поведения 26 вызывается обонятельным восприятием, 13 — акустическим и только 3 — оптическим.[3]
Обоняние играет важную роль при маркировочное поведении. С марта до сентября взрослые самцы трутся лбом, щеками и шеей о деревья и кустарники, метя их выделениями кожных желёз, либо роют землю копытами, оставляя на ней запах секрета межпальцевых желёз. Ободранные рогами участки стволов и ветвей и «царапины» на земле также служат визуальными метками. Таким образом самцы метят территорию, предупреждая других самцов о том, что участок занят. Интенсивность маркировки зависит от сезона. Весной самцы могут наносить до 500—600 пахучих меток в день, летом — 40—150, в начале осени — всего 10 меток.[28] У самок маркировочное поведение отсутствует.
Важную роль в социальной жизни косуль играют звуковые сигналы. Выделяют 5 основных типов сигналов:
Детёныши косуль издают только писк. У европейской косули не отмечено аналогов скуления, которое издают самцы сибирской косули.
Большую роль в общении косуль, особенно в группах, играют визуальные сигналы. Так, например, если одна из косуль принимает позу тревоги, другие косули сейчас же прекращают пастись, сбиваются в кучу и тоже принимают позу тревоги. Неподвижная поза может сменяться хождением в позе тревоги — медленным передвижением с вертикально вытянутой шеей и высоко поднимаемыми ног. Непосредственным сигналом к бегству всей группы обычно становится бегство одной особи с распущенным «зеркалом».
В спокойном состоянии косули двигаются шагом или рысью; при опасности бегут скачками длиной до 4—7 м с периодическим подпрыгиванием вверх на 1,5—2 м.[3] Скорость бега взрослой косули около 60 км/ч — больше, чем скорость рыси или волка, но бег непродолжителен: на открытом месте потревоженные косули обычно пробегают 300—400 м, в густом лесу — 75—100 м, после чего начинают делать круги, запутывая преследователей.[29] Кормящаяся косуля передвигается небольшими шагами, часто останавливаясь и прислушиваясь. При пересечении малокормного участка переходит на рысь. Таким же образом самцы косуль ежедневно обегают свою территорию. Косули хорошо, но небыстро плавают. Из-за своего небольшого размера плохо переносят высокий снеговой покров (более 40—50 см); зимой стараются ходить по звериным тропам или дорогам. При глубоком снеге суточный кормовой путь косуль сокращается с 1,5—2 до 0,5—1 км.[25] Особенно опасна для косуль ледяная корка на поверхности снега, на которой они скользят.
Активация репродуктивной системы у косули происходит зимой, с увеличением светового дня, тогда как у других оленьих — в начале лета, с уменьшением светового дня. Вызревающие фолликулы обнаруживаются в яичниках самок с мая по ноябрь. Масса и объём семенников у взрослых самцов зимой в среднем в 5—10 раз меньше, чем летом[30]; максимальных значений достигают к июлю. После гона сперматогенез останавливается, хотя оплодотворение остаётся теоретически возможным до конца октября.
В целом, размножение у косуль физиологически возможно с мая по декабрь, но в начале и конце этого срока затруднено из-за беременности и лактации самок и из-за прекращения процесса сперматогенеза у самцов соответственно.
Гон обычно проходит в июле—августе. К этому времени у самцов полностью окостеневают рога, а кожа на шее и передней части туловища утолщается. Время начала гона имеет тенденцию смещаться на более поздние числа с запада на восток и с юга на север и в зависимости от высоты над уровнем моря. Например, в Австрии на низменных участках гон проходил с 20 июля по 7 августа, в холмистой местности — с 25 июля по 15 августа, в горах — с 3 по 20 августа.[31] Самки европейской косули моноэстральны; эструс продолжается порядка 36 часов.[32] Лишь малая часть взрослых самок и сеголеток входит в течку позднее, с сентября до декабря.
Гон начинается на опушках, в редколесье, иногда по кустарникам, оврагам и луговинам, хотя в разгар гона косули забывают осторожность и бегают повсюду. Территориальная система во время гона в целом не нарушается, так как участок обитания самки обычно находится в пределах территории самца. Во время гона самцы практически перестают кормиться и активно преследуют течных самок. Самцы, особенно молодые, ведут себя с самками довольно агрессивно — вплоть до ударов рогами. Сначала самец и самка бегают большими кругами; постепенно круги сужаются и самка начинает бегать вокруг одного дерева, куста или ямы, выбивая характерную тропу в виде восьмёрки или кольца 1,5—6 м диаметром. Наконец, самка останавливается и позволяет самцу сделать несколько садок, после чего оба отлёживаются.
В естественных условиях самку обычно преследует один взрослый самец, очень редко — 2 и более. Самец обычно гоняет 1 самку, реже — 2—3. За один гон самец может оплодотворить до 5—6 самок. Самка может предпочитать определённого самца и спариваться с ним на протяжении нескольких лет, хотя прочных пар косули не образуют.
Косули — единственные копытные, имеющие латентный период беременности. Оплодотворённая яйцеклетка на стадии морулы проникает в матку, где быстро достигает стадии бластоцисты. После этого на протяжении 4,5—4 месяцев (до января) эмбрион почти не развивается. У косуль, покрытых поздней осенью, латентный период отсутствует. Имплантация обычно происходит в январе, после чего начинается бурный рост эмбриона. Самки в это время начинают вести себя осторожно, меньше бегают и почти не делают крупных прыжков. Эмбриональная диапауза играет большую адаптационную роль, так как при её отсутствии рождение потомства приходилось бы на зиму.
Беременность продолжается от 264 до 318 дней, при позднеосеннем гоне сокращаясь до 5 месяцев; в северных областях и высокогорных районах продолжительнее. Детёныши рождаются с конца апреля до середины июня. Средний срок рождения смещается на всё более поздние числа с юго-запада на северо-восток и от равнины к высокогорью. Примерно за месяц до отёла самка занимает свой родовой участок, агрессивно отгоняя от него других косуль. Отёлы часто происходят в одном и том же месте из года в год; иногда, чтобы попасть на участок, самке приходится пройти несколько километров. Наиболее привлекательны для отёла опушки леса, заросли кустарника и луговое высокотравье, обеспечивающие укрытие и обильный корм. Так, в Швейцарии на лугах появляются на свет 74 % детенышей, в лесу — 23 %, в полях — всего 3 %.[33] Как правило, отёлы происходят в светлое время суток.
В помёте 2 (реже — 1 или 3) детёныша весом 1—1,7 кг[5], покрытых шерстью и зрячих. В первом помёте у самки обычно всего один косулёнок; очень старые самки также приносят по одному детёнышу. Известны случаи, когда у самки находили 4—5 зародышей, но, видимо, часть их впоследствии рассасывалась. Нормальное соотношение полов у новорождённых — 1:1; при неблагоприятных условиях (плохое питание) это соотношение резко сдвигается в сторону самцов, в особо благоприятных — в сторону самок.[28]
В первые месяцы жизни косулята фактически беспомощны и проводят много времени, затаясь в укрытиях в 200—300 м друг от друга[25]; мать кормится и отдыхает отдельно от них, хотя и неподалёку. Пятнистая маскирующая окраска и неразвитость кожных желез, не оставляющих сильного запаха, наряду с рассредоточением и затаиванием позволяют косулятам скрываться от хищников. Период затаивания длится 2,5—3 месяца. К началу новой течки косулята уже вполне самостоятельны и весь период гона бродят отдельно от матерей, вновь соединяясь с ними по окончании гона и вплоть до времени следующего отёла. К сентябрю, когда после линьки у самок появляется белое «зеркало», поведение членов семьи синхронизуется — они вместе пасутся, ложатся и спасаются бегством. Социальные связи самок с подросшим потомством нарушаются лишь за 2—4 недели до рождения нового поколения.
В первые 2—3 недели самка кормит косулят 5—9 раз в день; позднее — от 2—4 (второй месяц) до 1—2 раз в день.[34] Косулье молоко отличается большим содержанием жира и питательных веществ: 9,6 % жира и 9,2 % белка против 3,7 % и 3,3 % в коровьем молоке.[13] Через 5—10 дней после рождения косулята начинают пробовать растительную пищу, с 1,5—2 месяцев потребляют её регулярно. Лактация обычно прекращается в августе и лишь изредка длится до октября—декабря.[35]
Косулята быстро растут, и к осени их вес составляет 60—70 % от веса взрослой косули. Половое созревание самок наступает уже на первом году жизни. Однако в размножении сеголетки участвуют очень редко в силу социальной незрелости и из-за позднеосенней остановки сперматогенеза у самцов; таким образом, первое потомство большинство самок приносит в возрасте 2 лет. У самцов косуль половая зрелость также наступает в начале 2-го года жизни, хотя повышение тестостерона и первые стадии сперматогенеза впервые фиксируются у них ещё в возрасте 6—7 месяцев.[5] Однако молодые самцы уступают взрослым в физическим развитии и в размножение вступают лишь на 3—4 году жизни.[9]
Косули отличаются высокой плодовитостью. В ежегодном размножении в нормальных условиях участвует большинство (до 98 %)[36] половозрелых самок. Но, несмотря на то, что потенциальная плодовитость косуль близка к 200 %, реальный прирост оказывается меньше этой цифры. Часть детёнышей гибнет вскоре после рождения или в первый месяц жизни; позднее значительный ущерб им наносят хищники, неблагоприятные погодные условия и промысел. Годовая убыль сеголеток в результате может колебаться от 20 до 90 %.
На косуль охотится большинство крупных и средних хищников. Основные их враги — волки, рыси и в меньшей степени — лисицы; последние уничтожают в основном косулят, хотя при случае способны загнать даже взрослое животное. Хищничество волка особенно усиливается в многоснежные зимы, когда передвижение косуль затруднено. Значительный ущерб поголовью косули наносят также бродячие собаки. Некоторый ущерб причиняет бурый медведь; новорождённых косулят истребляют барсуки, енотовидные собаки, куницы, лесные коты, беркуты, филины, а также кабаны.[13] Хищники нападают не только на ослабленных, но и на здоровых косуль.
Косули подвержены обычным для копытных инфекционным и паразитарным заболеваниям. У них встречаются лёгочные нематодозы, трематодозы печени и другие гельминтозы. Степень заражённости паразитами обычно прямо пропорциональна плотности населения; доля животных, погибающих от паразитозов, особенно велика в Центральной Европе, где может достигать 40 % от общего числа смертей.[37] Основные инфекционные болезни косуль: бешенство, болезнь Ауески (ложное бешенство), сибирская язва, бруцеллёз, пастереллёз, туберкулёз, некробациллёз, листериоз, ящур, актиномикоз и аспергиллёз.[5] Косули страдают и от клещевого токсикоза (иксодидоза). С другой стороны, при низкой плотности популяции смертность от болезней и паразитов не оказывает заметного воздействия на численность.
Среди других естественных причин смертности — истощение в результате некачественного питания (обычно в конце зимы и начале весны) и повышенная смертность молодых самцов. Важнейшими антропогенными причинами являются промысел, особенно браконьерский, столкновения с автотранспортом, отравления минеральными удобрениями и ядохимикатами, а также косвенное влияние антропогенной деятельности (уничтожение местообитаний косули и т. п.)
Продолжительность жизни косули в природе составляет около 10—12 лет, хотя отдельные особи доживали в природе до 15—17, а в неволе — до 19—25 лет.[13]
В настоящее время по классификации ВСОП европейская косуля относится к таксонам минимального риска. Благодаря охранным мероприятиям последних десятилетий вид стал широко распространён и обычен на большей части ареала; его численность в целом показывает тенденцию к увеличению. Численность популяции Центральной Европы, самой многочисленной, сейчас оценивается примерно в 15 млн голов, хотя ещё в 1980-х гг. численность для всего ареала оценивалась в 7—7,5 млн особей.[3] Однако редкий и малочисленный подвид Capreolus capreolus italicus Festa насчитывает не более 10 000 голов[18]; в особой охране нуждается также сирийская популяция.
В целом, благодаря своей высокой плодовитости и экологической пластичности европейские косули легко восстанавливают численность и при наличии пригодных для жизни биотопов могут выдерживать сравнительно высокий антропогенный пресс. Росту поголовья в том числе способствуют действия по окультуриванию ландшафтов — вырубка сплошных лесов и увеличение площадей агроценозов. По сравнению с другими дикими копытными европейская косуля оказалась наиболее приспособлена к изменённым человеком ландшафтам.
Благодаря своей многочисленности косуля — самый известный охотничье-промысловый представитель семейства оленевых в Евразии. Мясо косули съедобно и высококалорийно; шкура пригодна для выработки замши; рога являются ценным охотничьим трофеем.
С другой стороны, чрезмерно расплодившиеся косули способны наносить серьёзный ущерб лесным угодьям, повреждая зелёные насаждения.
Знаменитый Бэмби, герой произведений Феликса Зальтена, в оригинале был косулёнком. Позднее в мультфильме студии «Дисней» косулю заменили на белохвостого оленя.
Густав Курбе, «Косули у ручья»
Нико Пиросмани, «Косуля на фоне пейзажа»
Франц Марк, «Косули в камышах»
Ойнохойя с изображением пасущейся косули, Аттика, ок. 750 г. но д.э.
Статуя косулёнка, Hällefors, Швеция
Герб Южноуральска
Косуля на гербе города Рехау
Косуля на гербе коммуны Рехорст
Косуля на гербе города Миловице
Почтовая марка с изображением косуль
Рога у самцов сравнительно небольшие (15—30 см длиной, 10—15 см размахом), более или менее вертикально поставленные и лирообразно изогнутые, у основания сближенные. Несут по 3 отростка — средний, направленный вперёд, и два концевых. Надглазничный отросток отсутствует. Главный ствол рогов отогнут назад у среднего отростка. Рога округлые в сечении, со множеством бугорков («жемчужин»), с большой розеткой. Встречаются аномалии развития рогов — например, неравномерное развитие правого или левого рога, иногда — образование костного «шлема», покрывающего весь верх головы.
Рога у косулят начинают развиваться с 4-го месяца жизни. Молодые самцы к своей первой весне отращивают рога в виде простых заострённых стержней длиной 10—15 см. Полностью рога развиваются лишь к 3 годам.
Рога сбрасываются ежегодно в октябре—декабре, сначала старыми самцами, затем — молодыми. Новые рога начинают отрастать после примерно месячной задержки. Полного размера рога старых самцов достигают к марту—апрелю; в апреле—мае рога полностью окостеневают и самцы трутся ими о стволы и ветви деревьев, счищая остатки кожи.
Самки безрогие. Изредка встречаются самки с рогами, причём рога обычно имеют уродливую форму.
ОкраскаОкраска взрослых особей одноцветная, лишена полового диморфизма. Зимой окраска туловища серая или серовато-бурая, иногда серовато-рыжая, в задней части спины и на крестце переходящая в коричнево-бурую. Книзу окраска туловища постепенно светлеет до желтовато-кремовой. Хвостовое «зеркало» (каудальный диск) небольшое, белое или светло-рыжеватое. Конечности постепенно рыжеют книзу. Голова и уши одноцветные с туловищем, либо несколько буроватая и рыжеватая. На подбородке — белое пятно, окружность носа и верхняя губа — чёрно- или серо-бурая («усы»).
Летом окраска туловища и шеи равномерно рыжая; брюхо беловато-рыжее; голова серая с рыжеватым оттенком, с тёмными «усами»; зеркало слабо намечено или отсутствует. В целом летняя окраска более ровная, чем зимняя.
Существует популяция косуль-меланистов, населяющая низменные заболоченные районы Нижней Саксонии (Германия). Летний мех у взрослых особей чёрный, блестящий; зимний мех также чёрный, но матовый, на животе свинцово-серый, часто с серебристой остью. «Зеркало» меньше, чем у обычных косуль, рыжеватое или бурое. Детеныши рождаются чёрными, реже пегими. Окраска косулятУ новорождённых косулят окраска пятнистая, что позволяет им маскироваться среди летней растительности. Общий тон окраски рыжевато-жёлтый с более светлым, светло-охристым брюхом. По спине тремя продольными рядами с каждой стороны идут сероватые или желтоватые пятна. Средний ряд, наиболее яркий, тянется от ушей до анального отверстия; остальные идут от плеч. На плечах и в тазовой области появляются добавочные ряды пятен. В возрасте 2—3 месяцев общая окраска темнеет, становясь буровато-рыжей; по мере отрастания рыжего меха пятнистость бледнеет и исчезает.
ЛинькаЛинька происходит два раза в год — весной и осенью. Сроки начала и конца линьки зависят от географических и климатических условий, а также от возраста и состояния организма косули — у старых и ослабленных животных линька сильно задерживается.
Смена зимнего волосяного покрова на летний обычно происходит в апреле—мае. У старых, истощенных самцов остатки зимней шерсти иногда сохраняются вплоть до конца июня. Зимняя шерсть начинает отрастать с конца июля — начала августа; летняя шерсть, начиная с августа, постепенно выпадает. Заканчивается зимняя линька в конце сентября — в октябре.
Структура волосЗимний остевой волос длинный (до 55 мм), волнистый и ломкий, покрыт чередованием тёмных и светлых колец; летний более короткий, упругий и неломкий, ровно окрашенный, около 35 мм длиной. Основания волос серо-бурые или тёмно-бурые; эпидермальный слой кожи светлый, не пигментированный.
见内文
西方狍（英语：western roe deer，學名：Capreolus capreolus），又稱歐洲狍（European roe deer），是分布于欧洲、小亚细亚和里海附近的鹿。此狍遍布欧洲各地，除斯堪的纳维亚极冷的最北部的一些岛屿，如冰岛和爱尔兰岛。在地中海沿岸地区，西方狍主要生活在山地，在平原或岛屿中很少见到。
此鹿与东方狍（Capreolus pygargus）同為狍屬，為不同物種，居住在不同地区。东方狍分布于乌拉尔山东边，直到西伯利亚和中国。这两个物种的分布区在高加索山脉碰头，西方狍分布在山脉南边，东方狍分布在山脉北边。
西方狍是一种小鹿，体长仅为95－135公分，肩部65－75公分高，体重15－30公斤。
灰色面，体色泛红，夏天是红金色，冬天加深到棕色甚至黑色。腹部颜色较浅，靠近尾部有一丛白毛。雌狍的尾部毛是心形，雄狍则是肾形。真正的尾巴极短，仅有2－3公分，几乎看不见。受惊时，它们会放声大叫，并扬起尾部白毛。
只有雄狍有角，短而直，第一两年角不分支，只到5－12公分。高龄健康的雄狍的角可达20－25公分，两到三个分支，偶尔也能长出四个分支。和其它鹿不同，狍属动物的角掉了之后马上开始重长。
西方狍最爱傍晚时活动。主要出入在森林，但也可能到草地或树木稀疏的林区寻食。
主食草、树叶、莓果和嫩枝，尤其喜欢下雨之后吃水分高的嫩草。西方狍分布区演变很快。新石器时代，人类开始从事农业，伐木造田，当时有大量西方狍到这些新草地寻食。[2].
一般來說，西方狍在野外生存最長的壽命為十年。除交配期间之外，一般独来独往。
夏季开始时，雄性开始为占据领域相互争斗。入秋之后，领域确定，雄性用各种方法吸引多个雌性，可能高声尖叫，也可能用角把落叶和泥土推开。雌狍靠近以后，雄狍马上追逐，在一个区域绕圈跑“8”字形，转弯时经常压倒矮小的灌木，行踪显眼，被当地人称为“狍圈”。
雌狍孕期为十个月，是鹿中最长的。一般生一雌一雄的双胞胎。幼狍背上有白斑，藏在高草地里，母亲每天多次哺乳，直至三个月左右断奶，幼狍会跟随母亲走出寻食。如果雌狍在幼狍附近发现其它动物或人的踪迹味道，便会抛弃幼狍，不再回到这个巢。
雌狍的性成熟年龄一般为16个月。
按照遗传基因资料，西方狍可分为以下亚种[1]:
野生西方狍在以色列已经灭绝，现在正在重新引进。1997年2月，放养6只雌性和2只雄性，1998年又放雌雄各一只，1999年加放3只。引进是否成功还未确定。
迪士尼著名动画片小鹿斑比是一只白尾鹿，但是在原著小说中是一只西方狍。作者Felix Salten来自奥地利，奥地利是西方狍常见之地。而迪士尼公司在美洲，当地观众一般没有见过西方狍，因此改为美国常见的白尾鹿。
西方狍（英语：western roe deer，學名：Capreolus capreolus），又稱歐洲狍（European roe deer），是分布于欧洲、小亚细亚和里海附近的鹿。此狍遍布欧洲各地，除斯堪的纳维亚极冷的最北部的一些岛屿，如冰岛和爱尔兰岛。在地中海沿岸地区，西方狍主要生活在山地，在平原或岛屿中很少见到。
此鹿与东方狍（Capreolus pygargus）同為狍屬，為不同物種，居住在不同地区。东方狍分布于乌拉尔山东边，直到西伯利亚和中国。这两个物种的分布区在高加索山脉碰头，西方狍分布在山脉南边，东方狍分布在山脉北边。
ノロジカ（麕鹿／麞鹿／麇鹿／獐鹿）とは、哺乳綱 - 鯨偶蹄目 - シカ科（シカ）- ノロジカ属の一種。ノロ（麕／麞／麇／獐）またはノルとも。種名は朝鮮語の「노루」（ノル）から[1]。ノロジカ属には2種が属し、他にシベリアノロジカ (C. pygargus) がいる。
ヨーロッパから朝鮮半島にかけてのユーラシア大陸中高緯度に分布する。中国では狍子と呼ばれる。
体長約1 - 1.3 m、尾長約5 cmと小型のシカ。体毛は、夏毛は赤褐色で、冬毛は淡黄色である。吻に黒い帯状の斑があり、下顎端は白い。喉元には多彩な模様を持つのがこの種の特徴である。臀部に白い模様があるが、雌雄で形は異なる。角はオスのみが持ち、表面はざらついており、先端が三つに分岐している。生え変わる時期は冬。
夜行性で、夕暮れや夜明けに活発に行動する。食性は植物食で、灌木や草、果実などを食べる。
この項目は、動物に関連した書きかけの項目です。この項目を加筆・訂正などしてくださる協力者を求めています（Portal:生き物と自然／プロジェクト:生物）。 
.jpg)
_Reh,_Roe_deer,_Capreolus_capreolus.JPG)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_in_Bad_Kleinkirchheim,_K%C3%A4rnten,_Austria,_2006-01-21.jpg)
10.jpg)
.jpg)
.jpg)
03.jpg)
.jpg)
07.jpg)
-HAYE_sylvain.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_Reh,_Roe_deer,_Capreolus_capreolus.JPG)
05.jpg)
_flieht_ins_NSG_Schwarzwasserniederung_%C3%B6stlich_der_B444_IMG_3244.jpg)
,_Santa_Mar%C3%ADa_de_Huerta,_Soria,_Espa%C3%B1a,_2018-04-06,_DD_37.jpg)
_male_at_Karoo_NP,_Western_Cape,_South_Africa.jpg)
_-_Roe_Deer_-_P372_-_The_Wallace_Collection.jpg)
-HAYE_sylvain.jpg)
-HAYE_Sylvain2.jpg)
.jpg)
_Reh,_Roe_deer,_Capreolus_capreolus.JPG)
.jpg)
-HAYE_sylvain.jpg)
_415-29.jpg)
.JPG)
.jpg)
-HAYE_sylvain.jpg)
.png)
.png)
.svg)
.png)
