Multimedia w Wikimedia Commons 
Hasło w Wikisłowniku Wołowate[1], dawniej: krętorogie, pustorogie, pustorożce (Bovidae) – rodzina ssaków parzystokopytnych z podrzędu przeżuwaczy.
Występowanie
Zamieszkują wszystkie kontynenty poza Antarktydą i Australią. Największą grupę stanowią gatunki afrykańskie, a następnie azjatyckie. W Polsce żyje żubr i kozica tatrzańska (kozica północna) (w naturalnym zasięgu występowania) oraz muflon (introdukowany). Wołowate preferują otwarte tereny trawiaste (stepy, tundry, sawanny) i pustynie. Żywią się pokarmem roślinnym. Tylko nieliczne uzupełniają dietę pokarmem zwierzęcym.
Najstarsze ślady kopalne pochodzą z dolnego miocenu.
Znaczącą grupę zwierząt wołowatych stanowią antylopy, do których zalicza się 2/3 gatunków w rodzinie. Do największych pustorożców zaliczane są gatunki z podrodziny Bovinae.
Cechy charakterystyczne
Wyróżniają się następującymi cechami:
- wszystkie gatunki mają rogi zbudowane z keratyny. Nigdy nie są one rozgałęzione (porównaj: poroże jeleniowatych), ani zrzucane, mogą jednak przybierać różnorodne kształty: proste, stożkowate, lirowate, skręcone śrubowato albo ślimakowato. Mają powierzchnię gładką lub ze zgrubieniami w kształcie pierścieni
-
wysokość dorosłego osobnika: od 25 cm (antylopa karłowata) do 250 cm (żubr)
- palce środkowe zakończone racicami
- zęby policzkowe o wysokiej koronie z półksiężycowymi listewkami na powierzchni miażdżącej, brak siekaczy i kłów
- żołądek, jak u wszystkich przeżuwaczy, czterokomorowy;
- większość gatunków żyje w stadach, tylko nieliczne (dujkery, dikdiki, anoa) spotykane są samotnie, parami lub w małych – zwykle rodzinnych – grupach
- wszystkie potrafią pływać
Znaczenie gospodarcze
Do wołowatych należą udomowione gatunki bydła oraz kozy i owce. Dzikie gatunki są traktowane przez człowieka jako zwierzyna.
Systematyka
Klasyfikacja biologiczna wołowatych ulegała znacznym zmianom na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci, głównie ze względu na wyniki prowadzonych badań genetycznych. W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” zaproponowano następujący podział systematyczny i polskie nazwy zwyczajowe[1]:
Systematyka rodziny Podrodzina Rodzaj Gatunki
impale (Aepycerotinae)
impala (
Aepyceros)
impala zwyczajna (
Aepyceros melampus)
bawolce (Alcelaphinae)
bawolec (
Alcelaphus)
bawolec krowi (
Alcelaphus buselaphus) •
bawolec rudy (
Alcelaphus caama) •
bawolec masajski (
Alcelaphus cokii) •
bawolec sawannowy (
Alcelaphus lelwel) •
bawolec esowatorogi (
Alcelaphus lichtensteinii) •
bawolec erytrejski (
Alcelaphus tora)
hirola (
Beatragus)
hirola okularowa (
Beatragus hunteri) gnu (
Connochaetes)
gnu brunatne (
Connochaetes gnou) •
gnu pręgowane (
Connochaetes taurinus)
sasebi (
Damaliscus)
sasebi sawannowy (
Damaliscus korrigum) •
sasebi właściwy (
Damaliscus lunatus) •
sasebi przylądkowy (
Damaliscus pygargus) •
sasebi zambijski (
Damaliscus superstes)
antylopy (Antilopinae)
antylopik (
Ammodorcas)
antylopik ogadeński (
Ammodorcas clarkei)
skocznik (
Antidorcas)
skocznik antylopi (
Antidorcas marsupialis)
antylopa (
Antilope)
antylopa indyjska (
Antilope cervicapra)
bejra (
Dorcatragus)
bejra (
Dorcatragus megalotis)
gazelopka (
Eudorcas)
gazelopka rudoczelna (
Eudorcas rufifrons) •
gazelopka rdzawa (
Eudorcas rufina) •
gazelopka sawannowa (
Eudorcas thomsonii)
gazela(
Gazella) †
gazela arabska (
Gazella arabica) •
gazela indyjska (
Gazella bennettii) •
gazela berberyjska (
Gazella cuvieri) •
gazela pustynna (
Gazella dorcas) •
gazela adeńska (
Gazella erlangeri) •
gazela górska (
Gazella gazella) •
gazela piaskowa (
Gazella leptoceros) •
gazela saudyjska (
Gazella saudiya) •
gazela mała (
Gazella spekei) •
gazela czarnoogonowa (
Gazella subgutturosa)
gerenuk (
Litocranius)
gerenuk długoszyi (
Litocranius walleri)
dikdik (
Madoqua)
dikdik drobny (
Madoqua guentheri) •
dikdik sawannowy (
Madoqua kirkii) •
dikdik srebrzysty (
Madoqua piacentinii) •
dikdik żwawy (
Madoqua saltiana)
gazelka (
Nanger)
gazelka płocha (
Nanger dama) •
gazelka masajska (
Nanger granti) •
gazelka pręgogłowa (
Nanger soemmerringii)
antylopka (
Neotragus)
antylopka lilipucia (
Neotragus batesi) •
antylopka piżmowa (
Neotragus moschatus) •
antylopka karłowata (
Neotragus pygmaeus)
koziołek (
Oreotragus)
koziołek skalny (
Oreotragus oreotragus)
oribi (
Ourebia)
oribi smukłonogi (
Ourebia ourebi)
cziru (
Pantholops)
cziru tybetańskie (
Pantholops hodgsonii)
dżereń (
Procapra)
dżereń mongolski (
Procapra gutturosa) •
dżereń tybetański (
Procapra picticaudata) •
dżereń Przewalskiego (
Procapra przewalskii)
Raphicerus antylopik zwyczajny (
Raphicerus campestris) •
antylopik przylądkowy (
Raphicerus melanotis) •
antylopik północny (
Raphicerus sharpei)
suhak (
Saiga)
suhak stepowy (Saiga tatarica
) bawoły(Bovinae)
bizon(
Bison)
bizon amerykański (
Bison bison) •
żubr europejski (
Bison bonasus)
bydło(
Bos)
Bos gaurus (
gaur) •
banteng azjatycki (
Bos javanicus) •
jak zwyczajny (
Bos grunniens) •
kuprej azjatycki (
Bos sauveli) •
Bos taurus (
bydło domowe) •
gajal udomowiony (
Bos frontalis)
nilgau(
Boselaphus)
nilgau indyjski (
Boselaphus tragocamelus)
Bubalus Bubalus arnee (
bawół indyjski) •
Bubalus depressicornis (
anoa nizinny) •
Bubalus mindorensis (
bawół mindorski) •
Bubalus quarlesi (
anoa górski) •
Bubalus bubalis – (
bawół domowy)
Pseudoryx Pseudoryx nghetinhensis – (
saola)
bawół(
Syncerus)
bawół afrykański – (
Syncerus caffer)
Taurotragus Taurotragus oryx – (
eland) •
Taurotragus derbianus – (
oreas)
czykara (
Tetracerus)
czykara dekańska (
Tetracerus quadricornis)
niala (
Tragelaphus)
niala grzywiasta (
Tragelaphus angasii) •
niala górska (
Tragelaphus buxtoni) •
bongo leśne (
Tragelaphus eurycerus) •
kudu małe (
Tragelaphus imberbis) •
buszbok subsaharyjski (
Tragelaphus scriptus) •
sitatunga sawannowa (
Tragelaphus spekii) •
kudu wielkie (
Tragelaphus strepsiceros) •
koziorożce (Caprinae)
arui (
Ammotragus)
arui grzywiasta (
Ammotragus lervia)
arabotar (
Arabitragus)
arabotar blady (
Arabitragus jayakari)
takin (
Budorcas)
takin złoty (
Budorcas taxicolor) koziorożec (
Capra)
koziorożec kaukaski (
Capra caucasica) •
markur śruborogi (
Capra falconeri) •
koza domowa (
Capra hircus) •
koziorożec alpejski (
Capra ibex) •
koziorożec nubijski (
Capra nubiana) •
koziorożec pirenejski (
Capra pyrenaica) •
koziorożec syberyjski (
Capra sibirica) •
koziorożec abisyński (
Capra walie)
serau (
Capricornis)
serau kędzierzawy (
Capricornis crispus) •
serau chiński (
Capricornis milneedwardsii) •
serau rudy (
Capricornis rubidus) •
serau białogrzywy (
Capricornis sumatrensis) •
serau tajwański (
Capricornis swinhoei) •
serau himalajski (
Capricornis thar)
tar (
Hemitragus)
tar himalajski (
Hemitragus jemlahicus)
goral (
Naemorhedus)
goral brunatny (
Naemorhedus baileyi) •
goral długoogonowy (
Naemorhedus caudatus) •
goral himalajski (
Naemorhedus goral) •
goral szary (
Naemorhedus griseus)
nilgiritar (
Nilgiritragus)
nilgiritar leśny (
Nilgiritragus hylocrius)
kozioł (
Oreamnos)
kozioł śnieżny (
Oreamnos americanus)
piżmowół (
Ovibos)
piżmowół arktyczny (
Ovibos moschatus)
owca (
Ovis)
owca dzika (
Ovis ammon) •
owca domowa (
Ovis aries) •
owca kanadyjska (
Ovis canadensis) •
owca jukońska (
Ovis dalli) •
owca śnieżna (
Ovis nivicola)
nahur (
Pseudois)
nahur górski (
Pseudois nayaur) •
nahur karłowaty (
Pseudois schaeferi)
kozica (
Rupicapra)
kozica południowa (
Rupicapra pyrenaica) •
kozica północna (
Rupicapra rupicapra)
dujkery (Cephalophinae)
dujker (
Cephalophus)
dujker wyspowy (
Cephalophus adersi) •
dujker liberyjski (
Cephalophus brookei) •
dujker płowy (
Cephalophus callipygus) •
dujker czarnopręgi (
Cephalophus dorsalis) •
dujker duży (
Cephalophus jentinki) •
dujker białobrzuchy (
Cephalophus leucogaster) •
dujker czerwony (
Cephalophus natalensis) •
dujker czarny (
Cephalophus niger) •
dujker czarnoczelny (
Cephalophus nigrifrons) •
dujker zatokowy (
Cephalophus ogilbyi) •
dujker rudoboki (
Cephalophus rufilatus) •
dujker żółtopręgi (
Cephalophus silvicultor) •
dujker tanzański (
Cephalophus spadix) •
dujker jednobarwny (
Cephalophus weynsi) •
dujker zebrowaty (
Cephalophus zebra)
dujkerczyk (
Philantomba)
dujkerczyk karłowaty (
Philantomba maxwellii) •
dujkerczyk modry (
Philantomba monticola) •
dujkerczyk skryty (
Philantomba walteri)
grym (
Sylvicapra)
grym szary (
Sylvicapra grimmia)
antylopowce (Hippotraginae)
adaks (
Addax)
adaks pustynny (
Addax nasomaculatus)
antylopowiec (
Hippotragus)
antylopowiec koński (
Hippotragus equinus) •
antylopowiec szablorogi (
Hippotragus niger) • †
antylopowiec modry (
Hippotragus leucophaeus)
oryks (
Oryx)
oryks pręgoboki (
Oryx beisa) •
oryks szablorogi (
Oryx dammah) •
oryks południowy (
Oryx gazella) •
oryks arabski (
Oryx leucoryx)
koby (Reduncinae)
Kobus kob śniady (
Kobus ellipsiprymnus) •
kob żółty (
Kobus kob) •
kob nilowy (
Kobus megaceros) •
kob lirorogi (
Kobus vardonii) •
kob moczarowy (
Kobus leche)
ridbok (
Redunca)
ridbok południowy (
Redunca arundinum) •
ridbok górski (
Redunca fulvorufula) •
ridbok zwyczajny (
Redunca redunca)
pelea (
Pelea)
pelea sarnia (
Pelea capreolus)
W innych klasyfikacjach wyróżniane są jeszcze podrodziny: Neotraginae, Saiginae, Tragelaphinae i Peleinae.
Zobacz też
Bibliografia
Ten artykuł zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Przypisy
