Mountain Arnica

Kwiatostan arniki

Pokrój

Owocostan

Arnika górska, kupalnik górski^[4] (Arnica montana L.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych. Nazwa ludowa – pomornik. Jest rośliną leczniczą^[5].

Rozmieszczenie geograficzne

Występuje na terenach górskich i podgórskich Europy^[3]. W Polsce najliczniej występuje w Sudetach i na Pojezierzu Mazurskim, rzadziej, na rozproszonych stanowiskach na Dolnym Śląsku, Wyżynie Małopolskiej, w Górach Świętokrzyskich i w Bieszczadach Zachodnich, tutaj na 4 stanowiskach: Przełęcz Bukowska, pod Haliczem, na Opołonku i w Siankach. W 2004 r. stwierdzono występowanie arniki górskiej na wysokości 1616 m na stokach Babiej Góry, na polance, na której dawniej istniało Schronisko na Babiej Górze niemieckiej organizacji turystycznej Beskidenverein. Jest to stanowisko prawdopodobnie antropogenicznego pochodzenia^[6].

Morfologia

Łodyga

Zielona, gruczołowato owłosiona, prosta, osiąga 20-60 cm wysokości. Wyrastają z krótkiego kłącza^[7]. Na szczycie łodygi 1-5 koszyczków^[8].

Liście

Całobrzegie lub ząbkowane. Liście odziomkowe zebrane w rozetę, odwrotnie jajowate i wydłużone, dość grube, bez ogonków. Liście łodygowe są mniejsze, zebrane w 1-3 pary, naprzeciwległe, trochę lepkie, siedzące, obejmujące łodygę^[7].

Kwiaty^[9]

Koszyczek kwiatowy po rozpostarciu ma średnicę około 20 mm i głębokość około 15 mm. Osadnik koszyczka składa się z 18–24 wydłużonych, lancetowatych okrywolistków o ostrym szczycie, ułożonych w 1 lub 2 rzędy. Są one długości około 8–10 mm, zielone i z widocznymi pod lupą na stronie zewnętrznej żółtawozielonymi włoskami. Pomarańczowożółta korona ma 7–10 równoległych nerwów i zakończona jest 3 małymi łatkami. Dno kwiatowe o średnicy około 6 mm jest wypukłe, dołeczkowane, pokryte włoskami. Na brzegu występuje około 20 kwiatów języczkowatych długości 20–30 mm. W części środkowej występują liczniejsze kwiaty rurkowate, długości 4–8 mm które są promieniste. Pręciki z wolnymi pylnikami są niecałkowicie wykształcone. Wąska, brunatna zalążnia posiada znamię podzielone na 2 części odgięte na zewnątrz. Krótka korona ma 5 odgiętych łatek, a 5 płodnych pręcików jest zrośniętych pylnikami^[8][7].

Owoce

Niełupka o dł. 4–5 mm. Na szczycie posiada żółtawe włoski puchu kielichowego^[7].

Biologia i ekologia

Rozwój

Bylina, hemikryptofit. Okres kwitnienia: czerwiec – sierpień. Kwiaty zapylane są głównie przez błonkówki i motyle, ale czasami następuje samozapylenie^[7]. Rozmnaża się także wegetatywnie^[6]. Cała roślina jest trująca^[8].

Siedlisko

Roślina światłolubna, ale znosząca okresowe zacienienie. W górach rośnie w traworoślach z trzcinnikiem leśnym, na niżu na wrzosowiskach, łąkach, w murawach, na obrzeżach lasów i śródleśnych polanach^[7]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Nardetalia^[10].

Genetyka

Liczba chromosomów 2n=38^[11].

Zagrożenia i ochrona

Roślina objęta ścisłą ochroną gatunkową. W Czerwonej liście roślin i grzybów Polski oraz Polskiej Czerwonej Księdze Roślin jest umieszczona w grupie gatunków narażonych na wyginięcie (kategoria zagrożenia VU)^[12][13][14].

Wprowadzenie w XVIII wieku arniki górskiej do aptek spowodowało wzrost jej popularności wśród zielarzy i aptekarzy. Prawdopodobnie niekontrolowany zbiór przyczynił się do jej przetrzebienia. W konsekwencji wzięto ją pod ścisłą ochronę. Obecnie surowiec zielarski pochodzi z upraw^[15].

Zastosowanie

Roślina lecznicza

Własności lecznicze arniki znane były od bardzo dawna. O leczniczym zastosowaniu tej rośliny pisała żyjąca na przełomie XI i XII wieku Hildegarda z Bingen^[15].

Surowiec zielarski

Kwiat arniki (Arnicae flos) – wysuszone, całe lub częściowo rozpadnięte koszyczki o zawartości nie mniej niż 0,40% sumy laktonów seskwiterpenowych^[9].

Działanie

Zewnętrznie na krwiaki, stłuczenia, skręcenia, zwichnięcia, obrzęki pourazowe, oparzenia, ukąszenia owadów, dolegliwości reumatyczne, a także do płukania jamy ustnej. Koszyczki kwiatowe mają liczne substancje czynne o działaniu przeciwzapalnym, przeciwreumatycznym i antyseptycznym. Wewnętrznie w stanach zapalnych dróg moczowych, osłabieniu, zaburzeniach krążenia, zapaleniu żył, pękaniu naczyń krwionośnych, nadciśnieniu, zakrzepach naczyń krwionośnych, miażdżycy^[15].

Zbiór i suszenie

Surowiec zbiera się w początkowym okresie kwitnienia rośliny i suszy w warunkach naturalnych. Zbioru należy dokonać przy bezdeszczowej pogodzie^[15].

Przeciwwskazania

Nie należy stosować arniki wewnętrznie w ostrych nieżytach żołądka i jelit, po zawale serca i podczas leczenia niektórymi środkami nasennymi (strofantyna i wyciągi z naparstnicy. Przy użyciu zewnętrznym przeciwwskazaniem są otwarte rany, rozległe otarcia naskórka, zapalenie skóry oraz oparzenia III stopnia^[5].

Roślina kosmetyczna

• Wyciąg z arniki jest stosowany stosowany do produkcji niektórych kremów, płynów, maseczek i parówek do twarzy. Łagodzi podrażnienia, działa przeciwzapalnie, oczyszcza pory i zmiękcza skórę^[15].
• Jest dodatkiem do niektórych płukanek, żeli i odżywek do włosów^[15].
• Używana jako dodatek do płynów do kąpieli wzmacnia pękające naczyńka krwionośne, zmniejsza cellulit i łagodzi dermatozy^[15].

Roślina ozdobna

Uprawiana jest w ogródkach, głównie ze względu na swoje kwiatostany. Wymaga słonecznego stanowiska, próchnicznej i lekko kwaśnej gleby. Rozmnaża się przez podział rozrośniętych kęp lub przez nasiona. Wysiewa się je w marcu do skrzyneczek trzymanych w ogrzewanych i oświetlonych pomieszczeniach, w kwietniu sadzonki wysadza do gruntu^[15].

Zobacz też: Olej z arniki górskiej.

Udział w kulturze

• Dawniej w Bawarii, w wigilię św. Jana arnikę wtykano na brzegach pól w celu ochrony przed gradobiciem. Ustawiona w oknie miała chronić przed uderzeniem pioruna^[15].

• Poczta Polska wyemitowała 14 czerwca 1967 r. znaczek pocztowy przedstawiający arnikę górską o nominale 40 gr, w serii Rośliny chronione. Autorem projektu znaczka był Andrzej Heidrich. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994 r.^[16].

Przypisy