Multimedia w Wikimedia Commons 
Hasło w Wikisłowniku Gekonowate, gekony (Gekkonidae) – najbogatsza w gatunki rodzina małych i średniej wielkości jaszczurek z infrarzędu Gekkota w rzędzie łuskonośnych (Squamata). Obejmuje ponad 100 rodzajów i ponad 1200 gatunków opisanych naukowo. Gekony są gadami o najbardziej prymitywnej wśród jaszczurek budowie. Są też popularnymi wśród terrarystów zwierzętami domowymi.
Najliczniej występują w strefie zwrotnikowej i podzwrotnikowej. Ameryka Północna i Środkowa, Ameryka Południowa, Afryka, Madagaskar, Półwysep Arabski, południowa Azja, Australia, Archipelag Malajski i Europa (7 gatunków). Dotarły do wielu wysp. Zajmują wyłącznie środowiska suche. Żyją w lasach, stepach, na sawannach, terenach pustynnych i skalistych, a niektóre w pobliżu siedzib ludzkich (tzw. gekony domowe).
Skóra cienka i delikatna, pokryta małymi, ziarnistymi łuskami. Na skórze występują rogowe twory o różnym kształcie lub rogowe płytki. Głowa duża, wyraźnie wyodrębniona, oczy wystające, duże, często jasno ubarwione. Gatunki dzienne mają źrenice okrągłe, a nocne pionowe. Powieki zrośnięte, przez co muszą czyścić oczy długim językiem. Źrenice mogą się zwężać lub rozszerzać. Ogon długi, zwykle stanowi połowę całkowitej długości ciała, w przekroju okrągły, często walcowaty. Większość gekonów zjada wylinkę. U gatunków nadrzewnych występują pod palcami włoskowate przylgi, które umożliwiają im sprawne chodzenie po pionowych ścianach, sufitach, a nawet po szybach. Są jedynymi jaszczurkami mającymi zdolność wydawania donośnych głosów. Od jednego z tych dźwięków (gek-ko) pochodzi naukowa nazwa rodziny. Głosy samców różnią się od głosów samic. Gekony mają dobrze rozwinięty zmysł słuchu.
Gekony dzielą się na nocne (pionowe źrenice) i dzienne (okrągłe źrenice). Dzienne gekony, jak nazwa tłumaczy, prowadzą dzienny tryb życia i zazwyczaj są bardziej barwne od nocnych. Rzadziej występujące rodzaje gekonów dziennych to: Phelsuma i Lygodactylus.
Dojrzałość płciowa zwykle w 2 roku życia. Gatunki zaliczane do rodziny są jajorodne. Trzy gatunki gekonów są partenogenetyczne. Samica składa od 1 do 2 jaj kulistego kształtu, w pergaminowych osłonkach pokrytych lepkim śluzem, które przykleja w różnych szczelinach, pod kamieniami lub na ziemi.
U gekonów ogon spełnia wiele funkcji. Przede wszystkim jest pomocniczym narządem ruchu istotnym przy balansowaniu ciałem podczas wykonywania skoków. U wielu gekonów stał się on rezerwuarem tłuszczu. Fałdoskórkon indomalajski posiada na ogonie specjalne fałdy. Fałdy te pomagają w lepszym przyleganiu do podłoża, w wykonywaniu lotu ślizgowego podczas skoku, a także do lepszego maskowania.
Gekony mają zdolność odrzucania ogona, co ratuje im często życie. Oderwany, wijący się ogon przypomina wijącą się gąsienicę, dzięki czemu odwraca uwagę napastnika, a gekon w tym czasie zdoła umknąć i ukryć się. Odrzucona przez zwierzę część ciała jest regenerowana, jednak nigdy już nie jest podobna do pierwowzoru. Nie wszystkie gekony posiadają zdolność do autotomii.
Charakterystyczną cechą gatunków nadrzewnych jest zdolność przylegania do powierzchni. Gekony o naziemnym trybie życia są tej cechy pozbawione. Na spodniej części spłaszczonych palców istnieją specjalne twory (lamellae). Są to nachodzące na siebie blaszki pokryte milionami mikroskopijnych wyrostków skórnych. Jeden wyrostek jest wielkości około 10 do 100 mikrometrów. Specjalny mechanizm układu krwionośnego w kończynach gekona umożliwia mu sterowanie przyczepnością. Wystarczy, że unosi lub opuszcza palce. Dorosły gekon potrafi utrzymać całą wagę ciała jednym palcem. Zaczepiony wszystkimi palcami jest w stanie unieść ciężar wagi ludzkiego noworodka.
Gekony potrafią zmieniać ubarwienie. Nie jest to zmiana jak u kameleonów, a jedynie zmiana z jasnej na ciemniejszą. Kiedy gekon jest zaciekawiony lub oddaje się zwiedzaniu obcego terenu – jaśnieje. Kiedy jest zaniepokojony lub ma zły stan zdrowia – przybiera ciemniejsza barwę. Dzieje się tak, ponieważ gekony posiadają specjalne komórki w skórze, które rozszerzają lub kurczą się na polecenie układu nerwowego gekona. Takie same komórki występują w skórze mątwy, pozwalając jej całkowicie zlewać się z otoczeniem, dużo szybciej i efektywniej niż robią to gekony.
Zazwyczaj u gekonów różnice między samcem a samicą są mało wyraźne. Kiedy gekony są bardzo młode rozróżnienie płci może być niemożliwe. Dlatego stwierdzenie różnic wymaga dokonania pewnych obserwacji. Dobrym sposobem na odróżnienie płci jest umieszczenie małych osobników w tym samym terrarium. Samce zazwyczaj agresywniejsze będą próbować dominować nad innymi osobnikami. Podczas podejmowanych prób zdominowania będą wydawać charakterystyczne odgłosy. Samice na ogół są mniejsze od samców. U samców nasada ogona w większości jest grubsza. Wszystkie gekony w okolicach kloaki, zaraz obok ogona, mają widoczne pory. Każdy gatunek gekona ma charakterystyczny dla siebie układ porów. Pory te są różne u samców i samic.
W przeszłości w rodzinie gekonów wyróżniano podrodziny Aeluroscalabotinae (obejmującą tylko rodzaj Aeluroscalabotes), Eublepharinae, Gekkoninae, Teratoscincinae (obejmującą tylko rodzaj Teratoscincus) i Diplodactylinae. Obecnie wiadomo, że wszystkie te podrodziny nie tworzą kladu, do którego nie należałyby również płatonogowate[2][3][4][5]. Diplodactylinae i Eublepharinae są obecnie podnoszone do rangi odrębnych rodzin Diplodactylidae i Eublepharidae (przy czym do Eublepharidae zaliczany jest również rodzaj Aeluroscalabotes), zaś rodzaj Teratoscincus jest zaliczany do odrębnej rodziny Sphaerodactylidae[5].
Do rodziny Gekkonidae zaliczane są następujące rodzaje[6]:
John J.J.J. Wiens John J.J.J. i inni, Resolving the phylogeny of lizards and snakes (Squamata) with extensive sampling of genes and species, „Biology Letters”, 8 (6), 2012, s. 1043–1046, DOI: 10.1098/rsbl.2012.0703, PMID: 22993238, PMCID: PMC3497141 (ang.). R. AlexanderR.A. Pyron R. AlexanderR.A., Frank T.F.T. Burbrink Frank T.F.T., John J.J.J. Wiens John J.J.J., A phylogeny and revised classification of Squamata, including 4161 species of lizards and snakes, „BMC Evolutionary Biology”, 13, 2013, s. 93, DOI: 10.1186/1471-2148-13-93, PMID: 23627680, PMCID: PMC3682911 (ang.). Gekonowate, gekony (Gekkonidae) – najbogatsza w gatunki rodzina małych i średniej wielkości jaszczurek z infrarzędu Gekkota w rzędzie łuskonośnych (Squamata). Obejmuje ponad 100 rodzajów i ponad 1200 gatunków opisanych naukowo. Gekony są gadami o najbardziej prymitywnej wśród jaszczurek budowie. Są też popularnymi wśród terrarystów zwierzętami domowymi.
_by_Robert_Michniewicz.JPG)
